Η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει την κωμική όπερα «Φάλσταφ» του Τζουζέππε Βέρντι από τις 26 Ιανουαρίου και για έξι παραστάσεις στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος.
Πρόκειται για το κύκνειο άσμα του Τζουζέππε Βέρντι, που βασίζεται στην κωμωδία του Σαίξπηρ «Οι εύθυμες κυράδες του Ουίνδσορ» και το οποίο παρουσιάζεται σε μουσική διεύθυνση Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι και σκηνοθεσία του σκηνοθέτη και καλλιτεχνικού διευθυντή του βρετανικού Φεστιβάλ Όπερας του Γκλάιντμπορν Στήβεν Λάνγκριτζ. Στον ρόλο του τίτλου ο Έλληνας βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς.
Με τον Φάλσταφ –την τελευταία του όπερα– ο Βέρντι εξέπληξε τους πάντες, καθώς δεν ήταν πολλοί αυτοί που πίστευαν ότι ο 80χρονος πλέον συνθέτης θα συνέθετε ένα ακόμα σημαντικό έργο –και μάλιστα κωμικό– μετά τη μεγάλη επιτυχία του «Οθέλλου» (1887).
Μετά τον «Μάκβεθ» και τον «Οθέλλο» ο Βέρντι στράφηκε για μια τελευταία φορά στον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, επιλέγοντας μια κωμωδία, τις «Εύθυμες κυράδες του Ουίνδσορ». Μάλιστα, στα τέλη του 1890 ο συνθέτης έγραφε: «Απολαμβάνω τη σύνθεση της μουσικής· χωρίς σχέδια οποιουδήποτε είδους και δεν ξέρω καν αν θα την τελειώσω… Επαναλαμβάνω… Το απολαμβάνω. Ο Φάλσταφ είναι ένας αδίστακτος, που διαπράττει κάθε είδους κατεργαριά… Αλλά με έναν διασκεδαστικό τρόπο. Είναι τύπος. Οι τύποι είναι τόσο διαφορετικοί! Η όπερα είναι εντελώς κωμική! Αμήν».
Το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε στη Σκάλα του Μιλάνου στις 9 Φεβρουαρίου 1893, υπό τη μουσική διεύθυνση του Εντοάρντο Μασκερόνι και με τον Γάλλο βαρύτονο Βικτόρ Μωρέλ στον κεντρικό ρόλο, σηματοδοτώντας την ολοκλήρωση της διαδρομής του συνθέτη στο λυρικό θέατρο. Οι επευφημίες μετά το τέλος της πρεμιέρας διήρκεσαν μισή ώρα.
Η όπερα παρουσιάστηκε με την ίδια διανομή της Σκάλας σε Γένοβα, Ρώμη, Βενετία, Τεργέστη, Βιέννη και Βερολίνο. Πριν κλείσει η χρονιά, ο Φάλσταφ είχε ανέβει στις σημαντικότερες μουσικές πρωτεύουσες του κόσμου, από το Μπουένος Άιρες ως την Αγία Πετρούπολη.
Με την ευκαιρία των διαφορετικών ανεβασμάτων ο συνθέτης επέφερε μικρές τροποποιήσεις στην παρτιτούρα, κάτι που συνεχίστηκε έως και την πρεμιέρα που δόθηκε στην παρισινή Κωμική Όπερα τον Μάιο του 1894.
Κεντρική φιγούρα είναι ο ξεπεσμένος ιππότης σερ Τζων Φάλσταφ και οι ερωτικές του περιπέτειες, οι οποίες τον καθιστούν περίγελο στη μικρή τοπική κοινωνία. Στο τέλος, μετά από διάφορες κωμικοτραγικές καταστάσεις, οι χαρακτήρες του έργου τραγουδούν όλοι μαζί «Όλα στον κόσμο είναι ένα καλαμπούρι… αλλά γελά καλύτερα όποιος γελά τελευταίος».
Η όπερα χαρακτηρίζεται ένα από τα αριστουργήματα του λυρικού θεάτρου για την απόλυτη οικονομία και τη συμπύκνωσή της, τον τρόπο με τον οποίο ο συνθέτης με μία και μόνο μουσική φράση σκιαγραφεί χαρακτήρες και καταστάσεις.
Άλλωστε στο μεγαλύτερο μέρος του έργου υπάρχει διαρκής, συχνά καταιγιστική εναλλαγή ρυθμών, ηχοχρωμάτων, σύντομων μελωδικών θεμάτων ή στοιχείων αρμονίας. Ο ίδιος ο Φάλσταφ είναι ο μόνος πραγματικά πρωταγωνιστικός ρόλος της όπερας, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται όλοι οι άλλοι.
Ο Βέρντι επιστράτευσε τεράστια παλέτα προκειμένου να αποδώσει τις διαφορετικές όψεις του κεντρικού χαρακτήρα. Στους δύο μονολόγους του κατακρίνει τον άδικο κόσμο και παραδίδει μαθήματα ηθικής, στην Αλίτσε εμφανίζεται ως μέγας καρδιοκατακτητής, στον σύζυγό της Φορντ ως ματαιόδοξος ιππότης, για να καταλήξει περίγελος στη σκηνή στο δάσος.
Στον ρόλο του τίτλου κάνει το ντεμπούτο του ο κορυφαίος Έλληνας βαρύτονος, με τη μεγάλη διεθνή αναγνώριση, Δημήτρης Πλατανιάς. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους οι μονωδοί της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Τάσης Χριστογιαννόπουλος, Βασίλης Καβάγιας, Νίκος Στεφάνου, Γιάννης Καλύβας, Γιάννης Γιαννίσης, Τσέλια Κοστέα, Μαριλένα Στριφτόμπολα, Άννα Αγάθωνος και Χρυσάνθη Σπιτάδη.
Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο σκηνοθέτης Στήβεν Λάνγκριτζ, ο οποίος επιστρέφει στην ΕΛΣ μετά την σκηνοθεσία του στην «Κάρμεν» στο Ηρώδειο.
Ο Λάνγκριτζ, ο οποίος από το 2019 έχει αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του βρετανικού φεστιβάλ όπερας του Γκλάιντμπορν, μεταφέρει την ιστορία του Φάλσταφ στην Αγγλία της δεκαετίας του ’30, μια εποχή όπου κυριαρχούσε ο παραλογισμός της κοινωνικής ιεραρχίας, στα όρια της φεουδαρχίας.
Ο σκηνοθέτης σημειώνει: «Ο Φάλσταφ είναι μια κωμωδία με τη βαθύτερη έννοια του όρου –συχνά με στοιχεία φαρσοκωμωδίας– που μας δίνει ωστόσο μια εικόνα από το τι συμβαίνει βαθιά στην καρδιά των χαρακτήρων. Στο κέντρο όλου του έργου βρίσκεται ο πιο αγαπητός διαβολάκος του Σαίξπηρ και του Βέρντι: ο ίδιος ο Φάλσταφ. Ψεύτης, απατεώνας, κατεργάρης, αισθησιακός, φιλόδοξος, παλιομοδίτης…
Οφείλουμε να τον αποδοκιμάσουμε, ωστόσο τον λατρεύουμε με όλες τις αδυναμίες της ανθρώπινής του φύσης. Η παράστασή μας εκτυλίσσεται στην Αγγλία τη δεκαετία του 1930. Σε μια εποχή μεταξύ πολέμων (ο Φάλσταφ ήταν ένας παλιός στρατιώτης), μ’ έναν σκανδαλώδη Πρίγκιπα της Ουαλίας (όπως ο Χαλ στον Ερρίκο Δ΄), ο οποίος θα γίνει για λίγο ο Βασιλιάς Εδουάρδος Η΄, και μια εποχή κατά την οποία οι ιεραρχίες είναι αυστηρές και η κοινωνική τάξη σημαντικότερη από την οικονομική επιφάνεια.
Ο Φάλσταφ είναι βασισμένος στη μοναδική καθαρά αγγλική κωμωδία του Σαίξπηρ, αλλά το τέλος του φέρει ξεκάθαρα τη σφραγίδα των Βέρντι και Μπόιτο. “Tutto nel mondo è burla” (Όλα σ’ αυτόν τον κόσμο είναι μια φάρσα) –αυτό είναι το συμπέρασμά τους– κι αν κοιτάξουμε τον σημερινό χαοτικό κόσμο που μας περιτριγυρίζει, δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε, και τότε ίσως να βγούμε έξω για μια χλιαρή μπίρα και για να γελάσουμε παρέα με τον Σερ Τζων».
Ο Έλληνας σκηνογράφος και ενδυματολόγος Γιώργος Σουγλίδης υπογράφει μια σκηνική και ενδυματολογική απόδοση της εποχής του 1930 στην Αγγλία, υπηρετώντας το όραμα του σκηνοθέτη. Την κινησιολογία υπογράφει ο Νταν Ο’Νηλ και τους φωτισμούς ο Πήτερ Μάμφορντ.
Διευθύνει ο Ιταλός αρχιμουσικός Πιερ Τζόρτζιο Μοράντι, ο οποίος έχει εμφανιστεί στα πιο σημαντικά λυρικά θέατρα παγκοσμίως, όπως μεταξύ άλλων: Λα Μονναί Βρυξελλών, Γερμανική Όπερα Βερολίνου, Μετροπόλιταν Όπερα Νέας Υόρκης, Κρατική Όπερα Βιέννης, Βασιλική Όπερα Λονδίνου, Αρένα Βερόνας, Όπερα Ζυρίχης, Ρώμη, Βασιλική Σουηδική Όπερα, Τόκυο, Όπερα Φρανκφούρτης, Γκαίτεμποργκ, Βασιλικό Θέατρο Πάρμας, Νάπολη, Παρίσι, Μαγιόρκα, Σύδνεϋ, Κοπεγχάγη, Όπερα Σηάτλ, Ρόγιαλ Άλμπερτ Χολ κ.α.
Τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος και την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ η Κωνσταντίνα Πιτσιάκου.
Cove photo ©Andreas Simopoulos
