Τα βράδια μου τ’ ανήσυχα κάποιες φορές ειδικά τα καλοκαίρια μεταμορφώνομαι σε τουρίστα και περιδιαβαίνω τ’ Aναφιώτικα, την οδό Θεωρίας για να καταλήξω πάνω στον Άρειο Πάγο και να χαζέψω τα φωτάκια της τσιμεντένιας πόλης μας ενώ πίσω μου ρίχνοντας κλεφτές ματιές βλέπω την Ακρόπολη. Το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου το ‘χα δει απέξω ως κτίριο αλλά δεν είχα ιδέα τι ανθρώπους και τι εκθέματα διέθετε εσωτερικά, όμως με την ευκαιρία της έκθεσης «Μια Αρχαιολογία της Αναπηρίας» ευτυχώς τα είδα όλα.
Από το 2021 το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου έχει εισέλθει σε μια νέα φάση λειτουργίας ως αυτόνομος οργανισμός με τη μορφή Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου. «Τα δύο αυτά χρόνια προσπαθούμε να στελεχώσουμε το Μουσείο με προσωπικό, να σχεδιάσουμε τη μορφή που θα έχει στο μέλλον το κτήριο και η μόνιμη έκθεση, και να διαμορφώσουμε τη νέα ταυτότητα του Μουσείου, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Ένα από τα βασικά αιτούμενα της περιόδου είναι η εξάλειψη των κοινωνικών διακρίσεων στο πεδίο του πολιτισμού. Στον χώρο των μουσείων, σημαντικός τομέας διακρίσεων ήταν και είναι αυτός που αφορά τους ανθρώπους με αναπηρίες. Αν και πολλά έγιναν μετά το 2000 για την προσβασιμότητα ατόμων με κινητικά προβλήματα, η γενικότερη τάση των μουσείων να δίνουν έμφαση στη «θέαση» των αντικειμένων, θέτει εννοιολογικά και πρακτικά εμπόδια σε ανθρώπους με αισθητηριακά προβλήματα (π.χ. όρασης ή ακοής).
Βεβαίως, πολλά μουσεία έχουν αναπτύξει προγράμματα απτικών διαδρομών, ηχητικών περιηγήσεων ή ξεναγήσεων στη νοηματική γλώσσα, τα οποία έχουν βοηθήσει σημαντικά στην προσβασιμότητα. Ωστόσο πρόκειται για εκ των υστέρων προσπάθειες να ενταχθούν άτομα με αισθητηριακά προβλήματα σε ειδικές αφηγήσεις ή ξεναγήσεις», μας λέει ο Νίκος Παπαδημητρίου, ο οποίος είναι μεν αρχαιολόγος αλλά εμένα που μου δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί του και μου φάνηκε ένας φιλόσοφος ακαδημαϊκός που γουστάρει πολύ αυτό που κάνει και το όραμά του δεν μπορεί παρά να φέρει καρπούς.
Τον Ιούνιο του 2022 σε συνεργασία με το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης διοργάνωσαν το συνέδριο «ΜΟΥΣΕΙΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ», στο οποίο συμμετείχαν ειδικοί από πολλά μουσεία της χώρας και διδάσκοντες σε πανεπιστημιακά Τμήματα Μουσειολογίας, Αρχιτεκτονικής και Ειδικής Αγωγής. Δείτο το άμα σας ενδιαφέρει δεν χάνετε τίποτα. Αυτό που αναδείχθηκε ως το σημαντικότερο ζητούμενο είναι ο εξαρχής σχεδιασμός ενός μουσείου ή μιας έκθεσης με αρχές συμπερίληψης, δηλαδή το να σχεδιάσουμε μουσεία και εκθέσεις που θα είναι εξαρχής πολυαισθητηριακά και θα απευθύνονται σε όλους. Όταν η Μάνθα Ζαρμακούπη αρχαιολόγος κι αυτή με ειδίκευση σε θέματα αρχαίας αρχιτεκτονικής προσέγγισε τον Νίκο Παπαδημητρίου για την εγκατάσταση An archeology of Disability που είχε παρουσιαστεί στην Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας το 2021, εκείνος θεώρησε ότι είναι μια καλή ευκαιρία για να τεθούν τα θέματα αυτά στον δημόσιο διάλογο.
Οι τρεις δημιουργοί αυτής της εγκατάστασης που ταξίδεψε στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου έχουν βαθιά γνώση του αντικειμένου της αρχαίας αρχιτεκτονικής έκθεσης: Ο David Gissen ένας ιστορικός και θεωρητικός επί της αρχιτεκτονικής με αναπηρία και ο ίδιος, που έχει δημοσιεύσει το 2022 μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη με τίτλο “AN ARCHITECTURE OF DISABILITY“, η ιστορικός τέχνης Jennifer Stager και η Mάνθα Ζαρμακούπη αρχαιολόγος και ιστορικός της αρχιτεκτονικής. Τη Μάνθα Ζαρμακούπη ομολογώ τηνε θαύμασα, γιατί κατάφερε μέσα απ τα λόγια της να μου λύσει το μυστήριο, γιατί αντιπάθησα εξ αρχής αυτήν την κατασκευή ασανσέρ στην πλευρά του βράχου της Ακρόπολης:
«Η ανάβαση στην Ακρόπολη και η προσβασιμότητα στα ιστορικά αρχιτεκτονικά μνημεία καθορίζει και μπορεί ν’ αναβιώσει την εμπειρία του παρελθόντος αλλά μας πληροφορεί και για το πώς αντιμετωπίστηκαν τα ανάπηρα άτομα στο διάβα της ιστορίας. Το έργο διερευνά τη σημασία της ανακατασκευής χαμένων στοιχείων στην Ακρόπολη υπό το πρίσμα της σωματικής βλάβης. Η Ακρόπολη είχε μια μεγάλη ράμπα, η οποία δεν μπόρεσε ποτέ να ανακατασκευαστεί και συνέδεε την Ακρόπολη με την Αρχαία Αγορά. Αυτή η μεγάλη ράμπα όμως προσέφερε πρόσβαση σε όλους και δεν τους αποξένωνε όπως αυτό το ασανσέρ του σήμερα που καλεί τον ανάπηρο και τον συνοδό του να βιώσουν μια άλλη εμπειρία μοναχικής εισόδου στο μνημείο. Σαν να τους βάζουμε κρυφά από την πίσω πόρτα».
Να γιατί δεν μ’ άρεσε αυτή η παρέμβαση ασανσέρ στην Ακρόπολη και δεν λέω να ανακατασκευάσουμε την αρχαία ράμπα αλλά απ’ το να φτιάχνουμε ασανσέρ στους βράχους θα προτιμούσα να γίνει μια άλλη προσπάθεια προσβασιμότητας για τα άτομα με αμαξίδιο. Η εμπειρία πρέπει να είναι συλλογική πώς να το κάνουμε;
Η έκθεση-εγκατάσταση Μια Αρχαιολογία της Αναπηρίας – An Archaeology of Disability έρχεται με ξεναγό τον ηθοποιό Ορφέα Χατζηδημητρίου με παράλληλη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα από τον Γιώργο Στάθη και έχει διάρκεια περίπου μιας ώρας. Παράλληλα θα τρέχει ένα θεατρικό εργαστήρι με τίτλο: Θέατρο για όλους από τον Ορφέα Χατζηδημητρίου που απευθύνεται σε παιδιά όλων των ηλικιών με ή χωρις αναπηρίες.
Γενικά επισκεφθείτε την έκθεση το αντίτιμο είναι 3 ευρώ, θαυμάστε και τις άλλες συλλογές που διαθέτει το Μουσείο όπως και το ίδιο το κτίριο και πραγματικά μην διστάσετε να ρωτήσετε και να ζητήσετε πληροφορίες από τους εργαζόμενους στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου είναι όλα τους άτομα που αγαπούν τη δουλειά τους και με χαρά λύνουν απορίες.
Τέλος αρχίστε σιγά σιγά ως τυπικές μονάδες να σκέφτεστε και σεις πώς ένα τυφλό παιδί μπορεί να δει ενα άγαλμα, πώς ένας ανάπηρος μπορεί να ανέβει την Ακρόπολη και πώς ένας κωφός μπορεί να νιώσει τους κραδασμούς μιας αρχαίας πόλης. Είναι προβληματισμοί που θα μας πάνε μπροστά θα μας εξελίξουν και θα καταφέρουμε κάποτε να βγάλουμε από το λεξιλόγιο μας αυτό το σιχαμερό «διαφορετικότητα» και θα το μετατρέψουμε σε «ποικιλότητα», γιατί απλά ο ανάπηρος άνθρωπος δεν είναι διαφορετικός άνθρωπος, είναι άνθρωπος με άλλη ποιότητα ζωής. Ειδικά οι τυπικοί άνθρωποι της κοινωνίας οφείλουν να σκύβουν πάνω από τα προβλήματά του και να τα λύνουν γι’ αυτό τάσσομαι υπέρ του Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου και του οράματος του Νίκου Παπαδημητρίου για μουσεία προσβάσιμα σε όλους.
Μια ματιά στα εκθέματα του Μουσείου Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου
