«Το πρώτο έργο του Παζολίνι που είδα ήταν εκείνο το μεγάλο ντοκιμαντέρ που έκανε γυρνώντας στους δρόμους της Ρώμης και ρωτώντας τους ανθρώπους για το σεξ. Τότε ήμουν μαθήτρια. Με καθήλωσε. Ήξερα πρώτα απ’ όλα την ποίησή του και όταν γνώρισα τον Derek Jarman (”Caravaggio”), συνειδητοποίησα, ότι δεν ήμουν η μόνη που εκτιμούσε αυτό το εξαιρετικό πνεύμα».
Κάπως έτσι η Tilda Swinton γεύεται για πρώτη φορά τον κόσμο του Πιερ Πάολο Παζολίνι και στο σήμερα συμπράττει για ακόμα μία φορά με τον ιστορικό μόδας Olivier Saillard και «πλάθουν» μαζί τον δικό τους φόρο τιμής σε αυτή την εμβληματική προσωπικότητα του σινεμά. Η αιθέρια ύπαρξή της και η καθηλωτική ενέργεια που φέρει και σε διαπερνά χωρίς να δημιουργεί «θόρυβο» ούτε στο ελάχιστο, καταλαμβάνουν για πρώτη φορά το -1 της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι».
Στα σχόλια που προσπαθούν να εξηγήσουν αυτό που συμβαίνει σε αυτά τα 100 λεπτά και αυτό της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, Διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση: «Το είδος της βύθισης που συμβαίνει στον υπόγειο κόσμο αυτού του κτιρίου, μας πήγε πραγματικά στον Παράδεισο».
Κλίμα ψυχρό, σαν περιβάλλον εργαστηρίου. Απόλυτη σιωπή που σπάει σε σημεία, άλλοτε από τον ήχο του χαρτιού που τυλίγει τα κοστούμια βγαλμένα από το κινηματογραφικό σύμπαν του Παζολίνι, άλλοτε από τη μουσική και άλλοτε από τη φωνή της να αρθρώνει ονόματα χαρακτήρων και ταινιών. Ακριβείς, λεπτές, επαναλαμβανόμενες σχεδόν χειρουργικές κινήσεις στον χώρο που σπάνε με χειρονομίες και πόζες. Δεν μπορούν παρά να ξεδιπλώσουν μια τελετουργία που σε καλεί να βυθιστείς.
«Θα μας βοηθήσετε για το πώς να περιγράψουμε αυτό το έργο. Τι είναι αυτό; Δεν είναι θέατρο. Είναι ένας μικρός χορός; Είναι ποίηση; Είναι συναυλία; Δεν ξέρω τι είναι και νιώθω ευτυχής που δεν ξέρω. Είναι χαριτωμένο να ζεις στη ζώνη της άγνοιας και του ανεξήγητου», αναφέρει στη Συνέντευξη Τύπου η Tilda Swinton για το «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι», πριν οι μέρες που θα βρίσκεται στη χώρα μας αρχίσουν να μετρούν αντίστροφα.
Με τον Olivier Saillard να συμπληρώνει: «Αρχικά αποφασίσαμε να κάνουμε μια έκθεση στα χέρια της Tilda Swinton. Θυμάμαι ότι με ενδιέφερε πολύ να δω αν η Tilda θα μπορούσε να δώσει, μια νέα ζωή στα κοστούμια ή όχι, και πρέπει να πω ότι ήμουν έτοιμος να δω πως θα μπορούσε να είναι και αδύνατο, επειδή όλα αυτά τα κοστούμια είναι σαν μνημείο και το έργο μας δεν είναι μια βιογραφική ταινία αφιερωμένη στον Παζολίνι. Ήθελα να είμαι σε μια απόσταση. Αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές μπορείτε να δείτε τα κοστούμια απευθείας στο σώμα της Tilda και μερικές φορές, μπροστά από το σώμα της, και αυτό σημαίνει κάτι. Μερικές φορές όμως είναι αδύνατο. Με γοήτευσε η ιδέα ότι η πλειοψηφία αυτών των κοστουμιών δεν έχει φορεθεί ποτέ μετά την ταινία.»
Τα κοστούμια σαν πολύτιμα κοσμήματα έρχονται για να γεμίσουν με χρώμα και ενέργεια από τις φυλακισμένες στις ίνες τους μνήμες τον χώρο που θυμίζει λευκό καμβά. Μπροστά μας περισσότερα από τριάντα κοστούμια και αντικείμενα που σχεδίαζε τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ο Danilo Donati και ετοίμαζε το ατελιέ Farani για τις ταινίες του Παζολίνι. Από το βιβλικό κοστούμι του Ηρώδη στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του 1964 έως το χειροποίητο απ’ άκρη σ’ άκρη και διακοσμημένο με φτερά και όστρακα κοστούμι και στέμμα που φορούσε ως Ιοκάστη η Silvana Mangano στον «Οιδίποδα Τύραννο» του 1967 και από εκεί στα ρούχα και τα αντικείμενα από το «Δεκαήμερο»(1971), το «Χίλιες και μία νύχτες» (1974) και το «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» (1975).
Σαν καμβάς και η φιγούρα της Swinton, ξυπόλητη, χωρίς να μπορείς να πάρεις τα μάτια σου από πάνω της, από το βλέμμα, τις κινήσεις της, τον τρόπο που η αύρα της στροβιλίζεται στον χώρο και υποκλίνεται στο πνεύμα του Παζολίνι και του Donati που κρύβεται μέσα σε κάθε υλικό.
«O Παζολίνι και ο Danilo Donati συζητούσαν για να αποφασίσουν το κοστούμι», αναφέρει ο Olivier Saillard. «Ο Παζολίνι έδινε κάποια έμπνευση στον Donati και ο Donati μερικές φορές προσποιούταν ότι άκουγε. Ο Danilo Donati ποτέ δεν πήρε έμπνευση και την κράτησε σε πρώτο επίπεδο. Προσπάθησε να φτιάξει ένα πρωτόγονο κοστούμι, ένα αρχαϊκό κοστούμι, ένα παγκόσμιο κοστούμι. Ανησυχούσαν μάλλον περισσότερο για το χρώμα, κάτι που είναι παράξενο, επειδή η πρώτη ταινία του Παζολίνι ήταν εντελώς ασπρόμαυρη».
Η Tilda Swinton αλληλεπιδρά με το κάθε κομμάτι – έργο τέχνης ξεχωριστά, όπως του πρέπει. Της μιλάει, το αφουγκράζεται, μαρτυρά τα συναισθήματά του, τις στιγμές που κουβαλάει κάθε βραδιά και λίγο διαφορετικά, όπως υπογραμμίζει η ίδια, αλλά τελικά η Tilda Swinton είναι εκεί για να μας δείξει, ότι «Τα κοστούμια είναι οι πραγματικοί stars… Καθώς μιλάτε, τα κοιτάζω. Απλά περιμένουν, καταλαβαίνεις; Περιμένουν για απόψε, αλλά μετά θα πάνε να περιμένουν ξανά. Δεν φτιάχτηκαν για να είναι απλώς πάνω σε μια κούκλα.»
«Ήταν σχεδόν σαν τα κοστούμια να μας έλεγαν: “Στην ταινία στεκόμουν έτσι, αλλά θέλω να παίξω. Ήθελα να κάνω ένα διαφορετικό σχήμα. Θέλω να στροβιλίζομαι ή θέλω να βλέπετε την πλάτη μου”. Υπήρχε αυτός ο κατά κάποιον τρόπο διάλογος με τα κοστούμια, τα οποία είναι απίστευτα. Ο Danilo Donati είναι πραγματικά μια ιδιοφυΐα. Αυτά τα κοστούμια είναι γλυπτά και ίσως να μην ζήσουν ποτέ στην οθόνη πέρα από ένα μανίκι, αλλά στο σύνολό τους είναι εκεί, έτοιμα να ”χορέψουν”. Θέλαμε να έχουν μια δεύτερη ευκαιρία.»
Το «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» είναι η πέμπτη συνεργασία της Swinton και του Saillard. Την πρώτη φορά που ένωσαν τις καλλιτεχνικές τους δυνάμεις, το 2012 η Swinton «ενεργοποίησε» ενδύματα από τη συλλογή ιστορικών κοστουμιών του Μουσείου της Μόδας του Παρισιού, Palais Galliera. Βικτωριανές τουαλέτες και ναπολεόντειες στρατιωτικές στολές μέχρι κομμάτια από τους οίκους Chanel, Schiaparelli και Balenciaga.
«Όπως ίσως γνωρίζετε, ο καλύτερος τρόπος να δουλεύεις είναι με στενούς φίλους και θα έλεγα ότι αυτό δεν ήταν απλώς η αρχή των 10 χρόνων, αλλά η αρχή των 50, γιατί έχουμε τόσα πολλά… δεν είναι καν σχέδια, είναι φαντασιώσεις. Είναι ένα παιχνίδι για μας. Νομίζω ότι αυτό το πνεύμα του παιχνιδιού, αυτό το πνεύμα των ανείπωτων πραγμάτων είναι πραγματικά σημαντικό και για τους δυο μας», τονίζει η Tilda Swinton.
Ανάμεσα στα κίνητρα της δουλειάς τους σημειώνει ότι: «Τα ρούχα, είτε πρόκειται για κοστούμια για μια ταινία είτε για τελετουργικά κοστούμια είτε για αυτά που φοράμε κάθε μέρα, είναι επιλογές. Είναι οι επιλογές που κάνουμε. Υπάρχει λόγος που φόρεσα σήμερα αυτό τo ροζ jersey. Είμαι τόσο κουρασμένη και σκέφτηκα ότι θα μου έδινε ενέργεια. Σοβαρά είναι σαν μια επιλογή και αυτό είναι κάτι ζωντανό, έχει να κάνει με τη ζωή.»
