Μαικήνας και ένθερμος υποστηρικτής του πολιτισμού με την ευρεία έννοια, εγκυκλοπαιδιστής – άνθρωπος με ευρύτατες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, πετυχημένος τραπεζίτης, με ποικίλα ενδιαφέροντα, ανάμεσά τους η αρχαιολογία, η ιστορία, η ναυπηγική, η νομισματολογία, και μεγάλη αγάπη στην Ελλάδα μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά που αποδίδουν σε εκείνον φίλοι και συνεργάτες, στοιχεία που αναδεικνύονται με τρόπο κομψό και εύληπτο στην τιμητική έκθεση που διοργανώνεται, με αφορμή την επέτειο των τριών ετών από τον θάνατό του το 2021, στον Γιάννη Κωστόπουλο.
Σε αυτά τα στοιχεία της προσωπικότητάς του οφείλεται και ο τίτλος της έκθεσης «άνδρα πολύτροπον» με έμπνευση από το Ομηρικό Έπος και τον πρώτο στίχο της Οδύσσειας που ξεδιπλώνεται στην αίθουσα Σπυρίδωνος και Ευρυδίκης Κωστοπούλου του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, αίθουσα στην οποία το Μουσείο έδωσε το όνομα των γονέων του Γιάννη Κωστόπουλου το 2000, τιμώντας τον για τη γενναιοδωρία και την υποστήριξή του.
«Ο δεσμός ανάμεσα στον Γιάννη Κωστόπουλο και το Μουσείο Μπενάκη ήταν πάντα ένα δεσμός ισχυρός, άρρηκτος. Μια σχέση γόνιμης συνεργασίας και αληθινής φιλίας που ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν όταν ψηφίστηκε μέλος της Διοικητικής Επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη το 1978 και Αντιπρόεδρός του από τον Ιανουάριο του 1990. Μια σχέση που έμοιαζε λίγο αλλόκοτη αλλά την τροφοδοτούσαν ισχυρά κοινά σημεία όπως η αδιαπραγμάτευτη αγάπη για τον τόπο και η πίστη στις δυνατότητές του, οι βαθιές γνώσεις και το αληθινό ενδιαφέρον για τον πολιτισμό», γράφει η Ειρήνη Γερουλάνου στον εντυπωσιακό κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, σε επιμέλεια Ειρήνης Οράτη.
Δομημένη σε πέντε ενότητες, η έκθεση προβάλλει τα πολυσχιδή ενδιαφέροντα και τις πολλαπλές δραστηριότητες του Γιάννη Κωστόπουλου και διαρθρώνεται ανάλογα καθώς πολύ εύστοχα θα αναφέρει στην εισαγωγή της συνέντευξης τύπου λίγο πριν τα εγκαίνια της έκθεσης ο επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, Γιώργης Μαγγίνης, πρόκειται για «μια ασυνήθιστη έκθεση, γιατί αλήθεια; πώς μπορείς να κάνεις μια προσωπογραφική έκθεση όχι για έναν καλλιτέχνη, αλλά για έναν άνθρωπο της δράσης και έναν άνθρωπο αρκετά ιδιωτικό; Το πράττεις ακολουθώντας το έργο του, και τα πράγματα που ο ίδιος αγαπούσε».
Το πρώτο έργο που υποδέχεται τον επισκέπτη στην έκθεση, είναι Ο Νέος Αιών (1899) του Νικόλαου Γύζη, που κοσμούσε το γραφείο του στην Alpha Bank της Σταδίου και παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε έκθεση.
Ένας καινοτόμος τραπεζίτης με όραμα και υψηλό αισθητικό κριτήριο
Μπαίνοντας στην έκθεση, το μπλε του ουρανού και της θάλασσας μας καλωσορίζουν μαζί με το εμβληματικό πορτρέτο του Γιάννη Κωστόπουλου, δημιουργία από λάδι σε μουσαμά του Αλέκου Λεβίδη. Στην πρώτη ενότητα, «Προοίμιο», παρουσιάζεται το χρονολόγιο της ζωής και του έργου του σε κάθε πεδίο ενώ στη δεύτερη ενότητα, «Τραπεζίτης», θαυμάζουμε τεκμήρια, έργα τέχνης και αρχιτεκτονικές μακέτες κτηρίων της Τράπεζας, που αντιπροσωπεύουν τις επιλογές του και αποδεικνύουν το πρωτοποριακό του κριτήριο σε τομείς που έκτισαν την εικόνα μιας καινοτόμου τράπεζας, με υλικό από το Ιστορικό Αρχείο και τη Συλλογή Έργων Τέχνης της Alpha Bank.
Γεννημένος το 1938 στην Αθήνα, ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε ηλικία μόλις εικοσιδύο ετών στη ναυπηγική στο King’s College του Νιούκασλ και αμέσως μετά τις σπουδές του θα εργαστεί ως δόκιμος μηχανικός σε δεξαμενόπλοιο που διέσχισε πολλές θάλασσες. Η αγάπη του για τη θάλασσα δεδομένη αλλά σύντομα μία άλλη λατρεία θα αναδυθεί στη ζωή του: εκείνη για την Τράπεζα.
Τότε, το 1960 η Τράπεζα Εμπορικής Πίστεως στα χέρια του είναι μία τράπεζα που διαρκώς μεγαλώνει, εξελίσσεται, μεταμορφώνεται και επεκτείνεται πέρα από τα ελληνικά σύνορα. Το 1984, μετά τον θάνατο του πατέρα του αναλαμβάνει καθήκοντα Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου και Γεν. Διευθυντή της Τραπέζης, η οποία τα επόμενα χρόνια θα μετονομαστεί σε Alpha Bank, ενώ εφαρμόζει καινοτόμες υπηρεσίες που αλλάζουν ριζικά τις συναλλακτικές συνήθειες στη χώρα μας, και υιοθετεί μια επιχειρηματική κουλτούρα μοναδική στη χώρα, όπως επανασχεδίαση εταιρικής ταυτότητας με υιοθέτηση των ελληνικών χρωμάτων, ανοίγματα και δυναμική παρουσία στο εξωτερικό.
Αντλώντας από την αρχή κιόλας έμπνευση από το πνεύμα του Ρήγα Βελεστινλή και τη Χάρτα του, θεωρώντας την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανιών ως τον ζωτικό χώρο του ιστορικού ελληνισμού, ανοίγει υποκαταστήματα στη Ρουμανία, στην Αλβανία, τη Σερβία και σε πολλές άλλες χώρες. Πάντα υψηλής αρχιτεκτονικής αισθητικής.
Μια χειρονομία που αναδεικνύει την προσωπικότητα του ευπατρίδη, όπως άλλωστε και η μεγάλη χορηγία που ανέλαβε η Τράπεζα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, θέλοντας με αυτό τον τρόπο να αναδείξει σε όλους το τεράστιο εγχείρημα που είχε αναλάβει η χώρα.
«Είναι η ενότητα που αναγνωρίζει πτυχές του ως Τραπεζίτη που συνήθως δεν συζητούνται και έχουν σίγουρα αφήσει και ένα βαθύτερο αποτύπωμα από τις γνωστές τραπεζικές χειρονομίες», αναφέρει η επιμελήτρια Μουσειολόγος Ερατώ Κουτσουδάκη.
Η ενότητα συμπληρώνεται από την προβολή οκτώ μικρών αποσπασμάτων συνεντεύξεων ανθρώπων που τον γνώρισαν. Δυστυχώς η εσωστρέφεια και ιδιωτικότητα του Γιάννη Κωστόπουλου δεν άφησαν πολλές συνεντεύξεις σήμερα από εκείνον.
…Θέλει πάθος η νομισματολογία
Η τέταρτη ενότητα, «Αγάπη για το αρχαίο νόμισμα», συγκεντρώνει επιλογές νομισμάτων από τη Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank και ιστορίες που τα συνοδεύουν. Η σχέση του Γιάννη Κωστόπουλου με το νόμισμα ξεκίνησε από πολύ νωρίς:
«Όπως ο ίδιος μου είχε κάποτε εκμυστηρευτεί, από τα παιδικά του χρόνια του άρεσε να συλλέγει ελληνικά νομίσματα, να τα παρατηρεί, να διαβάζει τις επιγραφές τους και να ψάχνεις στις αρχαίες πηγές τα γιατί και τα πώς», αναφέρει η Δρ. Δήμητρα Τσαγκάρη, Νομισματολόγος και Επιμελήτρια της Νομισματικής Συλλογής Alpha Bank.
Την αγάπη του για το νόμισμα θα εμφυσήσει η αδελφή του Άννυ Κωστοπούλου που θα του χαρίσει το 1967, το πρώτο του νομισματικό βιβλίο με το κόκκινο εξώφυλλο που μπορούμε σήμερα να δούμε και στην έκθεση.
Το 1970 μαζί με άλλους ιδιώτες θα υπογράψει καταστατικό ίδρυσης της Ελληνικής Νομισματικής Εταιρείας, ενώ δύο χρόνια μετά, με τη δική του πρωτοβουλία, η Τράπεζα θα αγοράσει μια μικρή ιδιωτική νομισματική συλλογή για να μην πωληθεί στο εξωτερικό, πράξη που επρόκειτο να αναβαθμίσει τη θέση της Ελλάδας στον τομέα της νομισματικής επιστήμης.
Η αγάπη του για το νόμισμα από τον Ελληνικό πολιτισμό, εξελίχθηκε σε πάθος, με βασικό στόχο τον επαναπατρισμό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ανάμεσα στα νομίσματα που κατάφερε να κρατήσει στην Ελλάδα πριν δημοπρατηθεί, ένα αργυρό δεκάδραχμο Αθηνών που χρονολογείται το 465 π.Χ.
Ιδιαίτερη προτίμηση είχε στις «αθηναϊκές γλαύκες», τα περίφημα τετράδραχμα της πόλης των Αθηνών που εκδόθηκαν για πρώτη φορά γύρω στα 510 π.Χ, όταν ο Κλεισθένης έθεσε τις βάσεις της Δημοκρατίας στην πόλη. Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, η συλλογή αριθμεί περίπου 11.000 αρχαία νομίσματα.
Το γαλάζιο που ερωτεύτηκε, η Ελλάδα και ο Βυζαντινός πολιτισμός
Γνωστός συλλέκτης σύγχρονων Ελλήνων ζωγράφων, κόσμησε πολλούς από τους δημόσιους χώρους της Τράπεζας με έργα τέχνης, ενώ ταυτόχρονα χρηματοδότησε πολλές αποκαταστάσεις μνημείων διεθνούς εμβέλειας και σημασίας του ελληνικού πολιτισμού.
Είναι εδώ στην τρίτη ενότητα, «Πολιτισμός και κοινωνία», που μπορούμε να θαυμάσουμε έργα όπως το γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου, Φακός με αυγό (1987), της Φρόσω Μιχαλέα, Πουλιά-Παραλλαγές (1994) αλλά και το έργο του Στήβεν Αντωνάκος, On the Third Day, έργα που ανήκουν στη συλλογή του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου και να μάθουμε πολλά για το εύρος των πολιτιστικών δράσεων με τη συμμετοχή του Γιάννη Κωστόπουλου.
Εδώ παρουσιάζεται η υποστήριξή του σε διάφορους τομείς του πολιτισμού, όπως η ενίσχυση αρχαιολογικών ανασκαφών, η ανάδειξη του βυζαντινού πολιτισμού μέσα από διεθνείς εκθέσεις, η ίδρυση του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου (1979), καθώς και η αρωγή προς νέους καλλιτέχνες, μέσα από έργα της συλλογής του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου.
Επίσης υπογραμμίζεται η έμπρακτη βοήθεια προς την κοινωνία, με παραδείγματα τη στήριξή του στους σεισμοπαθείς της Καλαμάτας μετά το 1987 με τη δημιουργία του ιδρύματος Ευσταθίας Κωστοπούλου στη μνήμη της γιαγιάς του, για την ανακούφιση ευάλωτων ομάδων και την προσφορά σε οικογένειες που είχαν ανάγκη, θεσμοθετώντας τη λειτουργία ενός πρότυπου παιδικού σταθμού, «Το περιβόλι της γιαγιάς» που σήμερα μετά από τριάντα χρόνια λειτουργίας έχει φιλοξενήσει περισσότερα από 1.000 παιδιά αλλά και και τη δημιουργία των Φίλων του Εθνικού Κήπου (2005).
Τέλος, στην ενότητα «Ιστιοπλόος» με συγκίνηση ακούμε, βλέπουμε και συναισθανόμαστε το μεγάλο του πάθος για τη θάλασσα. Ένας φανατικός ιστιοπλόος που έτρεφε βαθιά αγάπη για τη θάλασσα του Αιγαίου – που γνώρισε μέσα από τα Ομηρικά Έπη.
Φωτογραφίες από τους ιστιοπλοϊκούς αγώνες, η αναφορά του στον Όμηρο και στα ταξίδια του Οδυσσέα και κομμάτια από τα σκάφη που τόσο πολύ αγάπησε, ανάμεσά τους ο Ωκύαλος VII, σκάφος με το οποίο κατέκτησε τρία παγκόσμια πρωταθλήματα.
Συγκινητικό το ποίημα Ταξίδι που ο Πέτρος Θέμελης, Καθηγητής Αρχαιολογίας θα γράψει τιμώντας τον αλλά και η μουσική σύνθεση του Θοδωρή Οικονόμου σε αυτή την ενότητα.
ΤΑΞΙΔΙ
Στο πλοίο του Ιάσονα, τη θεική Αργώ
προς το «χρυσόμαλλο δέρας» ν’αρμενίσω
ή στο Οδυσσέα εγώ ερέτης τη σχεδία
τις θαυμαστές του «συναντήσεις» να βιώσω.
[…]
Αυτά επιθυμώ να ζήσω στο ταξίδι,
ποτέ στο τέρμα να μη φτάσω
κι ας νοσταλγώ της Πηνελόπης τη ζεστή «ευνή»
