Πριν από ένα περίπου χρόνο, μπαίνοντας σε ένα μικροσκοπικό φούρνο πίσω από το Εθνικό Θέατρο της Στοκχόλμης για “fika”, όπως ονομάζουν οι Σουηδοί το «διάλειμμα για καφέ και γλυκό» -κάτι που επιβάλλει συχνά το παγερό κλίμα της Σουηδίας-κάποιος με άκουσε να μιλάω στο κινητό και μου απηύθυνε τον λόγο στα ελληνικά: ήταν ο Γιώργος Σουγλίδης, σκηνογράφος και ενδυματολόγος με μεγάλη και συναρπαστική πορεία στην Αγγλία και τη Σκανδιναβία. Ήταν η αρχή μιας φιλίας που έχει όλη την ομορφιά των συναντήσεων που προκύπτουν από καθαρή τύχη.
Ένα χρόνο αργότερα, ο Γιώργος Σουγλίδης βρίσκεται στην Αθήνα έχοντας την ευθύνη για τα σκηνικά και τα κοστούμια του «Φάλσταφ» του Βέρντι, που κάνει πρεμιέρα στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Με αυτή την αφορμή, συναντηθήκαμε για να διατρέξουμε τη ζωή και την πορεία του στον χώρο της όπερας και του θεάτρου. Μια πορεία πλούσια και γεμάτη, και όχι πολλή γνωστή στη χώρα μας.
Είσαι ένα πρόσωπο πιο γνωστό στο εξωτερικό από ότι στην Ελλάδα. Τώρα έκανες τα σκηνικά για τον «Δον Κιχώτη» και για τον «Φάλσταφ», σκηνικά και κοστούμια. Πώς προσέγγισες τον «Φάλσταφ» σκηνογραφικά;
Για μένα ο «Φάλσταφ» είναι από τις καλύτερες όπερες -αν όχι η καλύτερη- που έχει γράψει ο Βέρντι. Είναι μια όπερα όπου αρχίζει και τελειώνει η μουσική και δεν το έχεις καταλάβει, σε παίρνει σε ένα ταξίδι εκπληκτικό -φτάνεις στο τέλος και λες «Μα πώς έγινε αυτό;». Όταν αρχίσαμε με τον Στήβεν να το συζητάμε, το πρώτο πράγμα που μου είπε είναι ότι το έργο αυτό πρέπει να είναι πολύ αγγλικό. Αποφασίσαμε λοιπόν ότι όλο θα συμβαίνει σε μία παμπ πολύ αγγλική. Μέσα από αυτή την παμπ και το μυαλό του Φάλσταφ δημιουργούνται τα υπόλοιπα δωμάτια, τα υπόλοιπα μέρη της υπόθεσης. Η παμπ είναι πάντα παρούσα, έστω κι αν δεν είμαστε εκεί -πάντα είναι παρελθόν ή παρόν. Αυτό μου άρεσε πολύ. Δεν έχω ξανακάνει κάτι τέτοιο: είναι σαν να μεγαλώνει και να μικραίνει. Αυτό ήταν το πρώτο ζητούμενο του Στήβεν.
Μετά βέβαια ψάχναμε να βρούμε και σε τι εποχή να το θέσουμε. Διαβάζοντας ποιος ήταν ο Φάλσταφ στον Σαίξπηρ, του οποίου ο μεγάλος προστάτης ήταν ο Ερρίκος πριν γίνει βασιλιάς, σιγά-σιγά άρχισε να βγαίνει ο χαρακτήρας του. Έκανα κάποια έρευνα και βρήκαμε έναν πολύ γνωστό Άγγλο παίκτη του κρίκετ, τον W.G. Grace, ο οποίος κατά σύμπτωση ήταν φίλος του μέλλοντος βασιλιά Εδουάρδου του 8ου, αυτού που παραιτήθηκε από τον θρόνο για χάρη της κας Σίμπσον. Μέσα στο μυαλό μας αυτός ήταν ο Φάλσταφ. Χρησιμοποιώντας αυτή τη φιλία, τοποθετούμε όλο το έργο την ημέρα της παραίτησης του Εδουάρδου του 8ου, που είναι το 1936. Πιο αγγλικό από αυτό δεν γίνεται! (Γέλια).
Έχεις ξαναδουλέψει στην Ελλάδα στο παρελθόν.
Πάρα πολλές φορές. Πρώτα από όλα έχω κάνει πολλές παραγωγές στη Λυρική. Η πρώτη μου ήταν το 1996, «Το ελιξίριο του έρωτα». Ήταν μια χρονιά πολύ σημαδιακή, διότι έγινε η απεργία και έκλεισαν τα πάντα. Έκλεισε για ένα χρόνο η Λυρική, και μετά αποφάσισαν ότι θα άλλαζε ο νόμος. Οπότε το «Ελιξίριο» περίμενε ένα χρόνο για να ανέβει. Μετά ήρθε μία από τις πολύ αγαπημένες μου παραγωγές, η οποία ήταν πολύ τρελή. Ήταν «Οι Δαιμονισμένοι» του Ντοστογιέφσκι που τους έκανε όπερα ο Χάρης Βρόντος. Αυτή η όπερα ήταν εκπληκτική. Ήταν κάτι πολύ δυνατό, αλλά η μουσική σόκαρε πολύ το ελληνικό κοινό. Μία φορά έγινε, αλλά ήταν πολύ ωραία παραγωγή. Ήταν και η πρώτη φορά που δούλεψα με σκηνοθέτη τον Στήβεν Λάνγκριτζ, που είναι ο σκηνοθέτης του «Φάλσταφ» τώρα.
Έκανα κάποιες άλλες παραγωγές, αλλά σημαντικό ήταν όταν με έφερε εδώ ο Στέφανος Λαζαρίδης και επέστρεψα μετά από μια απουσία μερικών χρόνων και έκανα τον «Φυλακισμένο» του Νταλαπίκολα και «Ορφέα και Ευρυδίκη», που ήταν μια πολύ καλή παραγωγή. Έκτοτε έχω κάνει την «Καβαλερία Ρουστικάνα» και τους «Παλιάτσους» που έχουν κάπως αφήσει εποχή στο Ηρώδειο για το σκηνικό μας, σε σκηνοθεσία του Γκρέιαμ Βικ, που μας έχει αφήσει. Έχω κάνει και την «Κάρμεν» στο Ηρώδειο, πάλι σε σκηνοθεσία Στήβεν Λάνγκριτζ. Έχω κάνει πολλά θεατρικά, και στο ΚΘΒΕ: «Αρχοντοχωριάτη» με τον Γιάννη Ιορδανίδη και «Ειρήνη» με τον Θύμιο Καρακατσάνη. Ήταν η τελευταία παραγωγή του. Εγώ έκανα τα σκηνικά, ο Κένι ΜακΛέλαν τα κοστούμια και ο Ιορδανίδης τη σκηνοθεσία. Με τον Κωνσταντίνο Αρβανιτάκη έκανα την «Αρκαδία» του Στόπαρντ. Αυτά στο ΚΘΒΕ.
Έχω δουλέψει και στην Αθήνα στο ελεύθερο θέατρο. Εκεί μου βγήκε η πίστη, είπα πως δεν θα το ξανακάνω! Με τη Βαρβάρα Μαυρομάτη έκανα την «Παρεξήγηση» του Καμύ με την Αγλαΐα Παππά και την εκπληκτική Κατερίνα Χέλμη. Έχω κάνει και τον «Ντόριαν Γκρέι» με τον Στράτο Τζώρτζογλου. Αλλά έχω σταματήσει το θέατρο. Το τελευταίο μου θεατρικό ήταν στην Επίδαυρο το 2019 με σκηνοθέτη τον Στάθη Λιβαθινό, «Ικέτιδες» με την Κάτια Δανδουλάκη.
Ας πάμε στην αρχή. Πώς βρίσκεται κανείς να κάνει αυτή τη δουλειά; Τι σε τράβηξε;
Οι πρώτες μου θεατρικές μνήμες ήταν όταν ήμουνα παιδί στην Κύπρο που μας πήγαινε το σχολείο να δούμε όλες τις παραστάσεις του ΘΟΚ. Ένα από τα πρώτα πράγματα που είδα -ήμουν νομίζω 7 ή 8- ήταν η «Τρισεύγενη» του Παλαμά με μια καταπληκτική σκηνογραφία με ένα περιστρεφόμενο σκηνικό. Να, μου σηκώθηκε η τρίχα… Είχε μπει μέσα στο μυαλό μου και το θυμάμαι λες και ήταν χθες: η μάνα περιστρέφει το σκηνικό και αυτή περπατάει και βρίσκει την πόρτα και μπαίνει μέσα. Δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Όταν έκανα ένα έργο στον ΘΟΚ πριν μερικά χρόνια πήγα στο Θεατρικό Μουσείο: αυτή η μακέτα υπάρχει και είναι ακριβώς όπως την θυμάμαι πριν πενήντα τόσα χρόνια. Είχε μείνει μέσα μου. Μου άρεσε πάντα να σχεδιάζω. Ήθελα να πάω Αρχιτεκτονική, δεν ήξερα τι θα κάνω. Κατέληξα στην Αγγλία. Το πρώτο πτυχίο που πήρα ήταν σε 3-dimensional design, αλλά μέσα σε όλα αυτά συνειδητοποίησα ότι έβγαινε συνεχώς το θέατρο. Αφού πήρα το πτυχίο μετά από τρία χρόνια, αλλάξαμε με τον καθηγητή μου κατεύθυνση και το τελευταίο πρότζεκτ που έκανα ήταν θεατρικό: «Θάνατος στη Βενετία» του Μπέντζαμιν Μπρίτεν, το οποίο σημάδεψε τη ζωή μου και άλλαξε την πορεία μου. Καθηγητές μου στο πρότζεκτ ήταν η Alison Chitty, η οποία είναι μια μεγάλη Aγγλίδα σκηνογράφος, και ο Πήτερ Μάμφορντ, ο οποίος είναι τώρα ο φωτιστής του «Φάλσταφ»!
Πού σε πήγε ο δρόμος μετά;
Μετά έκανα μεταπτυχιακό στη σχολή Motley, όπου ήταν καθηγήτρια μία όπως λένε οι Άγγλοι living legend, η Percy Harris. Αυτή, η αδελφή της και μία φίλη τους είχαν δημιουργήσει μία ομάδα που λεγόταν Motley. Είχαν κάνει τα πρώτα έργα του Τζον Γκίλγκουντ, του Λόρενς Ολίβιε… Είχαν κάνει όλα τα κοστούμια. Μιλάμε για τη δεκαετία του ’30,πολύ παλιά. Σιγά-σιγά αυτές δημιούργησαν μία εκπληκτική καριέρα και η Percy άνοιξε και τη σχολή. Αυτή είναι ο πιο σημαντικός άνθρωπος στη ζωή μου. Τη γνώρισα όταν ήταν 82 και ακόμη δίδασκε. Πέθανε στα 96 της και ακόμη δίδασκε! Άλλαξε τη ζωή μου ριζικά. Ήταν από τους ανθρώπους που έκανες εσύ μια βδομάδα και δεν έβρισκες μια λύση και ερχόταν στη μακέτα, έκανε μια κίνηση και έφευγε. Και αυτή ήταν η λύση! Επικοινωνούσε, όχι μόνο με λόγια. Ήταν ένα απίστευτο πνεύμα. Αφού τελείωσα τη σχολή, έμεινα στο Λονδίνο. Σιγά-σιγά, όπως αρχίζουμε όλοι, έκανα τα fringe θεατράκια του Λονδίνου και όλα αυτά. Κατά τύχη γνωρίστηκα με κάποιον σκηνοθέτη όπερας. Έτσι μπήκα στην όπερα. Είχα την αγάπη της όπερας έτσι κι αλλιώς, γιατί η μάνα μου ήταν τρελή με τη Μαρία Κάλλας και με έκανε και μένα τρελό! Ακούγαμε συνεχώς όπερα στο σπίτι. Έτσι βρήκα και εγώ ένα δρόμο μέσα στον κόσμο της όπερας. Δούλεψα με μεγάλους σκηνογράφους ως βοηθός: με τον Anthony McDonald, τον David Feilding, τον Tom Cairns, που είναι τρεις από τους μεγάλους σκηνογράφους και ενδυματολόγους της εποχής. Έμαθα πάρα πολλά από αυτούς. Και σιγά-σιγά άνοιξε ο δρόμος.
Είναι διαφορετικοί κόσμοι η Αγγλία και η Σκανδιναβία; Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στο να δουλεύεις στη μία και την άλλη;
Είναι και οι δύο πολύ οργανωμένες, και τα θέατρα πάρα πολύ οργανωμένα. Η διαφορά είναι ότι ειδικά οι Σουηδοί είναι οργανωμένοι φαινομενικά, αλλά από κάτω είναι ένα μπάχαλο. Για να πάρουν αποφάσεις οι Σουηδοί θέλουν πολύ χρόνο. Και έχουν δημιουργήσει και ένα σύστημα πολύ δημοκρατικό, γιατί δεν υπάρχει ιεραρχία όπως σε άλλες χώρες του κόσμου. Ενδεικτικά, για να παρθεί μία απόφαση πρέπει να αποφασίσει ένα ολόκληρο τημ. Δεν λέει ο ένας: να γίνει αυτό, και γίνεται. Πρέπει να το πάρεις πιο δημοκρατικά. Γι’ αυτό τον λόγο καθυστερούν κάποιες αποφάσεις, αν και είναι οργανωμένοι. Τα πρώτα χρόνια ήθελαν πάρα πολλά μίτινγκ. Την πρώτη φορά που έκανα κάτι στη Σουηδία έκανα επτά ταξίδια. Σιγά-σιγά όμως όταν άρχισαν και τα ζουμ, είπα: τέλος, ό,τι θέλετε θα κάνουμε μίτινγκ από το ζουμ. Όχι να ξεσηκώνομαι από το σπίτι μου στη νότια Γαλλία και να κάνω όλο αυτό το ταξίδι για να κάνουμε δύο ώρες μίτινγκ. Αυτή είναι η βασική διαφορά. Κατά τα άλλα, μια όπερα, ένα θέατρο λειτουργεί σχεδόν με τον ίδιο τρόπο.
Μπορούν τα πράγματα στην Τέχνη να λειτουργήσουν τόσο δημοκρατικά, μέσω συσκέψεων και συναντήσεων; Γιατί την καλλιτεχνική ευθύνη την παίρνει τελικά ένας άνθρωπος. Έτσι δεν είναι;
Συμφωνώ. Εγώ το βρίσκω πολύ δύσκολο αυτό το σύστημα. Πάρα πολύ δύσκολο. Αλλά με τον καιρό το συνηθίζεις. Επειδή έχω κάνει επτά παραγωγές στη Σουηδία, το συνηθίζεις. Βέβαια το θέατρο μπορεί να λειτουργεί διαφορετικά από την όπερα. Μπορεί τα πράγματα να μην είναι τόσο δημοκρατικά. Απλώς δυσκολεύει λίγο τα πράγματα. Σε τελική ανάλυση πρέπει να πάρεις την ευθύνη και να προχωρήσει η δουλειά.
Να αποτολμήσω το ερώτημα του πώς είναι να δουλεύει κανείς στην Ελλάδα;
Στις αρχές ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Είχα συνηθίσει στο εξωτερικό τόσο πολύ που ερχόμενος εδώ τα πράγματα μου φαινόντουσαν απίστευτα δύσκολα. Και επειδή δούλεψα πολύ και στο ελεύθερο θέατρο, όπου δεν υπήρχε υποδομή με props manager, δεν υπήρχαν μοδίστρες αρκετές, δεν υπήρχαν και χρήματα, ήταν πολύ δύσκολο να γίνουν αυτές οι παραγωγές. Γι’ αυτό και τελικά σταμάτησα να δουλεύω στο ελληνικό θέατρο. Εκτός από τις «Ικέτιδες» που έκανα στο Εθνικό, όπου υπήρχε η υποδομή και μπορούσα να βασιστώ πάνω τους, αποφάσισα ότι δεν θα ξαναδουλέψω. Στην όπερα και πάλι στις αρχές ήταν πάρα πολύ δύσκολα, αλλά τώρα, ειδικά με το καινούριο κτίριο, έχουν αλλάξει πολύ και οι υποδομές και τα εργαστήρια. Έχουν φέρει και περισσότερες μοδίστρες, είναι πολύ καλύτερα από ότι ήταν. Ένα πράγμα που έλειπε πάντα από τη Λυρική ήταν ένας ράφτης. Δεν υπήρχε. Υπήρχαν μοδίστρες για γυναικεία κοστούμια, αλλά όχι για ανδρικά: όλα αυτά ραβόντουσαν έξω -στον κύριο Ξεσφίγγη επί χρόνια, έναν πολύ σπουδαίο ράφτη της θεατρικής Ελλάδας.
Χρόνια προσπαθώ να φέρω κάποιον από το εξωτερικό να κάνει κάποια μαθήματα, κάποια σεμινάρια, για να αρχίσουμε να ράβουμε και μέσα στη Λυρική ανδρικά κοστούμια. Φέτος το καταφέραμε. Ευτυχώς με τη βοήθεια της κυρίας Πρίτσα που είναι υπεύθυνη των κοστουμιών και του βεστιαρίου της Λυρικής, φέραμε τον John Liddell, έναν φίλο μου παλιό -τον ξέρω 30 χρόνια- ο οποίος ήταν ο διευθυντής κοστουμιών, εργαστηρίου και βεστιαρίου της Scottish Opera και τώρα έχει πάρει σύνταξη, για να κάνει σεμινάρια. Και κατά σύμπτωση πολύ καλή για μένα, εκτός από τα σεμινάρια έχει κόψει και όλα τα ανδρικά κοστούμια τα δικά μου για τον «Φάλσταφ». Είμαι πάρα πολύ τυχερός! Αυτό θα αλλάξει ακόμη περισσότερο τα εργαστήρια ραπτικής της Λυρικής Σκηνής. Πιστεύω ότι είναι πολύ μεγάλο βήμα, γιατί δεν θα χρειάζεται πλέον να ράβουμε έξω, γιατί και οι καλοί ράφτες τώρα πλέον έχουν γεράσει και έχουν σταματήσει να δουλεύουν.
Επειδή έχω ένα ζήτημα με το άδικο και θεωρώ ότι ο άνθρωπος στον οποίο θα αναφερθούμε αδικήθηκε στην Ελλάδα, θέλω να μιλήσουμε για τον Στέφανο Λαζαρίδη.
Ο Στέφανος Λαζαρίδης ήταν πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Ήταν ένας εκπληκτικός καλλιτέχνης και ήταν πολύ τυχερή η Ελλάδα και η Λυρική που τον είχαν για αυτά τα λίγα χρόνια που έκανε εδώ. Απλώς ο άνθρωπος αυτός προσπάθησε να κάνει τόσο μεγάλες αλλαγές σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα που τον φάγανε. Δεν ξέρω πώς να το πω αλλιώς. Επειδή μας έχει καλέσει να έρθουμε και να κάνουμε τις παραστάσεις της πρώτης σεζόν και μας είχε εμπιστευτεί, ήρθαμε αρκετά κοντά. Όταν έκανε κάποιες δηλώσεις, του έλεγα: «Στέφανε, δεν πρέπει να τα λες όλα αυτά». Γιατί τελικά, όπως λες κι εσύ, αδικήθηκε πάρα πολύ. Αυτό που ήθελε να κάνει είναι αυτό που ίσως καταφέρνει τώρα να κάνει ο κ. Κουμεντάκης: να αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί αυτός ο οργανισμός και το τι δημιουργεί. Γιατί ήθελε να αλλάξει και το ρεπερτόριο, το οποίο σιγά-σιγά πιστεύω ότι ο Γιώργος Κουμεντάκης το έχει κάνει, έχει φέρει καινούργια πράγματα και καινούριους σκηνοθέτες. Τον αγαπούσα πάρα πολύ τον Στέφανο και σοκαρίστηκα πολύ όταν τον χάσαμε. Και πιστεύω ότι αν έμενε ακόμη λίγα χρόνια -γιατί έμεινε γύρω στα δύο χρόνια, πολύ λίγο- αν έμενε 3-4 χρόνια θα είχε αλλάξει πιο νωρίς τη Λυρική. Τώρα βέβαια αυτό θα το ακούσουν πολλοί και θα πουν: καλά τώρα, τι λέει ο Σουγλίδης…
Εγώ σε ρώτησα! Έχεις επιλέξει να ζεις στη νότια Γαλλία. Γιατί;
Διότι έζησα 30 χρόνια στην Αγγλία και βαρέθηκα τη μιζέρια του καιρού και τη μιζέρια των ανθρώπων. Και ήθελα να ζω κάπου που να μπορώ να πηγαίνω και να ξεκουράζομαι και πνευματικά και σωματικά. Επειδή δουλεύω συνήθως σε μεγαλουπόλεις, και δουλεύω και με αυτή την ένταση που έχουμε εμείς οι σκηνογράφοι και οι ενδυματολόγοι μέχρι την πρεμιέρα, θέλω να πηγαίνω κάπου που είναι ήρεμα. Μου θυμίζει πάρα πολύ την Κύπρο όπως ήτανε παλιά. Εκεί που είμαι έχει κυπαρίσσια, ελιές, αμπέλια, είναι μια εξοχή όπως θυμάμαι στα παιδικά μου χρόνια που πηγαίναμε εκδρομές. Τώρα ζω σε ένα πολύ ήσυχο χωριό, μισή ώρα από την Αβινιόν, όπου μπορώ να πηγαίνω και να ξεκουράζομαι μετά από όλη αυτή την ένταση που έχω στις παραγωγές. Το έχω επιλέξει διότι είμαι κοντά στην Αβινιόν όπου μπορώ να πάρω το TGV και να ανέβω στο Παρίσι να πάρω πτήσεις για όπου να ‘ναι. Έχω δίπλα μου το Μονπελιέ, ,τη Μασσαλία, και είναι μια υπέροχη περιοχή όπως ξέρεις κι εσύ που την έχεις επισκεφθεί. Έχουμε το φεστιβάλ της Aix-en-Provence… Δεν μας λείπει τίποτα. Είμαστε πολύ τυχεροί. Του χρόνου θα κάνω και την πρώτη μου παραγωγή στη γειτονιά μου, θα λέγαμε: στη Νίκαια. Θα είναι η όπερα «Έντγκαρ» του Πουτσίνι, η οποία δεν ανεβαίνει πολύ συχνά. Αυτό με ευχαριστεί πολύ. Θα είναι το εναρκτήριο της σεζόν ’24-’25 στη Νίκαια.
