Ο βραβευμένος με Χρυσό Φοίνικα Wim Wenders (Παρίσι, Τέξας-Paris, Texas) επιστρέφει στο Τόκιο με μία συγκινητική και ποιητική ωδή στα απλά και τα οικεία, στην ομορφιά της καθημερινότητας που μας περιτριγυρίζει, φτάνει να την παρατηρήσουμε.
Ο εκπληκτικός πρωταγωνιστής Koji Yakusho (Βαβέλ-Babel, Το Τρίτο Έγκλημα-The Third murder), που απέσπασε το βραβείο Α’ Ανδρικού Ρόλου στο Φεστιβάλ Καννών, ερμηνεύει αφοπλιστικά έναν συγκινητικό ήρωα. Η ταινία είναι ένας φόρος τιμής του σπουδαίου Γερμανού δημιουργού στον δάσκαλο του και αριστοτέχνη Yasujiro Ozu (Επίσκεψη στο Τόκιο-Tokyo Story).
O Hirayama μοιάζει απόλυτα ικανοποιημένος, ζώντας λιτά ως καθαριστής σε δημόσια αποχωρητήρια στο Τόκιο. Εκτός από την απόλυτα δομημένη καθημερινή του ρουτίνα απολαμβάνει το πάθος του για τη μουσική και τα βιβλία. Αγαπάει, επίσης, τα δέντρα και τα απαθανατίζει με τον φωτογραφικό του φακό. Μία σειρά από απρόσμενες συναντήσεις αποκαλύπτουν σταδιακά περισσότερα στοιχεία για το παρελθόν του.
O Βιμ Βέντερς μιλάει για την ταινία «Υπέροχες μέρες»
«Η ταινία ήρθε σαν ένα αναπάντεχο γράμμα πριν από ένα χρόνο. “Θα σας ενδιέφερε να γυρίσετε μία σειρά από ταινίες μικρού μήκους στο Τόκιο, ίσως 4 ή 5, διάρκειας 15 λεπτών; Οι ταινίες θα συμπεριλαμβάνουν το έργο σπουδαίων αρχιτεκτόνων και θα εξασφαλίσουμε ότι θα αναπτύξετε ο ίδιος το σενάριο και θα έχετε στη διάθεσή σας τους καλύτερους ηθοποιούς. Επίσης, σας εγγυόμαστε απόλυτη καλλιτεχνική ελευθερία”. Αυτό ακούστηκε, αν μη τι άλλο, ενδιαφέρον.
Για πολλά χρόνια ήθελα να επιστρέψω στην Ιαπωνία και ένιωθα έντονη νοσταλγία για το Τόκιο. Οπότε συνέχισα να διαβάζω το γράμμα: το θέμα θα αφορούσε τα δημόσια αποχωρητήρια και η ελπίδα ήταν να βρεθεί ένας χαρακτήρας μέσω του οποίου θα αναδυόταν η ουσία της ιαπωνικής κουλτούρας, όπου οι τουαλέτες παίζουν έναν τελείως διαφορετικό ρόλο από αυτόν που παίζουν στη δική μας δυτική αντίληψη της υγιεινής. Για εμάς οι τουαλέτες δεν είναι μέρος της κουλτούρας μας, αντιθέτως, είναι η ενσάρκωση της απουσίας της. Στην Ιαπωνία είναι μικρά καταφύγια γαλήνης και αξιοπρέπειας… Μου άρεσαν οι φωτογραφίες αυτών των μικρών θαυμάτων της αρχιτεκτονικής. Έμοιαζαν με μικρούς ναούς υγιεινής παρά με αποχωρητήρια. Μου άρεσε η ιδέα της τέχνης που συνδέεται μαζί τους. Και σίγουρα μου άρεσε η ιδέα να τις δω μέσα σε ένα μυθοπλαστικό πλαίσιο. Πάντα ένιωθα ότι αυτά τα μέρη είναι πιο προφυλαγμένα μέσα σε επινοημένες ιστορίες, παρά εκτός του μυθοπλαστικού περιβάλλοντος.
Αλλά δεν μου άρεσε η ιδέα μιας σειράς ταινιών μικρού μήκους. Δεν είναι η γλώσσα μου αυτή. Αντί να κάνω γύρισμα τέσσερις φορές από τέσσερις μέρες τη φορά απάντησα ότι θα ήθελα να γυρίσω μία ταινία σε 17 μέρες. Τι μπορείς να κάνεις με 4 ταινίες μικρού μήκους, εν τέλει; Φανταστείτε μία ταινία μεγάλου μήκους αντ’ αυτών. Η απάντηση ήταν ότι τους άρεσε η ιδέα. Με ρώτησαν αν είναι εφικτή και τους πρότεινα να περιορίσουμε την ιστορία μας σε λιγότερες τοποθεσίες και σε έναν πρωταγωνιστή. Αλλά για αρχή έπρεπε να πάω στην Ιαπωνία και να το εξακριβώσω ο ίδιος. Δεν μπορώ να φανταστώ μία ιστορία χωρίς να ξέρω τα μέρη.
Πήγα στο Τόκιο για 10 μέρες και συνάντησα τον ιδανικό για τον ρόλο Koji Yakusho. (Τον οποίο είχα δει σε δεκάδες ταινίες και πάντα τον θαύμαζα). Είδα αυτά τα μέρη, όλα στη Shibuya, την οποία αγαπώ. Αυτές οι τουαλέτες ήταν πολύ όμορφες για να είναι αληθινές. Αλλά η ταινία δεν αφορούσε τα αποχωρητήρια. Έπρεπε να δημιουργήσουμε έναν μοναδικό επιστάτη, έναν πραγματικό πιστό, έναν αληθινό χαρακτήρα. Η ιστορία του θα είχε σημασία μόνο αν η ζωή του ήταν άξια παρατήρησης, αν θα μπορούσε να σηκώσει την ταινία, αυτά τα μέρη και όλες τις ιδέες που φέρουν, όπως την αίσθηση του κοινού καλού της Ιαπωνίας, του αμοιβαίου σεβασμού για την πόλη και τον συνάνθρωπο που κάνουν τη ζωή στην Ιαπωνία τόσο διαφορετική από τον δικό μας κόσμο.
Δεν θα μπορούσα να γράψω στο σενάριο μόνος μου. Αλλά είχα έναν εξαιρετικό συναγωνιστή και συν-σεναριογράφο στο πρόσωπο του Takuma Takasaki. Σκαλίσαμε πολύ βαθιά για τον πρωταγωνιστή μας…
Όλα προέκυψαν από τον Hirayama. Έτσι αποφασίσαμε να αποκαλούμε αυτόν τον άντρα που πήρε μορφή μπροστά στα μάτια της ψυχής μας. Φαντάστηκα έναν άντρα που είχε ένα προνομιούχο και πλούσιο παρελθόν και που διαλύθηκε. Μια μέρα είχε μία επιφοίτηση, όταν η ζωή του έπιασε πάτο, βλέποντας την αντανάκλαση των φύλλων όπως έπεφτε το φως του ήλιου πάνω τους και έλαμπαν σαν θαύμα μέσα στην κόλαση στην οποία ξυπνούσε. Στα ιαπωνικά υπάρχει μία ειδική λέξη για αυτές τις φευγαλέες εμφανίσεις-φαντάσματα που αναδύονται καμιά φορά από το πουθενά: komorebi, δηλαδή ο χορός των φύλλων στον άνεμο που πέφτουν σαν μία σκιά στον τοίχο μπροστά σου, χάρη σε μία πηγή φωτός που έρχεται από το σύμπαν, από τον ήλιο.
Μία τέτοια εμφάνιση-στοιχειό έσωσε τον Hirayama, που επέλεξε να ζήσει μία άλλη ζωή, μία ζωή απλότητας και ταπεινότητας. Και έγινε ο καθαριστής που πρωταγωνιστεί στην ιστορία μας. Αφοσιωμένος, ικανοποιημένος με τα λίγα υπάρχοντά του, ανάμεσα τους και μια παλιά φωτογραφική κάμερα (με την οποία απαθανατίζει δέντρα και εμφανίσεις-φαντάσματα), τα βιβλία του και ένα παλιό μαγνητόφωνο με τη συλλογή από κασέτες που έχει από τα νιάτα του. Το γούστο του στη μουσική ταιριάζει με τον τίτλο της ταινίας μας, καθώς ο Hirayama (ήδη από το σενάριο) ακούει το Perfect Day του Lou Reed.
Η ρουτίνα του Hirayama είναι η ραχοκοκαλιά του σεναρίου μας. Η ομορφιά του τακτικού ρυθμού που ακολουθεί το πάντα ίδιο μοτίβο των ημερών είναι ότι αρχίζεις να παρατηρείς τα μικρά πράγματα που αλλάζουν κάθε φορά. Είναι γεγονός ότι αν μάθεις πράγματι να ζεις στο ΕΔΩ ΚΑΙ ΤΩΡΑ, δεν υπάρχει πια ρουτίνα, υπάρχει μόνο μία ατελείωτη αλυσίδα μοναδικών γεγονότων, μοναδικών συναντήσεων και στιγμών. Ο Hirayama μάς ταξιδεύει σε μία σφαίρα μακαριότητας και ευχαρίστησης. Και καθώς η ταινία παρακολουθεί τον κόσμο μέσα από τα μάτια του, βλέπουμε όλους τους ανθρώπους που συναντά με την ίδια δεκτικότητα και γενναιοδωρία: τον τεμπέλη συνάδελφό του Takashi και την κοπέλα του Aya, έναν άστεγο άντρα που ζει στο πάρκο όπου εργάζεται ο Hirayama, την ανιψιά του Niko που αναζητά καταφύγιο στο σπίτι του θείου της, τη mama, την ιδιοκτήτρια ενός ταπεινού, μικρού εστιατορίου όπου πηγαίνει ο Hirayama στο ρεπό του, τον πρώην σύζυγό της και πολλούς άλλους.
Στο τέλος του γυρίσματος συνάντησα έναν διάσημο Αμερικανό φωτογράφο που δεν μπορούσε να πιστέψει ότι είχα κάνει μία ταινία για έναν άντρα που καθαρίζει τουαλέτες. “Αυτή είναι η ιστορία της ζωής μου!”, είπε. “Όταν ήρθα νέος στην Ιαπωνία για να μάθω πολεμικές τέχνες, ο διάσημος δάσκαλος στον οποίο πήγα μου είπε: Αν δουλέψεις σε δημόσιες τουαλέτες για μισό χρόνο και τις καθαρίζεις κάθε μέρα, μετά μπορείς να επιστρέψεις και να με δεις. Αυτό έκανα. Ξυπνούσα κάθε μέρα στις 6 το πρωί για να καθαρίζω τουαλέτες σε μία από τις πιο φτωχές συνοικίες του Τόκιο. Ο δάσκαλος με παρακολουθούσε από απόσταση και μετά με ανέλαβε ως μαθητή. Αλλά μέχρι σήμερα, το κάνω για μία εβδομάδα, κάθε χρόνο”. (Ο άντρας είναι πια εξήντα χρονών και δεν επέστρεψε ποτέ στην Αμερική). Όπως και να έχει, αυτό ήταν απλώς ένα παράδειγμα. Υπάρχουν κι άλλες ιστορίες με επικεφαλής μεγάλων εταιρειών που κέρδισαν τον σεβασμό επειδή πήγαιναν στη δουλειά πριν από τους εργάτες και καθάριζαν τις κοινόχρηστες τουαλέτες. Δεν είναι μια κατώτερη δουλειά. Είναι μία μορφή πνευματικής στάσης, μία χειρονομία ισότητας και ταπεινότητας.
Και μετά χρειάζεται μόνο μία σύντομη διαμονή στην Αμερική για να καταλάβετε τη σημαντικότητα του κοινού καλού. Μια φορά σε μία μακρά διαμονή στην Ιαπωνία, όταν εργαζόμουν εκεί για τις ονειρικές σεκάνς της ταινίας Μέχρι το τέλος του κόσμου-Until The End of the World, με επισκέφθηκε ένας φίλος από την Αμερική που δεν είχε έρθει ξανά στην Ιαπωνία. Ήταν χειμώνας και πολλοί άνθρωποι κυκλοφορούσαν με μάσκες (30 χρόνια πριν την πανδημία) “Γιατί φοβούνται όλοι τόσο πολλοί να κολλήσουν ένα ιό;”, με ρώτησε ο φίλος μου. Του απάντησα ότι καθόλου δεν φοβούνται. Έχουν ήδη κολλήσει και φοράνε μάσκες για να προστατεύσουν τους άλλους. Με κοίταξε επιφυλακτικά. “Κάνεις πλάκα!”. Όμως δεν αστειευόμουν, είναι κανόνας σωστής συμπεριφοράς για όλους.
Αγάπησα το Τόκιο από την πρώτη φορά που περιπλανήθηκα εκεί και χάθηκα. Ήταν στα τέλη της δεκαετίας του ’70, μία εποχή απόλυτου δέους. Περπατούσα για ώρες, χωρίς να ξέρω πού ήμουν σε αυτή την τεράστια πόλη, μετά έμπαινα σε έναν τυχαίο συρμό του μετρό και έβρισκα το ξενοδοχείο μου ξανά. Κάθε μέρα πήγαινα σε μία διαφορετική περιοχή. Μου έκανε εντύπωση η φαινομενικά χαώδης δομή της πόλης όπου έβρισκες παλιά τετράγωνα με παλιά ξύλινα σπίτια δίπλα σε ουρανοξύστες και πολύβουες διασταυρώσεις, όπου περπατούσες κάτω από λεωφόρους και βρισκόσουν στις πιο ήσυχες περιοχές με λαβυρινθώδεις στενούς δρόμους. Με εντυπωσίασε όλο το μέλλον που διαμορφωνόταν μπροστά στα μάτια μου.
Τότε, θεωρούσα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το μέρος όπου μπορούσα να συναντήσω το μέλλον. Στην Ιαπωνία έβρισκα μία άλλη εκδοχή του μέλλοντος, μία εκδοχή που μου ταίριαζε πολύ. Έπειτα, όπως ήταν φυσικό, είχα εκπαιδευτεί από τις ταινίες του Yasujiro Ozu (που είναι ακόμα ο δάσκαλός μου, παρόλο που ανακάλυψα το έργο του όταν ήμουν ένας νέος δημιουργός με μερικές ταινίες στο βιογραφικό μου). Μας είχε ήδη καταθέσει μία σεισμογραφική αναφορά της μεταβαλλόμενης ιαπωνικής κουλτούρας από τη δεκαετία του ‘20 μέχρι τα τέλη των ‘60s όταν πέθανε. Η ταινία Tokyo-Ga που έκανα το ‘82 πατούσε στα ίχνη του στην προσπάθεια να δω πώς το Τόκιο είχε ήδη αλλάξει από την τελευταία του ταινία, 20 χρόνια νωρίτερα».
Για τη μουσική στην ταινία ο Βιμ Βέντερς απαντά:
«Μου φάνηκε λάθος να συλλάβω μία μουσική υπόκρουση για αυτή τη λιτή καθημερινότητα. Αλλά καθώς ο Hirayama ακούει τις κασέτες του με μουσική κυρίως από τα ‘60s μέχρι τα ‘80s, το μουσικό του γούστο μάς έδωσε ένα soundtrack της ζωής του, από τους Velvet Underground, Otis Redding, Patti Smith, the Kinks ή τον Lou Reed μέχρι την ιαπωνική μουσική εκείνης της περιόδου.
Για την αφιέρωση της ταινίας στον αριστοτέχνη δάσκαλο Ozu και τα στοιχεία του έργου του που τον επηρέασαν:
«Το βασικό συναίσθημα που διαπερνάει τις ταινίες του είναι ότι καθετί και κάθε προσωπικότητα είναι μοναδικά στοιχεία, ότι κάθε στιγμή συμβαίνει μόνο μία φορά, ότι οι καθημερινές ιστορίες είναι οι μόνες αιώνιες ιστορίες».
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Wim Wenders
Σενάριο: Wim Wenders, Takuma Takasaki
Ηθοποιοί: Koji Yakusho, Tokio Emoto, Arisa Nakano, Aoi Yamada, Yumi Aso, Sayuri Ishikawa, Tomokazu Miura, Min Tanaka
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Franz Lustig
Σκηνογραφία: Towako Kuwajima
Μοντάζ: Toni Froschhammer
Μουσική: Patrick Watson
