Κείμενο: Σουζάνα Φάις
Στην Υπηρεσιακή Αυλή του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών εγκαινιάστηκε στις 14 Δεκεμβρίου, η νέα ατομική έκθεση του Γιώργου Ξένου με τίτλο «Τόποι Περισυλλογής» σε επιμέλεια της ιστορικού τέχνης και διευθύντριας του annex M, Άννας Καφέτση. Παρουσιάζονται συνολικά 102 έργα, άλλα παλαιότερα και άλλα πιο νέα, η πλειοψηφία των οποίων εκτίθεται για πρώτη φορά. Ο Γιώργος Ξένος «ανοίγει» το αρχείο του και μοιράζεται με τους επισκέπτες σειρές σχεδίων σε χαρτί, καθώς και βίντεο τραβηγμένα από το κινητό του, παρουσιάζοντας ένα προσωπικό εικαστικό ημερολόγιο που αποκτά δημόσιο χαρακτήρα και δημιουργεί έναν χώρο για ενδοσκόπηση.
Πυρήνα της έκθεσης, τόσο εννοιολογικά όσο και κυριολεκτικά, αποτελεί η μεγαλειώδης εγκατάσταση «Χώροι Περισυλλογής» (2016-2017), από την οποία και η έκθεση αντλεί τον τίτλο της. Ξύλινα καβαλέτα που φέρουν μία σειρά από σχέδια δημιουργούν μία κλειστή κυκλική δομή στο κέντρο της αίθουσας που τραβά αμέσως την προσοχή του επισκέπτη και μας καλεί να εισέλθουμε σε αυτήν. Γρήγορα ο επισκέπτης απομονώνεται από τον υπόλοιπο χώρο και μεταβαίνει από την ηρεμία του λευκού χαρτιού που αντικρίζει εξωτερικά, στην ένταση, την αγωνία που αντανακλούν τα δεκάδες διαδοχικά σχέδια με μαύρο ακρυλικό χρώμα που βρίσκονται στο εσωτερικό. Η σχεδόν εμμονική επανάληψη της εικόνας μιας κενής αίθουσας που κατακλύζεται άλλοτε από έντονες γραμμές και άλλοτε από σύμβολα ή αριθμούς, αντηχεί τη σύγχυση του ατόμου που βρίσκεται εγκλεισμένο στον νοητικό αυτό καταφύγιο. Ταυτόχρονα, οι εκφραστικές χειρονομίες και η ταχύτητα που υπονοούν τα σχέδια, δημιουργούν την αίσθηση της περιστροφής της εγκατάστασης με κέντρο τον θεατή, εξετάζοντας τα όρια μεταξύ συνειδητότητας και ψευδαίσθησης.
Προσκολλημένα στους λευκούς τοίχους της Υπηρεσιακής Αυλής παρουσιάζονται σειρές από δεκάδες σχέδια, τα οποία τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο, δημιουργούν «τοιχογραφίες». Μεταξύ άλλων συμπεριλαμβάνουν οροσειρές, αφηρημένα πρόσωπα που αναδύονται από το μαύρο σκοτάδι, πλήθη από αριθμημένα περιγράμματα-σκιές από ανθρώπινες φιγούρες και εικόνες της αφυδατωμένης γης.
Ο τρόπος παρουσίασης και τοποθέτησης των έργων δημιουργεί ένα παιχνίδι συνεχούς ανακάλυψης και απόκρυψης, που αντανακλά τη σύλληψη της έκθεσης από την επιμελήτρια σαν ένα «ανοιχτό-κλειστό αρχείο». Σε αντίθεση με τις «τοιχογραφίες», πολλά σχέδια μικρής κλίμακας παρουσιάζονται σε προθήκες, καλώντας έτσι τον επισκέπτη να πλησιάσει και να συγκεντρωθεί σε μεμονωμένες εικόνες ώστε να τις αφουγκραστεί. Ακόμη, χαρακτηριστικό παράδειγμα του κλειστού-ανοιχτού αρχείο αποτελούν οι «Σκεπτόμενοι» (1989-2019). Σε μία μεταλλική συρταριέρα με πλεξιγκλάς, οι επισκέπτες ανοιγοκλείνουν τα συρτάρια για να ανακαλύψουν διαφορετικές αναπαραστάσεις του σκεπτόμενου ανθρώπου. Η ανθρώπινη μορφή απεικονίζεται σαν περίγραμμα, σαν μία σκιά, άλλοτε μοναχική, χωρίς φόντο, και άλλοτε με τη συντροφιά του μέλανα ήλιου και της θάλασσας. Σε άλλα σχέδια πιο αχνή, διασκορπίζεται στο λευκό χαρτί, ενώ σε άλλα δηλώνει πιο έντονα την παρουσία της μέσα από ακέραια περιγράμματα. Μόνοι τους στην φύση ή χαμένοι σε ένα πλήθος μορφών, οι «Σκεπτόμενοι» του Γιώργου Ξένου διαπραγματεύονται τη διαλογιστική κατάσταση, ενώ εγείρουν ερωτήματα γύρω από την αναπαράσταση του σκεπτόμενου ατόμου ανά τους αιώνες.
Σε αντιπαράθεση με τα πολλαπλά σχέδια που αντικρίζουμε σε ολόκληρη την αίθουσα, έρχονται δύο σημειωματάρια που εκτίθενται κλειστά. Στηριζόμενα στον λευκό τοίχο, τα «Γκρι βιβλίο» (2012-) και «Μαύρο βιβλίο» (1989-) αποκρύπτουν το περιεχόμενό τους, αφήνοντας στη φαντασία μας τα 206 συνολικά σχέδια με μελάνι και μολύβι που αναφέρουν οι επιγραφές. Τα σημειωματάρια αυτά συνομιλούν με το βίντεο που βλέπουμε στο τάμπλετ. Σε ένα τραπέζι σε εξωτερικό χώρο στην Αίγινα, συνοδευόμενη από το τραγούδι των τζιτζικιών, βρίσκεται ακουμπισμένη μία στοίβα με αμέτρητα σχέδια, η οποία «ξεφυλλίζεται» από τη δύναμη του ανέμου, φανερώνοντας εικόνες, μονάχα στιγμιαία.
Σε κινητά τηλέφωνα μέσα σε προθήκες παρουσιάζονται επιπλέον βίντεο τραβηγμένα από το κινητό του εικαστικού. Προσωπικές καταγραφές, διάρκειας μερικών δευτερολέπτων, παρουσιάζουν την εντύπωση ενός τοπίου. Βάζοντας τα ακουστικά που είναι τοποθετημένα μπροστά από την οθόνη, ένας ήχος από καμπάνες που αντηχούν από απόσταση και χάνεται καθώς τον καλύπτει ο ήχος του ανέμου. Στα βίντεο η κάμερα δεν παραμένει στατική, αλλά διακρίνουμε ανεπαίσθητες κινήσεις που υπονοούν την παρουσία του δημιουργού και έτσι τονίζουν το προσωπικό στοιχείο της καταγραφής, της ματιάς του καλλιτέχνη, την οποία «δανειζόμαστε» για μερικά δευτερόλεπτα. Πέρα από τη σύντομη εμπειρία του τόπου και τη σημασία που μπορεί να έχει για τον καλλιτέχνη, τα έργα αυτά στρέφουν την προσοχή μας και σε ένα διαφορετικό μέσο καταγραφής μέσα από το οποίο χαρτογραφούμε και αρχειοθετούμε καθημερινά τις εντυπώσεις μας. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε το κινητό μας τηλέφωνο έναν ακόμη τόπο περισυλλογής;
Συνολικά, τα 102 έργα ταξινομούνται σε ομάδες που όμως δεν επιβάλλουν μία συγκεκριμένη αφήγηση, αλλά αντιθέτως, επιτρέπουν πολλαπλές αναγνώσεις, όπως αυτές προκύπτουν από την προβολή του ψυχισμού του επισκέπτη. Συνεπώς, η περιήγηση στον χώρο δεν καθοδηγείται, αλλά ο θεατής δημιουργεί δικές του διαδρομές οδηγούμενος από τις αντιδράσεις που του πυροδοτεί κάθε έργο καθώς και το παιχνίδι εναλλαγής ανάμεσα στο προσβάσιμο και το κρυφό, το προσωπικό, που δημιουργεί η επιμέλεια. Το τελευταίο, τονίζεται επιπλέον από τον ημερολογιακό χαρακτήρα των σχεδίων που φανερώνεται από τις ημερομηνίες που φέρουν ορισμένα έργα, αλλά και από τις διάσπαρτες σκέψεις που εντυπώνονται στα σχέδια με την μορφή ευανάγνωστων ή «κωδικοποιημένων» λέξεων και κειμένων.
Μία έκθεση που διερευνά τα όρια μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου, του πραγματικού και της ψευδαίσθησης, οι «Τόποι Περισυλλογής» μας καλούν να αναλογιστούμε την ίδια τη διαδικασία και την κατάσταση του στοχασμού, καθώς και τους τόπους που την ενεργοποιούν.
–
