1.
Με την ομιλία του εβραϊκής καταγωγής Βρετανού Τζόναθαν Γκλέιζερ, κατά την παραλαβή του όσκαρ διεθνούς ταινίας για τη «Ζώνη Ενδιαφέροντος» είχαμε ασχοληθεί ξανά πριν μερικές μέρες. Στην επόμενη παράγραφο και μέσα στα εισαγωγικά είναι η ομιλία του Γκλέιζερ και στη μεθεπόμενη ένα δικό μου σχόλιο πάνω σε αυτή.
«Όλες οι επιλογές που κάναμε είχαν ως γνώμονα το να συλλογιστούμε και να αντιμετωπίσουμε εμάς τους ίδιους στο παρόν. Όχι για να πούμε «Κοιτάξτε τι έκαναν τότε», αλλά για να πούμε «Κοιτάξτε τι κάνουμε τώρα». Η ταινία μας δείχνει που οδηγεί η απανθρωποποίηση στη χειρότερη εκδοχή της. Διαμόρφωσε όλο το παρελθόν και το παρόν μας. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε εδώ ως άνθρωποι που είμαστε αντίθετοι στο ότι τόσο η Εβραϊκότητά μας όσο και το Ολοκαύτωμα έχουν ληστευθεί από μια κατοχή εδαφών που έχει οδηγήσει σε σύγκρουση τόσους αθώους ανθρώπους, είτε πρόκειται για τα θύματα της 7ης Οκτωβρίου στο Ισραήλ, είτε για τη συνεχιζόμενη επίθεση στη Γάζα, για όλα τα θύματα της απανθρωποποίησης. Πώς αντιστεκόμαστε; Η Αλεξάντρα Μπίστρομ Κολοντζιέσικ, το κορίτσι που λάμπει στην ταινία όπως έλαμψε και στη ζωή, επέλεξε να αντισταθεί. Αφιερώνω την ταινία στη μνήμη της και στην αντίστασή της».
Πώς αντιστεκόμαστε λοιπόν; Με υπερβάσεις, με το στρατόπεδό μας να είναι πάντα ο άνθρωπος και μόνο ο άνθρωπος, ανεξαρτήτως οποιουδήποτε άλλου χαρακτηριστικού του που τον κατηγοριοποιεί και τον κατατάσσει εθνοτικά, θρησκευτικά ή αλλιώς, με τον εχθρό μας να είναι η κτηνωδία και μόνο η κτηνωδία, ανεξαρτήτως του ποιος τη διαπράττει.
2.
Πριν λίγα χρόνια, ο επίσης εβραϊκής καταγωγής Ούγγρος Λάζλο Νέμες είχε κάνει επίσης για το Ολοκαύτωμα και επίσης για το Άουσβιτς τον συγκλονιστικό «Γιο του Σαούλ», ταινία που επίσης είχε βραβευτεί με όσκαρ διεθνούς ταινίας και την οποία προσωπικά θεωρώ την καλύτερη της προηγούμενης δεκαετίας.
Στο κείμενο για τη «Ζώνη Ενδιαφέροντος» λέγαμε μεταξύ άλλων: Ιδανικά στο μυαλό μου η «Ζώνη Ενδιαφέροντος» και «Ο Γιος του Σαούλ» δεν είναι ταινίες που πρέπει να συγκρίνονται μεταξύ τους, αλλά ταινίες που φτιάχτηκαν μέσα σε διάστημα λίγων ετών προκειμένου να αποτελέσουν εκ του αποτελέσματος ένα αλληλοσυμπληρωματικό δίδυμο, προκειμένου να μπουν δίπλα η μία στην άλλη, προκειμένου κάθε φορά που κάποιος παρακολουθεί τη μία να έχει στο μυαλό του ότι την ίδια ακριβώς στιγμή δίπλα του, ένα τοίχο απόσταση, διαδραματίζεται η άλλη.
Βλέπουμε τη «Ζώνη Ενδιαφέροντος» και πίσω από τον τοίχο διαδραματίζεται «Ο Γιος του Σαούλ». Στα αυτιά μας φτάνουν σποραδικοί του ήχοι, στο βάθος του κάδρου ο καπνός απ’ τα κρεματόρια υψώνεται στον αέρα. Μπορούμε να ξαναδούμε τον «Γιο του Σαούλ» και να σκεφτόμαστε ότι ακριβώς από πίσω μια επταμελής οικογένεια μεγαλώνει ειδυλλιακά με το σκυλάκι της και τα λαχανικά της και τα μπάνια της και τα παιδικά της πάρτι.
3.
Προς μεγάλη μου και πολύ δυσάρεστή μου έκπληξη, οι δυο ταινίες μπήκαν με έναν άλλο τρόπο δίπλα δίπλα, καθώς ο Λάζλο Νέμες εξαπέλυσε δριμεία επίθεση κατά του Γκλέιζερ. Αφού αρχικά εκθέτει διάφορα άλλα για την κυρίαρχη τάξη του Χόλιγουντ, που κάνει κηρύγματα περί ηθικής ενώ αφήνει το σινεμά να εκπίπτει, στη συνέχεια πηγαίνει σε πολύ πιο συγκεκριμένα κατηγορώ:
«Η Ζώνη Ενδιαφέροντος είναι μια σημαντική ταινία. Δεν φτιάχτηκε με τον συνήθη τρόπο. Θέτει ερωτήματα για το συντακτικό της κινηματογραφικής γλώσσας. Ο σκηνοθέτης της θα έπρεπε να μείνει σιωπηλός αντί να αποκαλύψει ότι δεν έχει κατανόηση της Ιστορίας και των δυνάμεων που θέλουν να αναιρέσουν τον πολιτισμό, τόσο πριν όσο και μετά το Ολοκαύτωμα. Αν είχε αναλάβει την ευθύνη που συνεπάγεται μια τέτοια ταινία, δεν θα είχε καταφύγει σε επιχειρήματα που διασπείρει μια προπαγάνδα, η οποία σκοπεύει να εξολοθρεύσει στο τέλος κάθε εβραϊκή παρουσία από τον πλανήτη.
Κι αυτό είναι ιδιαίτερα προβληματικό σε μια εποχή που το μίσος κατά των Εβραίων φτάνει σε επίπεδα που βρισκόταν προ του Ολοκαυτώματος, αυτή τη φορά όμως με έναν τρόπο “προοδευτικό” και της μόδας. Σήμερα η μόνη αφορμή διακρίσεων που όχι απλά γίνεται ανεκτή αλλά ενθαρρύνεται κιόλας είναι ο αντισημιτισμός. Αλλά ίσως βγάζει κάποιο νόημα – ειρωνικά δεν υπάρχει καμία εβραϊκή παρουσία στην οθόνη στη «Ζώνη Ενδιαφέροντος».
Ας σοκαριστούμε λοιπόν όλοι με το Ολοκαύτωμα εκ του ασφαλούς και για το παρελθόν και ας μη δούμε πώς ο κόσμος ίσως σταδιακά μια μέρα φτάσει να ολοκληρώσει το έργο του Χίτλερ – στο όνομα της προόδου και του ατέλειωτου καλού».
4.
Είμαι άνθρωπος που το δόγμα άλλο το έργο – άλλο ο δημιουργός όχι απλά το ενστερνίζομαι φουλ, αλλά πάρα πολλές φορές, όταν επισημαίνονται άσχημες, ή ακόμη και ποινικά κολάσιμες, ή ακόμη και ηθικά αχρείες, συμπεριφορές δημιουργών, με καταλαμβάνει ένα μείγμα θυμού και άρνησης. Η τέχνη και δη η μεγάλη τέχνη είναι ένα τελευταίο καταφύγιο, ένα ίσως τελευταίο εναπομείναν ιερό, ώστε μάλλον θα προτιμούσα να μη γνώριζα τι κάθαρμα έχει υπάρξει ο ένας ή ο άλλος δημιουργός έργων τα οποία έχω αγαπήσει και τα οποία είναι κομμάτι της ταυτότητάς μου.
Η περίπτωση του Νέμες όμως δεν με σοκάρει μόνο, με μπερδεύει κιόλας. Ενώ απλά λέει την άποψή του, ενώ δεν μπορεί να του καταλογίσει κανείς κάτι άλλο από την εκφορά της γνώμης του, με κάνει να αναρωτιέμαι για μια ταινία που με συγκλόνισε. Ήταν λοιπόν «Ο Γιος του Σαούλ» το έργο ενός βαθύτατα τυφλωμένου φανατικού; Αλλά ακόμη κι αν ναι, τι; Αλλάζει κάτι στο πόσο συγκλονιστική δημιουργία είναι;
Ακόμα πιο πέρα: ποιος ορίζει εμένα αυθεντικό κριτή του ποιος είναι φανατικός και ποιος όχι; Γιατί ας πούμε να μην έχει ο Νέμες δίκιο και το μείζον διακύβευμα να είναι εν προκειμένω το τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού και μαζί ο στόχος εξολόθρευσης κάθε Εβραίου στον πλανήτη γη; Ίσως γιατί μέχρι να βρούμε ποιος έχει δίκιο και ποιος έχει άδικο, πιο κοντά στη σημερινή αλήθεια θα είναι η εξολόθρευση αμάχων Παλαιστινίων, παιδιών κάθε άλλο παρά εξαιρουμένων, σε εκείνη τη λωρίδα γης. Κι αν ο πόλεμος είναι τόσο ιερός, τότε Λάζλο Νέμες, ό,τι γίνεται εδώ και μήνες στη Γάζα είναι μάλλον επίσης ιερό.
Ο Νέμες θεωρεί ότι με την ομάδα του ανθρώπινου πολιτισμού παίζουν εξ ορισμού οι Εβραίοι. Ο Γκλέιζερ θεωρεί ότι με την ομάδα του ανθρώπινου πολιτισμού παίζουν εξ ορισμού οι μη φανατικοί, οι μη αποκτηνωμένοι, οι μη απολογητές κτηνωδιών. Ένας από τους δύο έχει δίκιο.
