H πρώτη ηχογράφησή της το 1949 σε ηλικία μόλις 26 ετών. Άριες από τρία διάσημα έργα που ερμήνευε εκείνη την εποχή: Τριστάνος και Ιζόλδη του Βάγκνερ, Νόρμα και Οι Πουριτανοί του Μπελίνι. Βάζω τα ακουστικά και παραδίνομαι στην απόλυτη φωνή της divina. Δίπλα μου δεκάδες δίσκοι της, ένας τεράστιος θησαυρός μελωδίας όχι μόνο για τους μελετητές της, όχι μόνο για τους λάτρεις της αλλά για όλους όσους άγγιξε έστω και για μια στιγμή η Μαρία Κάλλας. Συνεχίζω τη διαδρομή μου.
Πλησιάζω διστακτικά στην αρχή του μεγάλου διαδρόμου στον 2ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Μεγάλα τραπέζια σε προσκαλούν να τα πλησιάσεις για να δεις το περιεχόμενο που επιφυλάσσουν. Μεγάλα κουτιά βρίσκονται απλωμένα πάνω τους σαν κύματα μιας ζωής διόλου εφησυχασμένης, μιας ζωής πλούσιας, αξιοζήλευτης γεμάτης επιτυχίες και θριάμβους αλλά και πόνο, θλίψη και ματαιώσεις. Η ζωή της Μαρίας Κάλλας ανοιχτή σαν ένα τεράστιο ημερολόγιο.
Unboxing Callas. Τι πιο ταιριαστό και απόλυτα περιγραφικό της έκθεσης που άνοιξε πλέον τις πόρτες και υποδέχεται το κοινό; Πρόκειται για τη μεγάλη έκθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής αφιερωμένη στα εκατό χρόνια της Μαρίας Κάλλας, στον εντυπωσιακό χώρο του αιθρίου του 2ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και στο Φουαγέ της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ σε επιμέλεια Βασίλη Ζηδιανάκη.
UNBOXING CALLAS: Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ
Βρίσκομαι την ημέρα των εγκαινίων στον χώρο. Απέναντί μου στέκεται η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου και δίπλα της ο Δημήτρης Πυρομάλλης στον οποίο και οφείλουμε αυτό το αρχειακό υλικό.
Ήταν μόλις τεσσάρων ετών όταν συνάντησε τυχαία τη Μαρία Κάλλας στο νησί της Ζακύνθου. Αυτή η γνωριμία στάθηκε καθοριστική στη ζωή του, τον επηρέασε βαθιά. Μεγαλώνοντας και από την ηλικία των είκοσι ετών αφιέρωσε τη ζωή του στη συλλογή για την τέχνη της Μαρίας Κάλλας. Δισκογραφία, βιβλιογραφία, πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αντικείμενα. Η δισκογραφία είναι πληρέστατη και περιλαμβάνει τις πιο σπάνιες ηχογραφήσεις, τα πειρατικά αλλά και τα ρεσιτάλ, από το πρώτο έργο που έγραψε το 1952, την «Τζοκόντα» του Αμίλκαρε Πονκιέλι, έως το τελευταίο το 1964. Επίσης, περιλαμβάνονται όλα τα προγράμματα της Λυρικής της περιόδου 1941-45 μαζί με τεκμήρια και κριτικές, ενώ ένα κουτί είναι αφιερωμένο στο ρεσιτάλ του Φεστιβάλ Αθηνών του 1957. Φυσικά, σε αυτό το κομμάτι λαμβάνεται υπόψη και η διεθνής καριέρα της Κάλλας.
Με αφετηρία τη δωρεά της συλλογής του Δημήτρη Πυρομάλλη στο Αρχείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο Βασίλης Ζηδιανάκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ATOPOS cvc, μας καλεί να ανακαλύψουμε εκ νέου τη μυθική divina, μέσα από ένα εικαστικό unboxing. Η συλλογή του Δημήτρη Πυρομάλλη –την οποία πρόσφατα δώρισε στο αρχείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής– περιλαμβάνει περίπου 4.000 δίσκους βινυλίου, 6.000 CD, εκατοντάδες βιβλία, αποκόμματα εφημερίδων, περιοδικές εκδόσεις, χιλιάδες φωτογραφίες, αυτόγραφα, ιδιόγραφα, γραμματόσημα με τη μορφή της Κάλλας από διάφορες χώρες, μετάλλια αφιερωμένα στην ίδια, αλλά και προσωπικά της είδη.
Επιπλέον, παρουσιάζονται ντοκουμέντα από το Ιστορικό Αρχείο της ΕΛΣ, στο οποίο πλέον ανήκει και το φωτογραφικό υλικό του Κλεισθένη Δασκαλάκου –που σχετίζεται με τις παραστάσεις που έδωσε η Μαρία Κάλλας με την ΕΛΣ στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, τη Νόρμα (1960) και τη Μήδεια (1961)–, ντοκουμέντα από τα αρχεία των Λεωνίδα Ζώρα και Αχιλλέα Μαμάκη, αλλά και ενδυματολογικό υλικό που σχετίζεται με παραστάσεις της Μαρίας Κάλλας στην Ελλάδα από το Βεστιάριο της ΕΛΣ.
Μπορεί κανείς να θαυμάσει μέσα σε ειδικά διαμορφωμένες προθήκες, προσωπικά της αντικείμενα, μια απίθανη σειρά από τις ακουαρέλες που ο σκηνοθέτης Πιερ Παζολίνι δημιούργησε σε μια φάση πειραματισμού του με τα χρώματα και το χαρτί κατά τη διάρκεια των προβών της Μήδειας το 1969, κοστούμια της Ντίβας από τις παραστάσεις της Νόρμα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου τον Αύγουστο του 1960 σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή σχεδιασμένη από τον Αντώνη Φωκά, και της Μήδειας από τον ζωγράφο Γιάννη Τσαρούχη. Διατηρώντας η έκθεση την αίσθηση ενός ανοιχτού αρχείου, η επιμελητική ομάδα προσκαλεί εικαστικούς, συντηρητές, αρχειονόμους και ερευνητές να δουλέψουν και να ανοίξουν κουτιά του αρχείου, προκειμένου να ανακαλύψουν ιστορίες, μνήμες, αντικείμενα, την ίδια τη διάσημη καλλιτέχνιδα, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους ακόμα εμπνέει στο σύγχρονο πεδίο έρευνας, μελέτης και δημιουργίας.
Η δημιουργία ενός ανοιχτού αρχείου έγκειται ακριβώς στη δυνατότητα πρόσβασης που έχει το κοινό στα τεκμήρια, στις προσεγγίσεις αλλά και στις αφηγήσεις. Συγκεκριμένα η έκθεση φέρνει στο προσκήνιο πρακτικές αρχειοθέτησης, συντήρησης και τεκμηρίωσης που έχουν αποτελέσει σημαντικό κομμάτι του σχεδιασμού και της οργάνωσης του UNBOXING CALLAS. Δίπλα στο κουστούμια λοιπόν και τα αξεσουάρ που τα συνόδευαν μαθαίνουμε πολλά για τους τρόπους δημιουργίας και συντήρησής τους.
Ο κόσμος της Μαρίας Κάλλας, ολόκληρος εδώ σαν ένα μεγάλο παζλ έτοιμο να το περιεργαστείς, να το ξαναστήσεις. Μπορείς να διαμορφώσεις το δικό σου κουτί αν θέλεις με την αγαπημένη σου δεκαετία ή γιατί όχι με τις μελωδίες που σε συγκίνησαν. Όλα είναι εδώ. Θέλω να ξεκουράσω λίγο το βλέμμα μου. Κοιτάω έξω από το παράθυρο.
Οι τζαμαρίες της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, είναι ντυμένες και αυτές κατάλληλα για την έκθεση ”Unboxing Callas”. Μεγάλες κυματοδειδής λευκές επιφάνειες προσελκύουν το βλέμμα στην πρόσοψη της Λυρικής Σκηνής. Απροσδιόριστα αρχικά σχήματα σε λευκό που η εικαστικός Χρυσάνθη Κουμιανάκη επιμελήθηκε. Τα ίδια σχήματα σε χρώματα αποτελούν την εικαστική ταυτότητα της έκθεσης που διαπνέει το επικοινωνιακό υλικό αλλά και το εξώφυλλο του καταλόγου. Η Χρυσάνθη Κουμανιάκη απομόνωσε ψηφιακά την κυματομορφή μιας μουσικής φράσης από την «Κάρμεν» του Μπιζέ (Jabanera), όπως την τραγούδησε η Μαρία Κάλλας, και τη μετέγραψε εικαστικά, δημιουργώντας διάφορες παραλλαγές σε μορφές. Η εικαστική πρόταση της Χρυσάνθης Κουμανιάκη είναι μια από τα πρωτότυπα εικαστικά έργα, που βρίσκονται δίπλα στο αρχειακό υλικό.
Εμπνευσμένα από τη συλλογή του Δημήτρη Πυρομάλλη, οι σύγχρονοι καλλιτέχνες Μαρία Βαρελά, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Πέτρος Ευσταθιάδης, Ελευθερία Κοτζάκη, Αγγελική Μπόζου, Λυκούργος Πορφύρης, Πάνος Προφήτης και Μάριος Σταμάτης, κλήθηκαν να εξερευνήσουν, να προσαρμόσουν και να επαναπροσδιορίσουν το αρχειακό υλικό, σε μια προσπάθεια να προσφέρουν μια πιο ελεύθερη και υποκειμενική μορφή γνώσης.
Μαγευτική είναι η μαρμάρινη προτομή της Μαρίας Κάλλας από την γλύπτρια Ασπασία Παπαδοπεράκη συνοδευόμενη από το χειρόγραφο σημείωμα προς τη βοηθό της από το ξενοδοχείο του Savoy Λονδίνου μετά την τελευταία παράσταση της Τόσκα το 1965 όπου γράφει: «Έλενα, άσε με να κοιμηθώ σε παρακαλώ. Ευχαριστώ».
Πληροφορίες για την έκθεση – Πρόγραμμα δράσεων
Τις πρωινές ώρες λειτουργίας της έκθεσης από Δευτέρα έως Πέμπτη, 10.00-13.00, θα συμβαίνουν σε πραγματικό χρόνο φροντιστικές πρακτικές σχετικές με το αρχείο. Συγκεκριμένα:
Α. Στο Εργαστήριο Συντήρησης Ενδυμάτων, δύο από τα ιστορικά κοστούμια της Μαρίας Κάλλας δέχονται επεμβατικές εργασίες συντήρησης, οι οποίες περιλαμβάνουν: καθαρισμό, σχηματοποίηση, στερέωση και συμπλήρωση απωλειών με σεβασμό στην αυθεντικότητά τους.
Β. Στο Εργαστήριο Συντήρησης Χαρτιού, συντηρητές πραγματοποιούν τις πρώτες εργασίες διάσωσης σε ιστορικά έντυπα προγράμματα από παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις οποίες συμμετείχε η Μαρία Κάλλας.
Γ. Στον σταθμό Αρχειοθέτησης συνεχίζεται η διαδικασία τεκμηρίωσης, αρχειοθέτησης και οργάνωσης της φωτογραφικής συλλογής που πρόσφατα ο Δημήτρης Πυρομάλλης δώρισε στην Εθνική Λυρική Σκηνή.
Παράλληλο πρόγραμμα
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης UNBOXING CALLAS: Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ θα εξελίσσεται παράλληλο πρόγραμμα ξεναγήσεων, ομιλιών και παρουσιάσεων, αλλά και εκπαιδευτικών δράσεων για νεότερες ηλικίες. Στις δράσεις για ενήλικες τόσο οι συντελεστές της έκθεσης όσο και οι εικαστικοί έρχονται σε διάλογο με το κοινό, με αφορμή το αρχειακό υλικό, τη σύγχρονη δημιουργία, αλλά και την ίδια τη Μαρία Κάλλας, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν μια βιωματική αφήγηση μοιραζόμενοι ιστορίες από την έρευνά τους στο αρχείο.
Στις εκπαιδευτικές δράσεις για παιδιά, οι Εκπαιδευτικές & Κοινωνικές Δράσεις της ΕΛΣ διοργανώνουν για τους νεαρούς επισκέπτες της έκθεσης μια πρωτότυπη βιωματική ξενάγηση με τον τίτλο «Ξεκλειδώνοντας τον Μύθο: Το γκρίζο κουτί των χρωμάτων». Παιδιά ηλικίας 8-12 ετών θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν δημιουργικά την έκθεση, να ξετυλίξουν τον μύθο της Μαρίας Κάλλας, να εξοικειωθούν με τις πρακτικές ταξινόμησης, αρχειοθέτησης και συντήρησης αρχειακού υλικού και μέσω αυτών να έρθουν σε επαφή με τη μαγεία της όπερας.
Συγκεκριμένα:
1. Τις Τρίτες 5, 12, 19 Δεκεμβρίου 2023 και 9 Ιανουαρίου 2024 στις 11.00 θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις στο κοινό από τη Στέφη Στούρη, συνεργάτιδα επιμέλειας της έκθεσης, και τη Δρα Σοφία Κομποτιάτη, επιστημονική επιμελήτρια της έκθεσης.
2. Τις Τετάρτες 29 Νοεμβρίου και 6, 13, 20 Δεκεμβρίου 2023 στις 18.00 θα γίνουν ξεναγήσεις στο κοινό με την παρουσία των εικαστικών που συμμετέχουν στην έκθεση.
3. Τις Παρασκευές 1, 8 και 15 Δεκεμβρίου 2023 στις 18.00 θα πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες ομιλίες και παρουσιάσεις για ενήλικες από σημαντικούς καλεσμένους:
– 1 Δεκεμβρίου: «Η Μαρία Κάλλας και η Ελλάδα», από τη Δρα Σοφία Κομποτιάτη, Μουσικολόγο, ΕΛΣ
– 8 Δεκεμβρίου: «Η Μαρία Κάλλας μέσα από τη δισκογραφία της», από τον Παναγή Παγουλάτο, Διευθυντή Καλλιτεχνικού Συντονισμού & Διανομών ΕΛΣ
– 15 Δεκεμβρίου: «Ιστορίες συντήρησης θεατρικών κοστουμιών: Συντηρώντας την ύλη, διατηρώντας τη μνήμη», από τη Δρα Τατιάνα Κουσουλού, Συντηρήτρια υφάσματος, Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων, Υπουργείο Πολιτισμού.
Όλες οι παραπάνω δράσεις του παράλληλου προγράμματος θα πραγματοποιούνται με ελεύθερη είσοδο, συγκεκριμένο αριθμό συμμετεχόντων (25 άτομα) και με προκράτηση στην ticketservices.gr από 23 Νοεμβρίου 2023.
Eκπαιδευτικές Δράσεις
Στις εκπαιδευτικές δράσεις για παιδιά, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα Ξεκλειδώνοντας τον Μύθο: Το γκρίζο κουτί των χρωμάτων θα υλοποιηθεί για:
– Δημοτικά σχολεία, 29 Νοεμβρίου 2023, 1, 6, 8, 13, 15, 20, 22 Δεκεμβρίου 2023 και 10 Ιανουαρίου 2024 (10.00-11.00)
Υποβολή συμμετοχής: Τηλεφωνικά, Δευτέρα έως Παρασκευή 9.00-14.00 στο 2130885742
– Μεμονωμένους επισκέπτες, 27 Δεκεμβρίου 2023 και 3 Ιανουαρίου 2024 (17.00-18.00), 29 Δεκεμβρίου 2023 και 5 Ιανουαρίου 2024 (10.00-11.00)
Υποβολή συμμετοχής: Τηλεφωνικά, καθημερινά 9.00-21.00 στο 2130885700.
Μία Απάντηση
Υπέροχη πρωτοβουλία!Έλειπε τόσο!!!