…Κι ύπνος βαρύς απλώθηκε σ’ ανθρώπους και θηρία.
και σ’ όλα τα πετούμενα, για να τα λευτερώσει.
Σιγή, τα φύλλα ακούνητα κι ο δροσερός αγέρας
στέκει κι αυτός αμίλητος, φοβάται ν’ αναπνεύσει
μην και ταράξει τα κλαδιά και δώσει τους αντάρα…
– Μεταμορφώσεις, Οβίδιος
Με τον παράξενο τίτλο «Οι γριές που μαζεύουν την τσουκνίδα» επανέρχεται ο Κωνσταντίνος Ντέλλας στην Πειραματική σκηνή του Θεσσαλικού Θεάτρου, προτείνοντας μια παράσταση που χρησιμοποιεί μια εμπνευσμένη σύζευξη ετερόκλητων θεατρικών κωδίκων με έναυσμα την τοπική λαογραφία. Μετουσιώνει δε αυτά τα στοιχεία σε ένα ευφάνταστο, άρτιο, πολυπρισματικό παραστασιακό γεγονός που αφήνει ένα υπόκωφο αλλά βαθύ συγκινησιακό αποτύπωμα κατά τη θέασή του.
Με την είσοδό του ο θεατής θα αντικρίσει έναν παράξενο σωματικό σχηματισμό αλλόκοτων πλασμάτων. Ακούγονται ψίθυροι από νυχτερινές μαγγανείες και ξόρκια. Η κίνησή τους μοιάζει με τον αγέρα που τρεμουλιάζει τα κλαριά. Τα μαυροφορεμένα υπερβατικά όντα φορώντας λευκές μάσκες λαϊκών τελετουργιών που χάνονται στα βάθη των αιώνων μας ξετυλίγουν την αρχή του μύθου: το τελετουργικό της παρασκευής της χορτόπιτας και όσα αυτό συμβολίζει: τη βροχή, τη γονιμότητα, το νερό, το νεκρικό λουτρό, τον κύκλο της ζωής, τη Μάνα γη, τη σπορά και τον ζωογόνο ήλιο.
Τα μαγικά πλάσματα θα μας διηγηθούν πώς η Μήδεια πάνω στο φτερωτό της άρμα σκόρπισε τα μαγικά από το σακούλι της σε όλη τη Θεσσαλία. Κι εκείνες τα μάζεψαν. Γνωρίζουν πώς να τα χρησιμοποιούν. Λίγο πριν το ξημέρωμα στην πρωινή πάχνη θα αρχίσουν να μαζεύουν τα χόρτα, τα κατάλληλα για κάθε περίσταση και πριν αυτή διαρραγεί από τις ακτίνες του ήλιου θα εξατμιστούν στο πρώτο φως της ημέρας και από χθόνια όντα θα μεταμορφωθούν σε ανθρώπινα πλάσματα: σε γυναίκες του χωριού γριές και μαυροφορεμένες.
Τα σώματά τους παρουσιάζονται δύσκαμπτα και παραμορφωμένα. Η κίνηση τους μαρτυρά τη σκληρή ζωή τους: τη δουλειά στα χωράφια, τις γέννες που τις «σακάτεψαν», τα παιδιά και τα εγγόνια που ταχτάρισαν, τους οικείους νεκρούς που σαβάνωσαν, το ψωμί το ζυμωμένο από τα χέρια τους, την ανδρική επιβολή πάνω στα κορμιά τους. Τη βέρα που φορούν ακόμα στα χέρια τους, κρίκο της ζωής και της σκλαβιάς τους, αποτύπωμα πάνω στο ζυμάρι, αφού δεν τη βγάζουν ποτέ. Τη φωνή τους που δεν ακούστηκε παρά μόνο στα τραγούδια, στα ξόρκια και στα ξεματιάσματα.
Η έννοια του σώματος είναι κυρίαρχη και καθοριστική σε όλη την παράσταση. Η οντολογική και συμβολική σημασία του δεσπόζει σε όλες της τις εκφάνσεις. Το Ανθρώπινο σώμα. Το Ιερό. Το Βέβηλο. Το Ερωτικό. Το Μητρικό. Το Ξένο. Το φθαρτό. Το Απερχόμενο. Το Σώμα ως μοναδικός τρόπος κατανόησης του αινίγματος του Βίου.
Το σώμα στις αδιάκοπες επιτελέσεις του. Στις αλλεπάλληλες μεταμορφώσεις του. Σαν πρωταρχικό και καθοριστικό εργαλείο παραστασιακού κώδικα: π.χ. «Οι γριές» θα βγάλουν τα μαύρα ρούχα τους, θα μείνουν με γυμνό, το γερασμένο θεατρικό τους σώμα. Θα το απεκδυθούν και αυτό. Θα αναδυθούν τρία νεανικά ανδρικά σώματα που ενδύθηκαν το ιμάτιο του γήρατος για να επιστρέψουν σε αυτές τις γυναίκες-επιτελώντας τον βίο τους- τη στοργή και την τρυφερότητα που δέχτηκαν. Για να φέρουν στο φως τον βουβό τους αγώνα να αντέξουν ζώντας στη βία και στη σκιά. Για να τις τιμήσουν και να τις δικαιώσουν. Ίσως ένα από τα πιο ουσιαστικά σκηνικά «μανιφέστα» κατά της Πατριαρχίας που έχει δύναμη και τρυφερότητα, ενώ έχει αποβάλλει κάθε μορφής δογματισμό και φανατισμό.
Οι καθηλωτικές σκηνικές ατμόσφαιρες που δημιουργούνται είναι αποτέλεσμα της αγαστής συνεργασίας όλων των επιμέρους στοιχείων που συνιστούν τους παραστασιακούς κώδικες και προσφέρουν μια εμπειρία υψηλής σκηνικής συγκίνησης.
Συγκεκριμένα: Η μεταμόρφωση είναι καθοριστικός δραματουργικός άξονας της παράστασης, καθοριστική συνεισφορά των: Μάρθα Φωκά (μάσκες), Κωνσταντίνα Μαρδίκη (κοστούμια), το ηχητικό σύμπαν του Αλέξανδρου Κτιστάκη καθώς και συνταρακτική η κίνηση των σωμάτων της Μαρίζας Τσίγκα. Αξίζει να αναφερθεί η υποκριτική ακρίβειας, συναισθηματικού εύρους και σπάνιων ποιοτήτων των Μανούσου Γεωργόπουλου, Γιώργου-Πλάτωνα Περλέρου, Γιάννη Σανιδά.
Εξαιρετική μνεία στον Κωνσταντίνο Ντέλλα, για την ευθύβολη και άρτια σκηνοθεσία του που κατορθώνει την εμπνευσμένη -και προς όφελος της παράστασης- συνύπαρξη μεικτής θεατρικής φόρμας (πρόζα, χορικά, μαρτυρίες, μονόλογοι, αυτοσχεδιασμοί, συνεντεύξεις), αλλά και για την εύστοχη δραματουργία: μια σειρά ετερόκλητων πρωτογενών υλικών που δημιουργούν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αμάλγαμα (ενδεικτικά: συνυπάρχουν μονόλογοι από το βιβλίο της Μαρούλας Κλιάφα «Οι γυναίκες της Γης», απόσπασμα από τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου, σε μετάφραση του ίδιου του δημιουργού, κείμενο, από τον “Μαράν Αθά” του Θωμά Ψύρρα κλπ.). Αξίζει να αναφερθεί επίσης ότι το υλικό της παράστασης εμπλουτίζεται, καθώς οι συντελεστές ακολουθούν τη λογική του work in progress.
Ξεχωριστές στιγμές της :
Η πολυφωνική απόδοση της «Περπερούνας», τραγούδι που πλαισιώνει το ομώνυμο γυναικείο έθιμο για την ανομβρία από μια παρτιτούρα του Σίμωνα Καρρά με την παραλλαγή της Θεσσαλίας.
Το τελετουργικό δρώμενο του φεγγαριού, τα γιατροσόφια για τη «στέρφα γυναίκα», η προετοιμασία της πίτας σε συνδυασμό με τη σημειολογία και τη λιτότητα των σκηνικών αντικειμένων: ένα ταψί που είναι το βασικό σκηνικό αντικείμενο μεταμορφώνεται σε φεγγάρι, άρμα της Μήδειας, πύλη εισόδου στον κόσμο της μαγείας, εργαλείο μαρτυρίου για τη στείρα γυναίκα που υφίσταται μαρτύρια-γιατροσόφια για να μπορέσει να κυοφορήσει…)
Ο σπαρακτικός αυτοσχεδιασμός των γυναικών που αναπαριστά τη βία που ασκεί ο σύζυγος και των συναισθημάτων που αυτό προκαλεί.
Η παραστασιακή αυτή απόπειρα του Κωνσταντίνου Ντέλλα επαναφέρει την τελετουργία στο προσκήνιο της θεατρικής μας επικαιρότητας, κατορθώνοντας όμως να μιλήσει ευθέως με το σήμερα. Με όχημα τη λαογραφία, μιλά για τον αφανισμό της προσωπικότητας όλων αυτών των γυναικών που κατασπαράχτηκαν από το πατριαρχικό μοντέλο.
Τέλος, δεν μπορεί να μην αναφερθεί ως ένα εύστοχο παράδειγμα ρεπερτοριακής πολιτικής περιφερειακού θεάτρου που αξιοποιεί το υλικό της παράδοσης του τόπου του, όχι με μια συντηρητική λαογραφική λογική αλλά μετουσιώνοντάς το σε σύγχρονο κώδικα θεατρικής πράξης.
