«Παραείναι πολλή η γη που έχει κλαπεί, πολλά τα παιδιά που έχουν σκοτωθεί, τα λεωφορεία που έχουν ανατιναχθεί, πάρα πολλοί βιασμοί, πάρα πολλοί φόνοι. Πώς να ξεχάσει κανείς όσα αυτοί μας κάνουν και πώς να ξεχάσει αυτά που εμείς τους κάνουμε;!. Πρόκειται για έναν ομαδικό τάφο όπου θα πρέπει να πηδήσουμε μέσα γιατί πενθούμε όλοι για το ίδιο χαμένο όνειρο που ποτέ δεν θρηνήσαμε. Το όνειρο να συμβιώνουμε μεταξύ ουρανού και θάλασσας, να είμαστε ομοτράπεζοι […] πριν οικοδομήσουμε μια πόλη κοινή, με πύλες ανοιχτές και προς τους δυό ορίζοντες» – Ουαζντί Μουαουάντ
Δεν είναι η πρώτη φορά που το Εθνικό Θέατρο μας συστήνει σκηνικά τον Λιβανέζο συγγραφέα, ηθοποιό και σκηνοθέτη Ουαζντί Μουαουάντ. Έχουν προηγηθεί δύο ακόμα παραστάσεις: «Οι Διψασμένοι» το 2009, σε σκηνοθεσία Τζένης Αργυρίου και Μανώλη Μαυροματάκη και οι «Πυρκαγιές»-το πιο γνωστό του έργο- σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη, το 2012. Όμως, αυτό το παραστασιακό εγχείρημα με το έργο του «Όλοι εμείς τα πουλιά» σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου τη συγκεκριμένη ιστορική χρονική στιγμή, αξίζει την προσοχή μας αλλά και τον σεβασμό μας για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.
Το έργο μας παρουσιάζει τον Εϊτάν, Γερμανοεβραίο φοιτητή γενετικής, στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη, στον οποίο συμβαίνει μια ασυνήθιστη σύμπτωση: κάθε φορά που μελετά στη βιβλιοθήκη αντικρίζει ένα συγκεκριμένο βιβλίο. Όταν μάθει ότι φιλοξενείται σε αυτήν μόνο ένα αντίτυπο, θα γοητευτεί από το ανεξήγητο γεγονός. Εκεί θα γνωρίσει μια πανέμορφη φοιτήτρια. Με έκπληξη θα παρατηρήσει ότι το μοναδικό αντίτυπο του βιβλίου που τον «κυνηγούσε» τόσο καιρό το κρατάει εκείνη στα χέρια της -βασικό μελέτημα για τη διατριβή της-. Το όνομά της είναι Ουαχίντα. Είναι Αμερικανίδα παλαιστινιακής καταγωγής. Πεπεισμένος ότι αδύνατον να αρέσει σε ένα τέτοιο θείο πλάσμα, και μη έχοντας τίποτα να χάσει θα της κάνει την πιο αλλόκοτη, παραληρηματική, απενοχοποιημένη και αστεία ερωτική εξομολόγηση. Εκείνη θα τον ερωτευθεί παράφορα. Για δύο χρόνια ζουν στη δίνη ενός ακατάλυτου έρωτα.
Εν καιρώ θα ανακοινώσει στην οικογένειά του -που έχει έρθει να τον δει στη Νέα Υόρκη -τον βαθύ έρωτά του και την παλαιστινιακή καταγωγή της κοπέλας. Η αποκάλυψη αυτή θα συνταράξει τα μέλη της οικογένειάς του, κυρίως τον πατέρα του και ακολούθως τη μητέρα του. Θα σημάνει την αποσυναρμολόγηση του οικογενειακού συνεκτικού ιστού, καθώς η μεταξύ τους σύγκρουση θα είναι σφοδρή. Το ταξίδι των δύο παιδιών στο Ισραήλ – γιατί η γιαγιά του παρέμεινε στο Ισραήλ, όταν ο παππούς και ο πατέρας του την άφησαν για να πάνε στη Γερμανία -και ο τραυματισμός του στην τρομοκρατική επίθεση στη γέφυρα Άλενμπι μεταξύ Ισραήλ και Ιορδανίας, θα εκκινήσει μια σειρά αποκαλύψεων που θα οδηγήσουν σε μια αναπάντεχη και τρομακτική εξέλιξη, η οποία θα αλλάξει αμετάκλητα την πραγματικότητα.
Παράλληλα, το έργο μας διηγείται και την ιστορία του πρεσβευτή Χασάν μπιν Μοχάμεντ αλ-Ουαζάν αλ-Φασί -θέμα της διδακτορικής διατριβής της Ουαχίντα- που συνελήφθη στη θάλασσα από Χριστιανούς Πειρατές το 1518 και τον παρέδωσαν στον Πάπα Λέοντα τον Χ. Εκείνος του πρότεινε να του χαρίσει τη ζωή αν ασπαστεί τον Χριστιανισμό. Εκείνος -που δεν ήταν άλλος από τον Λέοντα τον Αφρικανό- θα ζήσει για πολλά χρόνια στη Δύση, ονομαστός για τη συγγραφή του βιβλίου του Descrittione dell’Africa. Η αναφορά του προσώπου του στο έργο αποτελεί καθοριστικής και συμβολικής σημασίας στοιχείο στην εξέλιξη της δράσης.
Το έργο, που είχε μια ενδιαφέρουσα και αμφιλεγόμενη παραστασιακά πορεία που την ανέκαμψε η πανδημία, διαπνέεται από μια ποιητικότητα και μια εσωτερικότητα σπάνια για τη σύγχρονη δυτική σκηνή. Η πολιτισμική ταυτότητα, η συλλογική μνήμη, το τραύμα και η αναζήτηση του εαυτού αποτελούν βασικά δομικά στοιχεία του. Διερωτάται πόσο ο άνθρωπος καθορίζεται από την πολιτισμική του ταυτότητα, πόσο από την πολιτισμική ανατροφή του και πόσο από την καταγωγή του. Δομική θεματική του η αδυναμία απελευθέρωσης από το συλλογικό τραύμα ενός ατελείωτου κύκλου βίας.
Είναι γραμμένο στα αγγλικά, γερμανικά, εβραϊκά και αραβικά, γεγονός που δεν αποτυπώνεται στην ελληνική εκδοχή του -πέρα από ένα σημείο-. Οι παραστασιακές αποτυπώσεις του στην Ευρώπη συνοδεύονται από υπέρτιτλους και πολυπολιτισμικούς θιάσους. Η χρήση αυτής της ετερογλωσσίας επισημαίνει την αμφίσημη σημασία της «μητρικής γλώσσας». Αν και συχνά αναφέρεται ως «Ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα της ισραηλοπαλαιστινιακής διαμάχης», μια προσεκτικότερη μελέτη αποκαλύπτει δομικά στοιχεία αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Η διερώτησή του πάνω στο διακύβευμα της πολιτιστικής ταυτότητας είναι αφοπλιστική, η ανάπτυξη της συμβολικής δομής του συγκινητική και η διάτρηση τόπου και χρόνου συναρπαστική.
Ο σκηνοθέτης Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος αφουγκράζεται με σοβαρότητα και σεβασμό τη ροή και τους κραδασμούς του πολύπλοκου, σχεδόν δαιδαλώδους κειμένου. Δουλεύει αντιστικτικά δημιουργώντας ένα κέλυφος ψυχρότητας που όταν θρυμματίζεται αναβλύζει σαν λάβα η ανθρώπινη ανάγκη, η απελπισία, η αγάπη, η οδύνη μπροστά σε όσα τερατώδη δημιουργεί και υφίσταται το ανθρώπινο ον. Όσα τον ξεπερνούν και τελικά τον συντρίβουν αναδεικνύοντας έτσι τις σημαντικές αρετές του.
Οι συντελεστές
Η Ηλένια Δουλαδίρη θα δημιουργήσει ένα ψυχρό, βιομηχανικό σκηνικό με διάσπαρτες εστίες που λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα. Χωρίς καμία εμφανή αναφορά θυμίζει στρατόπεδο συγκέντρωσης ή νεκροτομείο ή ψυχρή αίθουσα ανάκρισης αεροδρομίου. Το σκηνικό περιγράφει έναν τόπο μετάβασης όπου ο άνθρωπος εγκλωβίζεται και όπου συνθλίβεται συντετριμμένος. Μια έξοχη αντιστικτική δημιουργία που συντελεί καίρια στις ατμόσφαιρες και τη θερμοκρασία της παράστασης. Επίσης, θα αποτελέσει εξαιρετικό υπόβαθρο παρουσίασης των οργανικά ενταγμένων βίντεο, του Βασίλη Μαντζώρου που «μεταμορφώνουν» το σκηνικό από ψυχρό τόπο διαβίβασης σε μεταφυσικό τόπο αιώνιας επιστροφής.
Συνδημιουργός του παραστασιακού εγχειρήματος οι έξοχοι φωτισμοί της Ζωής Μολυβδά-Φαμέλη. Εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι δεν υπάρχει ούτε ένας γενικός φωτισμός. Μια ευφάνταστη φωτιστική δημιουργία κέντημα λεπτομέρειας, ποιητικότητας και συμβολισμών. Η μουσική του Πάνου Γκίνη είναι τόσο οργανικά ενταγμένη στο όλον που αναδεικνύει τις ατμόσφαιρες ενώ σχεδόν δεν την «ακούς».
Η δραματολόγος της παράστασης, Εύα Σαραγά θα μας προσφέρει ένα πρόγραμμα με ποιητικότητα, βαθύτητα, γνώση, εξαιρετικά κατατοπιστικό, που λειτουργεί ως παλμογράφος της παράστασης. Εξαιρετική η επιλογή του Εθνικού να συμπεριλάβει σε αυτό το θεατρικό κείμενο στην εμπνευσμένη μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου. Ιδιαίτερη τύχη να φτάσει ο λόγος του συγγραφέα σε εμάς μέσα από τη γνώση, την ποιότητα και την εγκυρότητά της.
Οι ερμηνείες
Οι καταστάσεις του έργου και τα συναισθήματα που αυτές προκαλούν αντανακλούν οριακές εμπειρίες, επομένως ο βαθμός δυσκολίας των ερμηνειών είναι πολύ υψηλός και η ψυχική συνεισφορά των ηθοποιών δυσβάσταχτη για τους ίδιους. Νομίζω ότι αξίζουν τον θαυμασμό και τον σεβασμό για την αφοσίωσή τους.
Συγκεκριμένα: Λειτουργικά ενταγμένοι στο σώμα της παράστασης: Το αγόρι -Οδυσσέας Πετράκης, η Γιατρός – το κορίτσι –Στεφανία Σαμαρά και η Εντέν -Πηνελόπη Τσιλίκα.
Ο Ραβίνος του, ο Κλέαρχος Παπαγεωργίου στέρεος, τρυφερός και ολοκληρωμένος. Το μικρό σκηνικό πέρασμά του είναι αισθητό και πλήρες.
Ο Εϊτάν του Μπάμπη Αλεφάντη ενδιαφέρων, σύνθετος χαρακτήρας, αιμάτινος, ζωντανός και παλλόμενος. Η Ουαχίντα της Μελίνας Πολυζώνη αποτελεί μια έντιμη προσπάθεια με αστοχίες, συχνά επεξηγηματική στην ερμηνεία της, αλλά και με συγκινητικές στιγμές.
Ο Έντγκαρ, ένας βαθιά ανθρώπινος ήρωας, εκπροσωπεί την καλοσύνη σε έναν απάνθρωπο, ματωμένο κόσμο. Ο Γιώργος Ζιόβας εύστοχος και λιτός, με καθοριστική αιχμή του ρόλου η στρατοπεδική εμπειρία του.
Στον ρόλο της Λέα, που περιφρουρεί με αυταπάρνηση το καταστροφικό μυστικό της οικογένειας η Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου που συχνά επιμένει σε μια μονόχορδη ερμηνεία. Ενδιαφέροντα στοιχεία ο κυνισμός και το χιούμορ που εντάσσει στον ρόλο ως στοιχεία αυτοπροστασίας. Εύστοχη η τρυφερή μεταστροφή της όταν αποκαλύπτεται η αλήθεια.
Η Νόρα, ανατράφηκε στην Ανατολική Γερμανία ως άθεη και κομμουνίστρια και στα δέκα της χρόνια ανακαλύπτει κατά λάθος ότι οι γονείς της είναι Εβραίοι. Ως ενήλικη θα καλλιεργήσει την εβραϊκή κληρονομιά που δεν γνώρισε ποτέ. Εξαιρετική η Άννα Μάσχα σε ένα νευρωτικό, αφυδατωμένο, εξωτερικά ψυχρό χαρακτήρα, με ένα βαθύ ανεπούλωτο τραύμα. Με το σπάνιο και προσωπικό υποκριτικό της ιδίωμα μας προσφέρει μια συνταρακτική ερμηνεία.
Τέλος, ο Νταβίντ του Δημήτρη Παπανικολάου με το συμπληρωματικό του ρόλο -τον φασματικό αλ-Ουαζάν του μύθου- είναι συνταρακτικός. Στην πιο ώριμη στιγμή της σκηνικής του πορείας. Μας χαρίζει μία από τις καλύτερες ερμηνείες της χρονιάς.
Ξεχωριστές στιγμές της παραστασης
Η σκηνή της ερωτικής εξομολόγησης του Εϊτάν στην Ουαχίντα. Αστεία, ευρηματική, τρυφερή, ειλικρινής, ολόδροση.
Όταν ο Εϊτάν αποκαλύπτει στην οικογένειά του την καταγωγή της αγαπημένης του.
Η συνάντηση της Λέα και του Έντγκαρ μετά από 35 χρόνια.
«Το νανούρισμα» της Ουαχίντα στον Νταβίντ.
Ο τελικός μονόλογος του Νταβίντ κι ο τρόπος που τον παρακολουθούν βουβά οι δικοί του άνθρωποι παραταγμένοι εκτός σκηνής.
Ο αποχαιρετισμός του Εϊτάν στον πατέρα του.
Η φασματική εικόνα του El Wazzan ως αμφίβιου πουλιού που αιωρείται πάνω από έναν απάνθρωπο, τσακισμένο κόσμο και του προσφέρει την πίστη και τη γαλήνη της πιο ουτοπικής συμφιλίωσης.
Συνοψίζοντας…
Μια ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας και ευαισθησίας παράσταση. Με βαθύ πολιτικό υπόβαθρο, ανθρωπιστική και ειρηνοποιό θέση. Πάνω σε ένα ξεχωριστό και πολύ ενδιαφέρον έργο. Μια γενναία αλλά και καίρια ρεπερτοριακή επιλογή από το Εθνικό Θέατρο και μάλιστα σε μια ιστορικά έκρυθμη και πικρή στιγμή.
