Με την Ελευσίνα έτοιμη να παραδώσει τη σκυτάλη της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης επίσημα στην εκπνοή του ’23 αλλά και τα έργα της στους κόλπους της πόλης, ξεκινά μια περιήγηση στον δημόσιο χώρο της με εσάνς αποχαιρετισμού που ενώνει στο μυαλό όλα τα κομμάτια της μυστηριακής αυτής διαδρομής.
«Μια πολιτιστική πρωτεύουσα έχει στόχο να προάγει την υλική και άυλη δυναμική οικονομία μιας πόλης με τη βοήθεια της τέχνης, του πολιτισμού και της έρευνας. Από πολύ νωρίς είχαμε ορίσει την Ελευσίνα σαν ένα θέατρο του εαυτού της», σημειώνει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής Μιχαήλ Μαρμαρινός.
Από την Άνω στην Κάτω Ελευσίνα, πάνω και κάτω από τις γραμμές του τρένου, ακολουθούμε τα 18 σημεία του χάρτη και ανακαλύπτουμε τα μόνιμα έργα του δημόσιου χώρου, την «πινακοθήκη έργων» της πόλης, από τις προσφυγικές της γειτονιές μέχρι τις εργατικές κατοικίες και το παραλιακό μέτωπο.
Στάση πρώτη στο πρώτο φωτεινό σημείο της Ομάδας Εικαστικού Φωτισμού Beforelight. Στην πλατεία της Αγίας Μαρκέλλας βρίσκονται τα «Φωτεινά ξυστά», η πρωτότυπη φωτιστική εγκατάσταση που άναψε τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου, στις 21 Δεκεμβρίου 2021. Οι κάτοικοι της πόλης συμμέτοχοι στη δημιουργική διαδικασία, ενώ η έμπνευσή τους έχει τις ρίζες της στην μεσαιωνική τεχνοτροπία των Χιωτών, τα λεγόμενα «Ξυστά».
Φτάνοντας στο σύμπλεγμα από χώρους και γλυπτά του Arkopolis κάνουμε μια αναδρομή στην τελετή έναρξης της 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Τότε που η βέλγικη κολεκτίβα TimeCircus περπάτησε από την Αμβέρσα στην Ελευσίνα. Με την άφιξή της δημιούργησε μια ξύλινη Κιβωτό Αιώνιας Νεότητα. Η επανάχρηση των υλικών είναι βασική στις πρακτικές τους γι’ αυτό και γύρω από αυτήν έστησαν έναν χώρο πολιτισμού, συνεργασίας, συμπερίληψης, άθλησης και ελεύθερης δημιουργίας. Η μεγαλύτερη κατασκευή είναι αυτή του Ark, ενός αψιδωτού αρχιτεκτονήματος ενώ δίπλα δεσπόζει το γλυπτό της Σφαίρας. Οι συζητήσεις με τους ντόπιους γέννησαν την ανάγκη ενός Skate Park στην περιοχή και με την κατασκευή αυτού αλλά και τον κήπο που δημιούργησε η Cultterra, η ομάδα νέων της Ελευσίνας, να ολοκληρώνεται ο χώρος του Arkopolis. Αν βρεθείς στο spot σε ώρα που δεν έχει κόσμο νιώθεις να σε διαπερνά η ηρεμία που εκπέμπει μαζί με το αίσθημα ότι κάτι λείπει, σαν να αναζητάς τις παρέες παιδιών που θα σχολάσουν και θα τρέξουν με το skate στο χέρι γεμίζοντάς το χώρο με τη δική τους ενέργεια.
Ακολουθείς τη διαδρομή στην πόλη και βλέπεις να ξεπροβάλλουν οι φωτιστικές εγκαταστάσεις της Ελευθερίας Ντεκώ. Από το Παλαιό Ελαιουργείο και την πλατεία Ηρώων και από την παλαιά Ελαιουργική μπροστά από το φουγάρο του Ίρις, τα πέντε φωτεινά δαχτυλίδια συνθέτουν μία φωτεινή διαδρομή και μαζί τους το ΜΥΣΤΗΡΙΟ 89 ELEFSINA BY NIGHT. Το καθένα στη θέση του σε ένα από τα χρώματα της Ίριδας, που συνόδεψαν την Περσεφόνη επί έξι μήνες στο επίγειο ταξίδι της
Προχωρώντας προς το Πρώην Εργοστάσιο ΊΡΙΣ, ένα από τα τρία εμβληματικά κτίρια της Ελευσίνας, που βρίσκεται υπό κατασκευή και πρόκειται να παραδοθεί στην πόλη μαζί με το Σινέ Ελευσίς κατά το τριήμερο της τελετής λήξης (15, 16, 17 Δεκεμβρίου) ξεπηδούν οι μνήμες από εκείνη τη βροχερή νύχτα της επανένωσης των Στέρεο Νόβα υπό τις δονήσεις του «Μυστηρίου 0 Μυστήρια Μετάβασης», παρά το γεγονός ότι σχεδόν τίποτα πλέον δεν θυμίζει το ΊΡΙΣ αυτής της βραδιάς στις αρχές Φεβρουαρίου.
Στον πεζόδρομο θα συναντήσεις το δεύτερο από τα έργα των Beforelight. Οι «Φωτοσυνάξεις» αποτελούνται από διαφορετικά σύμβολα και χρώματα που όταν ο ήλιος πέσει μπορείς να διακρίνεις τη φωτεινή τοιχογραφία που σχηματίζουν. Η εγκατάσταση Φωτοσύναξη είχε βρει τη θέση της στη Άνω Ελευσίνα πέντε χρόνια πριν και στο πλαίσιο διαδικασίας επανάχρησης προέκυψε αυτή η σύνθεση με νέα στοιχεία στην περιοχή του ΙΡΙΣ αυτή τη φορά.
Κάτω από το φουγάρο του ΙΡΙΣ έχουν ανθίσει πια οι μυθολογικοί κήποι. Ένας έρημος και εγκαταλελειμμένος χώρος μεταμορφώθηκε σε εύφορο κήπο, που μέσα από περφόρμανς γίνεται η «σκηνή» για την αναβίωση του αφηγήματος της αρχαίας Ελευσίνας, και η σύνδεσή του με τη σύγχρονη ιστορία. Η επιμέλεια ανήκει στον Brian Michaels και τη Σωζήτα Γκουντούνα ενώ η έμπνευση για τη δημιουργία τους έχει τις ρίζες της σε μυθολογικά φυτά της αρχαίας Ελευσίνας.
«Η Ελευσίνα κρατά πάντα κάτι κρυφό γι’ αυτούς που θα την επισκεφθούν ξανά». Τα λόγια του Σενέκα που θα δεις να γράφει ο τοίχος μιας πολυκατοικίας της οδού Στάθη, καθώς κατευθύνεσαι στην παραλιακή της Κανελλοπούλου, ένα από τα επιγραφικά έργα που κοσμούν την πόλη με κείμενα όλων εκείνων που περπάτησαν τα μονοπάτια της πραγματικά ή νοητά. Γυρνάς το βλέμμα σου στην άλλη άκρη του δρόμου στην αυλή του σπιτιού με τις απλωμένες κουβέρτες, η μία δίπλα στην άλλη σαν installation και βγαίνεις προς την θάλασσα που είναι πάντα είναι εκεί για να σε καλεί και να δονεί την πνοή της Ελευσίνας.
Περπατώντας κατά μήκος το παραλιακό μέτωπο φτάνεις στις προβλήτες. Η «Επιφάνεια», η in situ εγκατάσταση του Κώστα Μπασάνου ντύνει την προβλήτα με κείμενα γραμμένα στα ιταλικά και σηματοδοτεί την άφιξη, την αναμονή αλλά και την αναχώρηση και δίπλα το ”What a lovely spot”, όπου ο Τίμοθυ Λασκαράτος και η ομάδα νέων της πόλης Cultterra συγκέντρωσαν προσωπικές ιστορίες και σκάλισαν φράσεις στα ξύλα της προβλήτας, που αποτελεί ένα από τα αγαπημένα σημεία συνάντησης στην πόλη.
Κάθεσαι στο παγκάκι κοιτώντας τη θάλασσα και πίσω σου οι «Γυναικείοι ψίθυροι» της Πέγκυ Ζάλη, σαν να βλέπεις τρεις γυναίκες που κάθονται και συζητούν. Το έργο έχει ως αναφορά το μοναδικό ελευσίνιο ανεξάρτητο φεμινιστικό περιοδικό με τον ομώνυμο τίτλο στο πρώτο τεύχος του οποίου τρεις γυναίκες καθισμένες σε ένα παγκάκι περιγράφουν την ανάγκη που τους δημιουργήθηκε για να ξεκινήσουν ένα φεμινιστικό έντυπο στην πόλη.
Φτάνοντας στο πάρκινγκ του Παλαιού Ελαιουργείου σε καλωσορίζει πια το κήτος που κατά την Τελετή Έναρξης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης αναδύθηκε από τον βυθό της Ελευσίνας, τον «Κάτω Κόσμο» της πόλης των Μυστηρίων στην επιφάνεια φέρνοντας φως στον Πάνω Κόσμο. Η θέση του είναι πια εκεί και ο κύκλος των εποχών και του ταξιδιού που ξεκίνησε με την ανάδυσή του θα ολοκληρωθεί στη λήξη με μία βύθιση στα νερά της Ελευσίνας.
Τον δημόσιο χώρο της Ελευσίνας κοσμούν με έργα τους οι: Philip Geffroy, Bright Special Lighting SA, TimeCircus, Igor Grubić, Ναταλία Μαντά, Beforelight, Πέγκυ Ζάλη, Ανδρέας Λόλης, Νίκος Μακαρούνας, Χαρά Πιπερίδου, Κώστας Μπασάνος, Flux Office, Μενέλαος Καραμαγγιώλης, Αλέξανδρος Σιμόπουλος, SIMEK, Eleftheria Deko & Associates, Έλενα Δήμητρα Χαντζή, Brian Michaels, Sozita Goudouna
Μυστήριο 151 A Rave Down Below
Η διαδρομή ανάμεσα στα μόνιμα έργα που αποτελούν πια κομμάτι της ενέργειας αυτής της πόλης ενώνοντας την αρχαία και σύγχρονη ιστορία της, καταλήγει εκεί που συντελείται το «Μυστήριο 151 A Rave Down Below». Καταξιωμένοι καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό στήνουν στο Παλαιό Ελαιουργείο μια ομαδική έκθεση σύγχρονης τέχνης σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου, που διεισδύει στην έννοια της κατάβασης, στο ταξίδι της Περσεφόνης, τον κύκλο της ζωής ενώ παράλληλα πραγματεύεται τις υποκουλτούρες του χορού.
Το μυστήριο ξεδιπλώνεται έτσι ώστε να σε κάνει να γευτείς το «παραλήρημα», όπως συναντάμε το ”rave” στα ελληνικά, από τις τελετουργίες του παρελθόντος μέχρι εκείνες του παρόντος μέσα από 14 έργα και αλχημικές περιπλανήσεις στο ιστορικό παρελθόν, στο μεταβιομηχανικό παρόν και στη μυθολογία που καταλήγουν σε έναν εκστατικό χορό. Στα υλικά του η μέθη, η δηλητηρίαση, η αποστροφή, η ευφορία, η αποδέσμευση, η εκτόνωση και η άνοδος, από το σώμα στο έδαφος και πάλι από την αρχή.
«Η έκθεση συνδέεται με την Ελευσίνα και τα Ελευσίνια Μυστήρια που ανταποκρίνονται στον μύθο αυτόν και γίνονται ένας τρόπος διαχείρισης της έννοιας του θανάτου αλλά και με την σύγχρονη ιστορία της πόλης από τη δεκαετία του ’90 έως σήμερα με τα rave party που οργανώνονταν στα εγκαταλελειμμένα βιομηχανικά κτίρια», περιγράφει ο επιμελητής Πάνος Γιαννικόπουλος.
Στην έκθεση σε υποδέχεται το έργο του Θεόδωρου Γιαννάκη ”Gorgoneion Complex Winged – no face no morph aka Hysteria Recline”. Το γλυπτό αποτελείται από δύο γυμνά σώματα με φτερά που δημιουργούν ένα γοργόνειο από ρητίνη πάνω σε μία μεταλλική βάση. Τα σώματα μοιάζουν σαν να χορεύουν και το εκστατικό κλίμα αρχίζει να χτίζεται πριν ακόμα εισέλθεις στον χώρο. Ο καλλιτέχνης συνδέει τη μυθολογική αφήγηση με τις τεχνολογίες ΑΙ, ενώ παράλληλα επιλέγει τον εξωτερικό χώρο αναμένοντας να δει τον τρόπο που θα εξελιχθεί και θα δράσει με τα υλικά του έργου στο πέρασμα του χρόνου.
Η κουρτίνα ανοίγει, υποβλητικός φωτισμός και αίσθηση κατάβασης σε ένα υπόγειο κλαμπ λίγο πριν αρχίσεις να παραδίνεσαι στον ρυθμό. Η μυστηριακή συνθήκη είναι εκεί έντονα υπαρκτή, πλανάται μαζί με μια άτυπη συμφωνία να μη χάσεις τη στιγμή. Οι ”Travellers” της Λητώς Κάττου σαν να σε καλωσορίζουν στο πάρτυ. Τα γλυπτικά έργα της από μέταλλα μοιάζουν τόσο με μορφές από μύθους του παρελθόντος όσο και με μορφές από ένα διαφορετικό μέλλον. Μέσα από τις δημιουργίες της η Κάττου επαναφέρει το καλάθι στην εικονογραφία της ως αντικείμενο που ξεφεύγει από τη δισδιάστατη απεικόνιση. Παράλληλα, τα σώματα των μορφών είναι καλυμμένα με υφάσματα που καθώς ξεδιπλώνονται, μεταμορφώνονται σε καταφύγια και σκεπές. Οι ”Travellers” φαίνεται σαν να είναι σε διαρκή διαδικασία μετεγκατάστασης, συγκεντρώνοντας ιστορίες και ξεκινώντας ατέλειωτες περιπλανήσεις σε ρευστούς χωροχρόνους.
Ο ήχος από συναγερμό αυτοκινήτου που χτυπά ανά διαστήματα και αντηχεί στον χώρο σε οδηγεί στο ”Night Life” του Γιώργου Σαπουντζή. Σε μια προσπάθεια να βρει τον δικό του ρυθμό ο καλλιτέχνης πλησιάζει σταθμευμένα αυτοκίνητα τη νύχτα και ακολουθεί το beat του συναγερμού που ενεργοποιείται από τις κινήσεις των ποδιών. Επαναλαμβάνει την ίδια διαδικασία με άλλα αυτοκίνητα, κάθε φορά με διαφορετικό ρυθμό. Με το βίντεο αυτό από το 2001, ο Σαπουντζής μάς παροτρύνει να συλλογιστούμε την οριακή κατάσταση της νύχτας, όπου αλληλεπιδρά το συνηθισμένο και το εξωπραγματικό.
Θα σταθείς στο ”Greek Visions”, στις προθήκες με το αρχειακό υλικό του Τάκη Ζωντήρου που μας δίνει μια γεύση από την ελληνική rave σκηνή των δεκαετιών του 1990 και του 2000 μέσα από τον φακό του ελληνικού περιοδικού LEMON. Μια ιστορία από φωτογραφίες και γραφιστικά που συνδιαλέγονται με τη συμβιωτική σχέση μεταξύ της βιομηχανικής ζώνης της Ελευσίνας και του καταιγιστικού παλμού της rave μουσικής.
Ο Πέτρος Μώρης από την άλλη τοποθετεί μια εγκατάσταση πέντε γλυπτών με τίτλο ”Spirit Structures”, που επεξεργάζεται τη σύνδεση του εσωτερικού της γης αλλά και των σωμάτων αποκαλύπτοντας αυτό που κρύβεται κάτω από το χώμα και το δέρμα. Σύμβολα από τους μύθους της Ελευσίνας, του Κάτω Κόσμου, της Δήμητρας, της Περσεφόνης, του Πλούτωνα (Άδη), αλλά και αναφορές στον Georges Bataille και τις θεωρήσεις του για τη θεμελιώδη ενότητα ζωής και θανάτου, την αναγνώριση του παράδοξου, αλλά αναμφισβήτητου συνδέσμου τους.
Από τα έργα ξεχωρίζει ο πίνακας της Κατερίνας Παπαζήση με λάδι σε λινό και τίτλο ”To Hell and Back”. Ο μύθος της κυκλικής κατάβασης της Περσεφόνης στον Κάτω Κόσμο ορατός και πάλι αναμειγνύεται με τον ξέφρενο, ηδονιστικό κόσμο της rave κουλτούρας. Διακρίνεις ακανόνιστες μορφές που μοιάζουν να χορεύουν, να συμπλέκονται, ένα συνονθύλευμα που από το εφιαλτικό φτάνεις στο ευφορικό. Το χρώμα είναι αυτό που οδηγεί το ταξίδι, από τα σκουρόχρωμα στα ανοιχτά κίτρινα, πορτοκαλί, neon χρώματα που συνδέονται άμεσα με τη rave κουλτούρα. Τα υποκείμενα της Παπαζήση αναδύονται σαν μορφές από τα βάθη του υποσυνείδητου, ενσωματώνουν την ευφορία και δίνουν διέξοδο στην υπόσχεση.
Το καλλιτεχνικό δίδυμο των Baratto-Mouravas από την Ολλανδία δημιουργεί έναν μοντερνιστικό τάφο που μοιάζει με «σαρκοφάγο» και σε καθοδηγεί μεταξύ ζωής, θανάτου και του άπιαστου κόσμου των ονείρων. Στις αναφορές τους ένα τραγούδι των Χειμερινών Κολυμβητών της δεκαετίας του ’90. Το έργο τους καταλήγει να εγείρει προβληματισμούς για την αιώνια αγάπη που υπερβαίνει τον θάνατο, μέσα από το χάος και τα όνειρα, δημιουργώντας ένα περίπλοκο ψηφιδωτό συμβόλων που αντανακλούν τα μυστήρια πέρα από τη συνειδητή μας αντίληψη.
Στιγμιαία θα κοιτάξεις πάνω και το βλέμμα σου θα τραβήξουν τα πολύχρωμα φώτα που αναβοσβήνουν ρυθμικά σαν να σου δείχνουν ένα δωμάτιο που γίνεται ένα κρυφό πάρτυ στον πάνω όροφο που σε περιμένει να κάνεις join.
Λίγο πριν την έξοδο συναντάς flyers, αφίσες και εισιτήρια από rave party της δεκαετίας του ’90. Το αρχείο ανήκει σε ομάδες 18χρονων εκείνη την εποχή παιδιών που είχαν ενεργοποιήσει την πόλη της Ελευσίνας με πάρτυ και ραδιοφωνικές εκπομπές παραλληλίζοντας τα ελευσίνια μυστήρια με rave events.
Το ”Atlas” του Captain Stavros σε αποχαιρετά από αυτό το πάρτυ. Το Pavilion που δημιουργείται αποτελεί δυνητικά έναν τόπο περισυλλογής, ένα σημείο από αυτά που θα σου δώσουν την ανάσα που θες από το πάρτυ ή και μια διαφορετική συνέχεια στη βραδιά σου. Πώς ένας κενός, φαινομενικά μη λειτουργικός χώρος μπορεί να συνδεθεί με έναν προσωπικό συλλογισμό; Όπως σημειώνει ο καλλιτέχνης η έρευνά του ξεκίνησε από την εξέταση «του κενοτάφιου» και «του μαυσωλείου», και τη διερεύνηση αυτού του ερωτήματος. Στον αέρα υπάρχει η αίσθηση μιας προηγούμενης δράσης που ίσως έχει εκτελεστεί κεκλεισμένων των θυρών, μέσα σε αυτές τις μπορντώ κουρτίνες.
Στην έκθεση συμμετέχουν με έργα τους οι: Θεόδωρος Γιαννάκης, Βίκτωρ Γκόγκας & Κώστας Κωστόπουλος, Λητώ Κάττου, Πέτρος Μώρης, Κατερίνα Παπαζήση, Γεωργία Σαγρή, Γιώργος Σαπουντζής, Baratto & Mouravas, Captain Stavros, Nkisi, Flux Office, Greek Visions, Klaus Jurgen Schmidt, Odete, Diana Policarpo, Wu Tsang
