Κείμενο: Σοφία Τριάντου
Όταν η άνοιξη πιάσει τους κήπους, οι πασχαλιές αρχίζουν να ανθίζουν.
Για κάποιο λόγο, πάντα σκέφτομαι την πασχαλιά ως ένα παλιομοδίτικο αλλά αγαπημένο φυτό που ευδοκιμεί στους κήπους, με τόνους του αρώματος που αγαπούν οι ηλικιωμένες κυρίες, όπως η γιαγιά μου.
Παρατηρώ ότι οι πασχαλιές ήταν συνδεδεμένες με το παρελθόν των γυναικών μιας άλλης εποχής, τις ιστορίες τους, τις οικογένειες και τη γη τους. Αλλά το άρωμά τους ξυπνά τη μνήμη όλων και δεν θα μπορούσε να μείνει πίσω.
Συνδέεται επίσης απόλυτα με τον εορτασμό του Πάσχα. Η εποχή, η παράδοση δυναμώνει αυτή τη μνήμη.
Η επιστημονική της ονομασία είναι Syringa vulgaris και πήρε το όνομα της από την ελληνική λέξη «syrinx» λόγω των κοίλων μίσχων της (ίδια ρίζα με τη «σύριγγα»). Η ομάδα φυτών που ονομάζουμε πασχαλιές και οι βοτανολόγοι ονομάζουν Syringa, είναι μικρή, με μόλις 12 είδη, διάσπαρτα από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα και την Κορέα. Αυτό που καλλιεργούμε πιο συχνά στους κήπους μας είναι αυτή με το βοτανικό όνομα Syringa vulgaris προέρχεται από τα Βαλκάνια και στην πραγματικότητα βρέθηκε να φυτρώνει άγρια εκεί μέχρι το 1828.
Ετυμολογικά το Syringa προέρχεται από την ελληνική λέξη syrinx που σημαίνει «κούφιο στέλεχος». Η Σειρήνα στη μυθολογία ήταν μια υπέροχη νύμφη του νερού της Αρκαδίας, την οποία καταδίωκε ο ερωτικός θεός Παν. Θέλοντας να διαφύγει από τον θεό έφτασε στην άκρη ενός ποταμού και μετατράπηκε σε καλάμια. Στη συνέχεια, ο Παν έφτιαξε το μουσικό του φλάουτο από αυτά τα καλάμια και από τότε σπάνια εμφανιζόταν χωρίς αυτό.
Οι πασχαλιές κατέχουν μια ξεχωριστή θέση στους κήπους και στις καρδιές των ανθρώπων του κήπου. Αναρωτιέμαι αν αυτό έχει να κάνει με αναμνήσεις από πολλούς πίνακες με πασχαλιές, όπως αυτός του J. Tissot, Tο μπουκέτο με τις πασχαλιές (1875) ή τραγούδια, όπως το Lilac Time, ένα δημοφιλές μιούζικαλ της δεκαετίας του ’20 ή ποιήματα όπως η «Πασχαλιά» του Ρώμου Φιλύρα:
Λιλά, και σαν το φραγκοστάφυλο, απαλόχρωμη,
ανθίζεις στην Ανάστασης, το δείλι,
δειλή, μημουαπτική, σεμνή κι ανέγγιχτη
μόλις ονειρευτή, από ένα χείλι.
Ανθίζεις με τα στρογγυλά λουλούδια σου,
σαν αυγουλάκια, κόκκινα και μπλάβα
τονίζοντας, μες στ’ άνθη, τα τραγούδια σου,
των τόνων σου, την έβδομην, οχτάβα
12.4.1940{Δημοσ.: 29.4.1940}
Το φυτό αναφέρεται για πρώτη φορά σε έντυπη μορφή από τον Γάλλο εξερευνητή Pierre Belon, το 1554, ενώ ο Ιταλός βοτανολόγος Matthioli δημοσίευσε την πρώτη απεικόνιση της πασχαλιάς το 1565, αλλά παραδέχτηκε ότι δεν είχε στην πραγματικότητα ένα ζωντανό φυτό απλώς έναν πίνακα ζωγραφικής.
Η αντοχή τους σε ψυχρά κλίματα, στις καλοκαιρινές ξηρασίες και η άφθονη ανθοφορία τους την άνοιξη τα καθιστούν βασικά είδη κήπου και φυσικά για το υπέροχο άρωμά τους. Η αντοχή τους όμως, προφανώς συνέβαλε στην εξάπλωσή τους και ήδη μέχρι τον 18ο αιώνα καταγράφηκαν σε πολλά μέρη στη δυτική Ευρώπη.
Οι πασχαλιές απλώνονται και χωρίζονται εύκολα, έτσι πολλαπλασιάστηκαν στη νέα τους γη. Αγαπούν το έδαφος έτσι ώστε να μπορούν να απλώνουν τις ρίζες τους και να έχουμε την ευκαιρία να απολαμβάνουμε μερικά από τα κλωνάρια τους στα πασχαλινά ανθοδοχεία μας.
Θα τη θαυμάσουμε το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής να στολίζει τον επιτάφιο, ποτέ δε λείπουν τα μωβ άνθη της.
Καλή Πασχαλιά!
