Στις 11 Απριλίου, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών συμπράττει για μια ακόμη φορά με τον διεθνούς ακτινοβολίας μαέστρο Κρίστοφ Έσενμπαχ που διευθύνει τη Δεύτερη Συμφωνία του Γκούσταβ Μάλερ.
Πρόκειται για έναν υπαρξιακό σπαραγμό που αποθεώνει την ανθρώπινη ευαλωτότητα. Ο ψυχικά εύθραυστος συνθέτης, διαμορφώνει έναν πολύπλευρο μουσικό στοχασμό πάνω στη ζωή και τον θάνατο δημιουργώντας ένα δικό του, ολοκληρωμένο σύμπαν. Κυρίαρχη όλων η Αγάπη.
Ένταση συναισθημάτων, υπαρξιακά ερωτήματα. Απαντήσεις, εκρήξεις…Μία γραφή στον υπερθετικό προορισμένη να συγκινεί και τους πιο απαιτητικούς ακροατές. Ο ψυχογράφος της συμφωνικής μουσικής Γκούσταβ Μάλερ, άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον ρομαντισμό φτάνοντάς τον στα πιο ακραία όριά του. Ο ίδιος, άλλωστε, έλεγε: «Η συμφωνία πρέπει να είναι σαν τον κόσμο. Nα αγκαλιάζει τα πάντα!».
«Τι είναι ζωή και τι θάνατος; Υπάρχουμε μετά τον θάνατο; Είναι όλα αυτά ένα μπερδεμένο όνειρο ή ζωή και θάνατος έχουν νόημα;», γράφει ο Μάλερ ο οποίος ως απάντηση στους αιώνιους αυτούς προβληματισμούς δημιουργεί έναν ιδανικό κόσμο που ξεπερνά την ανθρώπινη θνητότητα.
Ερμηνεύουν, η υψίφωνος Μυρτώ Παπαθανασίου και η μεσόφωνος Νεφέλη Κωτσέλη. Συμμετέχουν, η Χορωδία της ΕΡΤ και η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων.
Μέρος των εσόδων της συναυλίας θα διατεθεί σε φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Το πρόγραμμα με μια ματιά
ΓΚΟΥΣΤΑΒ ΜΑΛΕΡ (1860–1911)
Συμφωνία αρ. 2, “της Αναστάσεως”
Για την ιστορία…
ΓΚΟΥΣΤΑΒ ΜΑΛΕΡ (1890 – 1911)
Συμφωνία αρ.2 σε ντο ελάσσονα, «της Αναστάσεως»
1. Allegro maestoso
2. Ländler: Andante moderato
3. Scherzo In ruhig fliessender Bewegung (Με ήρεμα ρέουσα κίνηση)
4. Urlicht (Αρχέγονο φως)
5. Im Tempo des Scherzo (Σε ρυθμό σκέρτσου)
Σχεδόν αμέσως μετά την ολοκλήρωση της Πρώτης του Συμφωνίας (Μάρτιος 1888) ο νεαρός Γκούσταβ Μάλερ συνέθεσε ένα συμφωνικό έργο με τίτλο Todtenfeier (Επικήδειος τελετή). Αν και ουσιαστικά επρόκειτο για συμφωνικό ποίημα, ο Μάλερ το αντιλαμβανόταν δυνητικά ως πρώτο μέρος μίας Συμφωνίας σε ντο ελάσσονα, αν και τότε δεν είχε αποφασίσει ακόμα πώς θα προχωρούσε στη σύνθεσή της. Πέντε χρόνια αργότερα (καλοκαίρι 1893), ο Μάλερ άρχισε να υλοποιεί την ιδέα της Συμφωνίας, καθώς παραθέριζε στις αυστριακές Άλπεις (κοντά στο Ζάλτσμπουργκ). Από τον προηγούμενο χρόνο το ενδιαφέρον του είχε στραφεί σε μία συλλογή από γερμανικά παραδοσιακά ποιήματα, που είχαν ανθολογήσει οι Γερμανοί ρομαντικοί ποιητές Άχιμ φον Άρνιμ και Κλέμενς Μπρέντανο, με τίτλο Des Knaben Wunderhorn (Το μαγικό κόρνο του αγοριού). Ο Μάλερ βρήκε στον γεμάτο αθωότητα κόσμο των ποιημάτων αυτών μία εξαιρετική πηγή έμπνευσης: μελοποίησε το ποίημα Des Antonius von Padua Fischpredigt, που ειρωνικά αναφέρεται στον Φραγκισκανό Άγιο Αντώνιο της Πάδοβα και το κήρυγμά του στα αδιάφορα ψάρια (!)· το τραγούδι έγινε η βάση για τη σύνθεση του (ορχηστρικού) σκέρτσου της Συμφωνίας. Το τραγούδι βασισμένο στο ποίημα Urlicht (Αρχέγονο φως), το οποίο επίσης ολοκληρώθηκε εκείνο το καλοκαίρι, αξιοποιήθηκε ως τέταρτο μέρος. Με την ολοκλήρωση και του αργού μέρους, το μόνο πια που έλειπε ήταν ένα κατάλληλο φινάλε.
Στις 12 Φεβρουαρίου 1894 ο Χανς φον Μπύλοβ πέθανε. Κατά τη διάρκεια της κηδείας του στον ναό του Αγ. Μιχαήλ στο Αμβούργο, ο Μάλερ άκουσε την παιδική χορωδία να τραγουδά στίχους από μία θρησκευτικού περιεχομένου Ωδή του Γερμανού ποιητή Φρήντριχ Γκότλημπ Κλόπστοκ (1724-1803). Η εμπειρία αυτή υπήρξε αποκαλυπτική για το φινάλε που αναζητούσε: έτσι, τον Ιούνιο του 1894 η Δεύτερη Συμφωνία ήταν πλέον ολοκληρωμένη. Ο Μάλερ χρησιμοποίησε στο φινάλε της δύο στροφές από την Ωδή του Κλόπστοκ και συμπλήρωσε το κείμενο με δικούς του στίχους – χρησιμοποιώντας σολίστ και χορωδία καθιστούσε αναπόφευκτες τις συγκρίσεις με το φινάλε της Ενάτης του Μπετόβεν. Στις 13 Δεκεμβρίου 1895 ο ίδιος ο Μάλερ διηύθυνε τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου στην πρεμιέρα της Συμφωνίας.
Ίσως η σημαντικότερη αρετή της μουσικής του Μάλερ είναι η έντονη αφηγηματικότητά της, στοιχείο που έκανε τον Μαξ Μπροντ να αποκαλέσει εύστοχα τις συμφωνίες του «όπερες χωρίς λόγια». Σύμφωνα με τις «προγραμματικές» οδηγίες του ίδιου του συνθέτη για την ακρόαση της Δεύτερης Συμφωνίας, στο πρώτο μέρος βρισκόμαστε πλάι στο φέρετρο ενός αγαπημένου προσώπου, του οποίου η ζωή, τα πάθη και οι εμπνεύσεις περνούν μία ύστατη φορά από τη σκέψη μας. Υπό το βάρος της συγκλονιστικής απώλειας αναδύονται εναγώνια ερωτήματα: «Τι είναι η ζωή και ο θάνατος; Υπάρχουμε μετά τον θάνατο; Είναι όλα αυτά ένα μπερδεμένο όνειρο ή ζωή και θάνατος έχουν νόημα;». Το δεύτερο μέρος λειτουργεί ως ανάμνηση μίας ευτυχισμένης στιγμής, που περνά σαν ηλιαχτίδα από το μυαλό μας και μας κάνει πρόσκαιρα να ξεχνάμε τι έχει συμβεί. Το όνειρο όμως δεν κρατά πολύ και κανείς ξυπνά (τρίτο μέρος) βιώνοντας τη σύγχυση της καθημερινότητας. Η ζωή μοιάζει με φρικτό θέαμα που δεν βγάζει νόημα και που μας κάνει να οπισθοχωρούμε με μία κραυγή απέχθειας. Ο Μάλερ παρομοιάζει το τρίτο μέρος με την αίσθηση που έχουμε παρακολουθώντας εξ αποστάσεως και μέσα από ένα παράθυρο έναν χορό· η κίνηση των χορευτών φαντάζει παράλογη, επειδή ο παρατηρητής δεν μπορεί να ακούσει τον ρυθμό της μουσικής. Η φωνή στο τέταρτο μέρος είναι η φωνή της απλής πίστης που μας συγκινεί και μας προσφέρει μία ευπρόσδεκτη παρηγοριά. Τα ερωτήματα του πρώτου μέρους επανέρχονται στο προσκήνιο στο πέμπτο. Το τέλος της ζωής έχει φτάσει και έρχεται η τρομερή μέρα της Κρίσης. Η γη σείεται, οι νεκροί σηκώνονται και κάθε συνείδηση ξεθωριάζει στην έλευση του αιωνίου Πνεύματος. Οι τρομπέτες της Αποκάλυψης ηχούν αλλά οι αιθέριες φωνές των αγγέλων και των αγίων προετοιμάζουν την εμφάνιση του Θεού: τελικά δεν υπάρχει κρίση, δεν υπάρχουν αμαρτωλοί και δίκαιοι, ούτε ταπεινοί και ένδοξοι, ούτε τιμωρία ούτε επιβράβευση. Μία παντοδύναμη Αγάπη αγλαΐζει και ευλογεί την ύπαρξή μας.
Τίτος Γουβέλης
