Με αφορμή την εξαιρετική παραστασιακή αναδιατύπωση του έργου του Μπέκετ «Περιμένοντας τον Γκοντό» από τον Θεόδωρο Τερζόπουλο που είχα τη χαρά να παρακολουθήσω στο κατάμεστο Piccolo Teatro την ημέρα της πρεμιέρας, συνάντησα από κοντά τον διεθνή σκηνοθέτη. Βαθιά ευγενής, καίριος, μαχητικός, και ποιητικός, με αφετηρία την παράσταση αυτή μίλησε για πολιτική, ιστορία, τέχνη, φιλοσοφία, με έναν απρόσμενα αποκαλυπτικό και αφοπλιστικά ειλικρινή τρόπο. Τον ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου για τη συνάντηση αυτή.
Η παράσταση είναι μια συμπαραγωγή των Emilia Romagna Teatro (ERT) και Teatro Nazionale, Fondazione Teatro di Napoli – Teatro Bellini και ήδη πραγματοποιεί διεθνή θριαμβευτική περιοδεία. Το κοινό στην Αθήνα θα έχει τη μοναδική ευκαιρία να την παρακολουθήσει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση από τις 15 έως τις 19 Μαΐου. Το «Περιμένοντας τον Γκοντό» από τον πιο διεθνή Έλληνα σκηνοθέτη του θεάτρου, Θεόδωρο Τερζόπουλο, αποτελεί το επιστέγασμα της θεματικής της πολιτικής διερώτησης που έντονα και καίρια διατρέχει φέτος τον ρεπερτοριακό ιστό της Στέγης. Υπό το πλέγμα δε, μιας νέας σκηνικής τελετουργίας, που εδώ και δύο έτη η Στέγη Ιδρύματος Ωνάση επανατοποθετεί ως μείζον ζητούμενο ανθρωπολογικής, φιλοσοφικής και παραστασιακής αναζήτησης.
Θ.Τ.: Μπορούμε να αρχίσουμε. Από πού θέλετε;
Ε.Κ: Εσείς;
Θ.Τ: Απ’ όπου θέλετε.
Ε.Κ: Να ξεκινήσουμε απ’ τον Γκοντό;
Ε, βέβαια, αυτό προηγείται.
Ήταν μια συγκλονιστική παράσταση, δεν ξέρω πώς βιώσατε εσείς τη διαδικασία των προβών. Πήρατε ένα εμβληματικό κείμενο του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και μας παρουσιάσατε μια εντελώς καινούρια ανάγνωση. Θα θέλατε να μου πείτε πώς δουλέψατε;
Όλα ξεκινούν από το σκηνικό. Θα μπορούσα να την ονομάσω ομιλούσα εγκατάσταση. Όλα ξεκινούν και καθορίζονται από την ιδέα αυτής της εγκατάστασης, όπου το μπεκετικό σταυροδρόμι έγινε σταυρός. Τα δύο βασικά πρόσωπα κινούνται και δεν ξέρουν προς ποια κατεύθυνση, προς τα πέρα; δώθε; εκεί; Ή προς τα εκεί. Αυτό «το προς». Και εγώ τους εγκλωβίζω μέσα σε έναν κύβο, όπου κάνω όρθιους σταυρούς. Και η αρχιτεκτονική και η δομή της παράστασης είναι σταυροειδής.
Τα δυο κεντρικά πρόσωπα του έργου ο Εστραγκόν και ο Βλαδίμηρος είναι εγκιβωτισμένοι σε αυτήν την σταυροειδή εγκατάσταση;
Είναι εγκιβωτισμένοι. Σαφώς. Δηλαδή θα μπορούσαν να είναι δύο clochards μετά τον τρίτο πυρηνικό πόλεμο, κάτω από τη γη. Έτσι το ’χα σκεφτεί. Άρχισα να σκέφτομαι ότι είναι σαν τους αρουραίους, σαν τον Γιάννη Αγιάννη του Βίκτωρα Ουγκώ. Κάτω σε δύο τούνελ, τα οποία, το ένα διασταυρώνεται με το άλλο και στο τέλος φτιάχνουν ένα σταυρό. Επειδή είμαι της απόλυτης γεωμετρίας, εγκατέλειψα τον ρεαλισμό των τούνελ, τις δύο μικρές σήραγγες και έκανα αυτό που είδατε. Ένα σταυρό. Γιατί εδώ έχουμε και άλλες σημασίες.
Δηλαδή;
Η ερημιά της θρησκείας. Η ερημιά… γενικά. Μπορεί να είμαστε εδώ μαζεμένοι. ‘Ολη η οικογένειά μας και ο ένας να είναι πιο έρημος από τον άλλο. Το ρήμαγμα θα ‘λεγα.
Το ρήμαγμα. Νιώθω ότι αποπειρώνται να βρουν τη ζωή ανάλογα με το σχήμα που τους επιτρέπει να πάρουν τα σώματά τους αυτό το…τετράγωνο που αλλάζει συνεχώς σχήμα.
Το πεπρωμένο. Γίνεται μία φάκα. Μία παγίδα από την οποία δεν μπορούν να ξεφεύγουν, όπως ο σύγχρονος κόσμος είναι σε φάκα όσο ποτέ άλλοτε.
Οπότε φτιάχνουν ζωή όσο επιτρέπουν αυτοί οι εγκλωβισμοί;
Τα όρια.
Τα όριά τους μέσα σε αυτόν το αδυσώπητο τετράγωνο που τους υπαγορεύει το σχήμα τους;
Ακριβώς. Το τετράγωνο του Malevich.
Μιλήσατε για την ερημιά και μέσα στις θρησκείες. Το σήμα του σταυρού και, κυρίως, του εσταυρωμένου ανθρώπου πια, όχι του θεανθρώπου, είναι ένα μοτίβο που το βλέπουμε ξανά και ξανά στην παράσταση.
Το βλέπουμε συχνά ναι. Μπορεί να είναι στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι στην απουσία. Μπορεί να είναι στη φαντασίωση, μπορεί να είναι σε πολλά επίπεδα, μπορεί να είναι η επιθυμία τους…
Άρα υπάρχει και ένα κομμάτι αναζήτησης των απωθημένων επιθυμιών, των φαντασιώσεων.
Σαφώς, των φαντασιώσεων. Γιατί ζούνε και με φαντασιώσεις και αρνήσεις και αμφισβητήσεις. Και άρσεις, διαρκείς άρσεις. Ενώ η εγκατάσταση έχει μία θέση, οι ερμηνείες έχουν άρση. Από την αρχή. Θέση έχει μόνο ο Πόντζο.
Ο οποίος είναι ο εντολοδόχος ενός φρικτού πολέμου, έτσι δεν είναι;
Ακριβώς.
Αδυσώπητος, παίρνει εντολές.
Και κάνει τον εντολοδότη μέσα από την κλίμακά του και τη θέση του.
Και είναι στο πάνω μέρος της εγκατάστασης έτσι; Άρχει. Και στην ουσία αυτός στέλνει σε έναν ακόμη αιματηρό πόλεμο τη νέα γενιά.
Ακριβώς. Για αυτό και ο νέος που έρχεται είναι εγκλωβισμένος μέσα σε μία τρύπα. Ένας νέος εγκιβωτισμένος. Και έρχεται κάτω και σκίζει ένα βιβλίο, το βιβλίο της ιστορίας.
Και για αυτό ήθελα να σας ρωτήσω. Οι ματωμένες σελίδες είναι οι ματωμένες σελίδες της ιστορίας του Δυτικού πολιτισμού;
Του πολιτισμού και της ιστορίας και όλα. Το βιβλίο φτιάχνει την ιστορία, την οποία ξεχνάμε και φτιάχνει πολιτισμό, τον οποίο και αυτόν ξεχνάμε/ Και είναι εφήμερος… Ματωμένος, δηλαδή. Είναι ένα τραύμα που αιμορραγεί όπως το βιβλίο έχει ένα τραύμα που αιμορραγεί.
«Το βιβλίο έχει ένα τραύμα που αιμορραγεί». Τι ωραίο είναι αυτό που λέτε! Εγώ το ένιωσα σαν εμείς οι άνθρωποι να καταστρέφουμε ό,τι φτιάχνουμε.
Επειδή είναι ποιητικό το κείμενο. Είναι ποιητής ο Μπέκετ. Είναι ο δισέγγονος του Αισχύλου. Τρισέγγονος, ο χιλιοστός. Για αυτό τα πράγματα υπάρχουν και δεν υπάρχουν. Γίνονται και δεν γίνονται. Και με αυτή την έννοια είναι ο πιο διαχρονικός του 20ού αιώνα. Γιατί το έργο του είναι προβολή στο μέλλον.
Το νιώθετε αυτό, ότι είναι προβολή στο μέλλον;
Το νιώθω απόλυτα. Δεν υπάρχει θέση. Κι αυτή η γκρίζα ζώνη, μια μετακινούμενη στάχτη. Το Άουσβιτς είναι η μετακινούμενη άμμος της καταστροφής του πλανήτη.
Η οποία μας πάει ως πού;
Μας πάει στο πουθενά. Δεν υπάρχει προορισμός. Μας πάει και μας φέρνει. Πάνω κάτω, που το κάτω γίνεται πάνω. Πέρα δώθε, που το δώθε γίνεται πέρα: Μια παλινδρόμηση.
Μου φάνηκε συνταρακτικό το σώμα του νεαρού αγοριού που πάει στον πόλεμο και το σώμα του πάνω στη σκηνή σπαράσσεται από αυτόν.
Αυτό το δούλεψα με την τεχνική μου. Την τεχνική του Άττις. Εκστασιακά. Το αγόρι είναι «σε άλλο πλανήτη», ήδη έχει φύγει. Δεν πάει πουθενά. Ανακυκλώνει το υλικό, τους φθόγγους και την παρόρμησή του και κάθε μέρα είναι διαφορετικός. Η συμφωνία μας αυτή είναι. Του έχω βάλει ένα πλαίσιο βέβαια, αλλά χωρίς να το ακολουθεί ακριβώς. Αυτός είναι ένας πολύ σπουδαίος νέος ηθοποιός, ο οποίος μπορεί πραγματικά να αυτοσχεδιάσει και να είναι μέσα στο θέμα. Δίνει τις πολλές εκδηλώσεις και διαστάσεις του εδώ και πουθενά. Εκεί και στο τίποτα. Σ’ όλα και σε τίποτα. Στο τίποτα είναι αυτό. Το ευλογημένο τίποτα. Δηλαδή, το προ-γλωσσικό ιδίωμα. Πάει πολύ βαθιά ο Μπέκετ. Ο Μπέκετ μπορεί να είναι στις στάχτες, αλλά η ρίζα του είναι βαθιά στη λάβα. Σε πυρήνα με λάβα. Σε ένα ηφαίστειο. Για μένα είναι ηφαιστιογενής. Ο κρατήρας που γίνεται στάχτη. Ο κρατήρας είναι ενεργός και η στάχτη δεν τελειώνει ποτέ. Αυτή είναι η προοπτική που έχει ο Μπέκετ και για αυτό είναι και απόλυτα διαχρονικός. Προβάλλεται στο μέλλον η στάχτη μ’ όλα αυτά που γίνονται στάχτη. Αλλά ο κρατήρας υπάρχει. Γεννιέται από κάπου η στάχτη. Δεν την πετάει ο σκηνοθέτης αλλά ο Μπέκετ.
Ζούμε σε μια εποχή, η οποία δεν παράγει πια ουτοπίες. Έτσι δεν είναι;
Έτσι.
Θεωρείτε ότι αυτό είναι ένας απ’ τους λόγους που ο σύγχρονος άνθρωπος είναι καθηλωμένος;
Κοιτάχτε, όταν ο άνθρωπος διεκδικεί τα δημοκρατικά του δικαιώματα και τα ανθρώπινα, έχει στο νου του μια ουτοπία. Μια δήθεν ουτοπία υπόσχεται το σύστημα. Μια ουτοπία με τα ψέματα που λέει και τις υποσχέσεις που δίνει. Και χρησιμοποιεί στον ανυπάκουο, ένα σύστημα καταστολής. Δεν υπάρχει δημοκρατία. Είναι το άλλοθι. Έγινε το άλλοθι των ισχυρών. «Δημοκρατία» έχει και ένας δικτάτορας. Δημοκρατία έχουν όλοι. Χρησιμοποιείται κατ’ επίφαση. Χρησιμοποιείται από τους πάντες η δημοκρατία…
Ως πρόσχημα.
Ως πρόσχημα. Αλλά και η ουτοπία ως πρόσχημα. Το ζήτημα είναι ο άνθρωπος. Γιατί είναι τόσο ευκολόπιστος.
Είναι τόσο ευκολόπιστος γιατί είναι πια συντεθλιμμένος; Είναι τόσο ευκολόπιστος διότι δεν είναι δημιουργικός; Είναι τόσο ευκολόπιστος, γιατί είναι καταναλωτικός; Τι από όλα;
Γιατί θέλει μια καλύτερη ζωή πέρα από την πραγματικότητα που ο ίδιος έχει συνδιαμορφώσει με αυτούς που ψηφίζει.
Είστε αισιόδοξος ότι όλο αυτό μπορεί να αλλάξει;
Καθόλου. Εγώ βλέπω τον κόσμο να αυτοκαταστρέφεται. Είμαστε ήδη σε ένα νέο πολύ ήπιο Άουσβιτς. Αυτό της τεχνολογίας.
Της μεταψηφιακής εποχής;
Ακριβώς. Είναι αυτή η εποχή, η οποία αυτό που μας προσφέρει είναι πολύ λίγο σε σχέση με αυτό που καταστρέφει.
Μας προσφέρει το ελάχιστο, ενώ καταστρέφει το μέγιστο.
Το μέγιστο.
Η δική σας η άοκνη έρευνα είναι ο άνθρωπος.
Σαφώς.
Το 2022 είχε γίνει μια έκθεση στη Fondazione Prada στο Μιλάνο του εικαστικού δίδυμου Elmgreen & Dragset και ο τίτλος ήταν «Αχρηστα σώματα;». Και η διερώτηση ήταν αυτή: η μεταψηφιακή εποχή θα δημιουργήσει μια «ασώματη» ανθρωπότητα;
Μα την έχει δημιουργήσει ήδη. Δεν θα τη δημιουργήσει, απλά τώρα βλέπουμε την ολοκλήρωση. Το αποτέλεσμα και την ολοκλήρωση. Πάμε πια στον μετάνθρωπο.
Και πώς θα ζήσει ο άνθρωπος χωρίς το σώμα του;
Δεν θα ζήσει. Θα νομίζει ότι ζει. Κι εκεί πάμε στο λυρικό: «Νομίζω ότι είμαι ο Ηρακλής. Νομίζω ότι κόβω τα κεφάλια της ύδρας», έλεγε στον Ηρακλή. Θα πάει στο «νομίζω». Μπαίνουμε σε μια άλλη σκέψη. Σε μια άλλη οπτική. Σε έναν άλλο προβληματισμό, που αφορά πιο πολύ τους φαινομενολόγους. Αφορά άλλα επίπεδα. Την ψυχανάλυση.
Ξέρετε αισθάνομαι πολλές φορές και το αισθάνθηκα αυτό και στην παράσταση ότι οι δυο σας ήρωες έχουν κάτι από το «κατοικείν» του Χάιντεγκερ που λέει ότι ο άνθρωπος είναι ανέστιος στην ουσία, είναι σε μια μετάβαση και το μόνο σπίτι του, το προσωρινό, είναι το σώμα του. Αν αυτό καταλυθεί με τον μετάνθρωπο, τι θα ’χει μείνει;
Τίποτα. Δεν θα ’χει μείνει τίποτα. Θα είναι σχήματα. Θα είναι περιγράμματα ανθρώπων. Μα δεν βλέπετε ότι καταρρέει ο πολιτισμός. Παγκόσμιο φαινόμενο. Θα πάμε σε έναν μετά-πολιτισμό. Μία άλλη εποχή.
Μία άλλη ανθρωπότητα.
Μία άλλη ανθρωπότητα, όπου για αυτό μιλάμε. Κόντρα εμείς, πρέπει να παλέψουμε για τον νέο ουμανισμό. Υπάρχει μία κίνηση. Μία μικρή κίνηση σε διάφορα σημεία. Απ’ την Ιαπωνία μέχρι την Αμερική.
Έχετε νεωτερική σκέψη. Πιστεύεται βαθιά στον ουμανισμό. Έτσι δεν είναι;
Πάρα πολύ, γιατί πιστεύω στον άνθρωπο. Ζήσαμε τις στάχτες του Μπέκετ σε πολλές εκδοχές του. Ας ζήσουμε και μια μικρή ελπίδα. Κι αυτό είναι άνθρωπος. Είναι η επαφή με το κοίταγμα, είναι κι ο έρωτας ακόμα. Είναι πράγματα, είναι οι αισθήσεις. Το κοίταγμα.
Οι δύο Ιταλοί ηθοποιοί που ενσαρκώνουν τον Εστραγκόν και τον Βλαδίμηρο, το είχαν πάρα πολύ αυτό. Το άγγιγμα, το κοίταγμα. Η ανάγκη του σώματος από το άλλο σώμα.
Κοιτάχτε. Αυτοί δούλευαν μαζί, αλλά ποτέ δεν άγγιξαν στη σκηνή ο ένας τον άλλο.
Ήταν η πρώτη φορά;
Ναι η πρώτη φορά που συνέβη αυτό.
Ήταν συνταρακτικά τα αγγίγματά τους. Συνταρακτικά. Εξαιρετικοί ηθοποιοί και οι δύο.
Βέβαια. Ο Εστραγκόν, έχει πολύ πιο πλούσια γκάμα.
Έμαθα ότι δουλεύουνε μαζί για πάρα πολλά χρόνια.
Αυτοί είναι θεατρικό ζευγάρι 40 χρόνια. 75 ο ένας και, νομίζω κάπου στα 70 χρόνια ο άλλος.
40 χρόνια ! και είχαν έναν παγιωμένο δικό τους υποκριτικό τρόπο. Πώς τα κατάφεραν να μπουν στη δική σας μέθοδο; Πώς τους πείσατε να δουν αλλιώς την υποκριτική. Πώς πείθετε τόσους ηθοποιούς που έχουν μάθει πάρα πολλά χρόνια να δουλεύουν με διαφορετικό τρόπο, να μπαίνουν μέσα σε όλη αυτή τη διαδικασία;
Με ανθρωπιά. Με ανθρώπινους κώδικες. Αν δεν γίνω φίλος, δεν γίνεται. Μιλάμε, λέμε πράγματα, τρώμε. Για τον «Γκοντό» δουλεύαμε σε ένα παλιό μοναστήρι στη Ρουμπιέρα, όπου είχαμε μαγείρισσα, που μας μαγείρευε μεσημέρι, βράδυ, πρωί. Επίσης, είχαμε τη δυνατότητα να δουλεύουμε όσες ώρες θέλουμε. Να ξυπνάμε τη νύχτα και να δουλεύουμε. Βγήκε σε τρεισήμισι εβδομάδες.
Ελάχιστο διάστημα!
Και σε τρεισήμισι εβδομάδες έγινε και το σκηνικό και τα ρούχα και όλα. Όλα ήταν δική μου ιδέα.
Το ξέρω, από δραματουργία μέχρι φώτα.
Είναι το Gesamtkunstwerk. Το καθολικό έργο τέχνης. Η εγκατάσταση έχει να κάνει με τα εικαστικά, πιο πολύ με την αρχιτεκτονική.
Θα μπορούσε να είναι μία εγκατάσταση π.χ. στην Tate Μodern και να σηματοδοτεί ακριβώς αυτά που θέλατε να πείτε. Πραγματικά μια συναρπαστική παράσταση και σε λίγο θα τη δούμε στη Στέγη. Και εδώ θέλω να σας πω πως την τέχνη σας την αγαπούν πολύ τα νέα παιδιά, οι μαθητές μου στη Δραματική σχολή του Πειραϊκού Συνδέσμου σας αγαπάνε πάρα πολύ. Έχουν ενθουσιαστεί με την προοπτική αυτής της παράστασης. Πέρσι κάνατε δηλώσεις υπέρ των παιδιών των δραματικών σχολών που πάλευαν εναντίον του Προεδρικού διατάγματος.
Ακριβώς.
Όλο αυτό δεν ξέρετε τι δύναμη και τι ώθηση τους έδωσε.
Τους έστειλα και ένα μήνυμα στην κατάληψη.
Το μήνυμα αυτό το είχαν σαν Ευαγγέλιο σχεδόν, και επειδή μιλάω αρκετά μαζί τους και τους αγαπώ, μου μετέφεραν ότι ένιωθαν πολύ μόνοι, ένιωθαν ότι οι άνθρωποι που είναι καταξιωμένοι και ισχυροί δεν ακούνε τη φωνή τους, δεν τους συμπαραστέκονται και η δική σας παρέμβαση τους έδωσε πολύ μεγάλο κουράγιο.
Η δική μου η παρέμβαση τους έδωσε κουράγιο, γιατί εγώ δεν είμαι καταξιωμένος από το σύστημα. Είμαι ελεύθερος σκοπευτής.
Το σνομπάρετε το σύστημα τρομερά.
Τρομερά… Και είναι η πρώτη φορά που θα κάνω παράσταση με το Εθνικό Θέατρο. Μου το πρότειναν…αλλά αρνιόμουν. Καλά, με τη Στέγη έχω άλλη σχέση, γιατί ήταν παραγωγοί μου, όταν ξαναστήθηκαν οι Τρωάδες για τους Δελφούς. Μου επιχορήγησαν τρία βιβλία, δηλαδή, έχω μια προσωπική σχέση. Με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου είμαστε φίλοι εδώ και 25 – 30 χρόνια.
Δημιουργείτε δεσμούς, πραγματικούς δεσμούς. Μου έκανε εντύπωση πώς σας υποδέχτηκαν μετά το τέλος της παράστασης στο Μιλάνο η ομάδα που δουλέψατε μαζί στο Piccolo Teatro σας αποκαλούσαν…
… “maestro”.
Ναι. Και αυτό έχει να κάνει με πραγματική αγάπη.
Και αυτό συμβαίνει σε όλα τα σημεία του κόσμου. Τι να καβαλήσω το καλάμι τώρα… Ποτέ δεν το έκανα αυτό. Ήμουν πάντα πίσω από μία επιτυχία. Δεν έβγαινα μπροστά.. Πίσω. Πάντα.
Να ρωτήσω, η αγάπη είναι κώδικας; Μαθαίνεται;
Ακριβώς.
Εσάς ποιος σας έμαθε να αγαπάτε;
Η ζωή μου. Γιατί ήμουν και είμαι ηττημένος μέσα μου. Ο ηττημένος αγαπάει, ο νικητής δεν αγαπάει, κατακτά.
Αυτό που λέτε είναι συνταρακτικό. Νιώθετε ηττημένος ;
Πάντα. Όταν γίνεται αυτό που γίνεται στα διάφορα σημεία του κόσμου. Εγώ κλαίω για τη Γάζα και δεν το λέω. Όταν γίνονται αυτά τα εγκλήματα που γίνονται. Όταν αθώα παιδιά σκοτώνονται, πώς να είμαι εγώ ευτυχισμένος;
Μεγάλο κομμάτι αυτής της θλίψης υπάρχει στην παράσταση.
Υπάρχει.
Πολύ μεγάλο κομμάτι. Κυρίως για τη νεαρή ανθρωπότητα που σπαταλιέται έτσι με τόσο οδυνηρό τρόπο.
Με σπαράζει.
Ο άνθρωπος έχει μια εγγενή ήττα;
Από την ώρα που γεννιέται ηττάται. Απ’ την ώρα του πρώτου κλάματος, που βγαίνει απ’ την ασφάλεια του παραδείσου.
Του ωκεάνιου συναισθήματος.
Του ωκεανού. Του νερού. Κλαίει. Αυτό είναι. Δηλαδή, είναι ήδη στη ζωή, μπαίνει στη ζωή και σαν να υπάρχει ένα στοιχείο μέσα του, στο γονίδιο, το οποίο γνωρίζει ότι η ζωή είναι μια μικρή παρένθεση στη μεγάλη επικράτεια του θανάτου. Κλαίει για αυτό το ίδιο. Δεν κλαίει για κανέναν άλλο.
Σε σχέση με τον Γκοντό; Είναι συχνό μοτίβο κι αυτό το κόκκινο γυναικείο παπούτσι. Στον Γκοντό το θήλυ απουσιάζει. Με αυτήν την εικαστική, ας το πούμε, παρέμβαση, αυτή τι σηματοδοτεί;
Πολλά και τίποτα. Είναι φετίχ. Είναι ένα τακούνι, το οποίο βρέθηκε κάπου. Είναι από μια παλιά εποχή που οι ηθοποιοί μεταμορφώνονταν αυτοί οι ίδιοι. Είναι και βιογραφικό δικό τους. Δηλαδή, τη γόβα τη χρησιμοποιούσαν κι αυτοί όπως κι εγώ. Κι είπαμε ας βάλουμε εδώ, στην παραπραξία που κάναμε, αυτή τη σύγκρουση ας πούμε. Σε πέντε κύκλους. Χρειαζόμουν ένα στοιχείο που να θυμίζει κάτι και τίποτα. Ένα τυχαίο στοιχείο, το οποίο βρέθηκε εκεί. Ήταν μια πόρνη που έκανε πιάτσα και την κυνήγησαν.
Και έμεινε αυτό.
Και έμειναν οι δύο γόβες, οι γόβες της πόρνης. Οι γόβες της εκπόρνευσης. αν η πόρνη εκπορνεύει το σώμα της, ο ηθοποιός το είναι του. Εκπορνεύει την ψυχή του.
Άρα ένα τέτοιο σπάραγμα είναι αυτό.
Σπάραγμα.
Μια αναμονή, που όμως δεν έχει στατικότητα. Είναι σε μια διαρκή κίνηση. Ένας πόλεμος που αντλούμε το συλλογικό του τραύμα απ’ το παρελθόν, αλλά μας πηγαίνει σε ένα μελλοντικό.
Και στο παρόν;
Και στο παρόν.
Οι σειρήνες θα λαλήσουν όπου να ‘ναι.
Η προσδοκία;
Δεν υπάρχει.
Δεν υπάρχει πια.
Είναι η προσδοκία της στιγμής.
Θα μπορούσα επισήμως να το πω σκηνοθετική έμπνευση αλλά ανεπισήμως θα το πω μία ιδιοφυή σκανταλιά. Διατηρήσατε με απόλυτη ακρίβεια κάθε σκηνική οδηγία του Μπέκετ, την οποία όμως τη μεταγλωττίσατε στο σύμπαν Τερζόπουλου. Έτσι δεν είναι;
Αλλιώς δεν θα γινόταν. Έπρεπε να τη φέρω κοντά μου.
Π.χ το περίφημο δέντρο του έργου.
Μπονσάι.
Που έγινε…Μπονσάι
Νάνος.
Και ακούγεται ένα «Να αυτοκτονήσουμε, αλλά η ζώνη δεν θα μας κρατήσει» και βλέπεις αυτό το ελάχιστο δεντράκι, το οποίο πάλι περιγελά το εφήμερο του ανθρώπου με τα μεγαλεπίβολα σχέδιά του έστω κι αν αυτά σημαίνουν αυτοκτονία ή θάνατο, έτσι δεν είναι;
Ακριβώς. Δεν είναι διακοσμητικό. Είναι οργανικό. Γιατί σε αυτό το αναποδογύρισμα, την αντιστροφή, το δέντρο δεν μπορούσε να είναι μεγάλο. Θα πήγαινα σε ένα ρεαλισμό που δεν με ενδιέφερε. Είναι, θα έλεγα, δική μου ποιητική πάνω στην παρούσα ποιητική του Μπέκετ.
Και είναι μια ποιητική τρυφερή.
Με ανθρωπισμό.
Με ανθρωπισμό και θλίψη για τα ανθρώπινα;
Θλίψη, γιατί αυτό που ονειρεύονται και που ορκίζονται δεν θα τους οδηγήσει πουθενά. Είναι εδώ και τώρα, αυτό, αυτή τη στιγμή. Είναι οι στιγμές του παρόντος και του απόντος. Δεν είναι του μέλλοντος. Ούτε του παρελθόντος. Είναι στο μεταίχμιο, για αυτό το ονομάζω «γκρίζα ζώνη». Είναι μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Είναι μεταξύ ζωής και θανάτου. Μεταξύ κύβου και τριγώνου. Άσπρου και μαύρου.
Σ’ αυτό το μεταίχμιο, όλα λοιπόν.
Στην κόψη του ξυραφιού.
Νομίζω ότι του χρόνου το Θέατρο Άττις συμπληρώνει 40 χρόνια δημιουργικής διαδρομής. Επέτειος… Θέλετε να μου πείτε σε αυτά τα 40 χρόνια εσείς τι θεωρείτε ότι έχετε ως αποσκευή; Μέσα σας, το καταστάλαγμα.
Γαλήνη, ησυχία. Αυτό έχω, πληρότητα. Έκανα το ταξίδι που ήθελα.
(Αυτό είναι το Α’ μέρος της συνέντευξης που έδωσε ο σημαντικός διεθνής δημιουργός. Θερμές ευχαριστίες στις κυρίες Ολυμπία Γλυκιώτη και Δάφνη Νικητοπούλου)
