Μία από τις κορυφαίες αρχαίες τραγωδίες, ο «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή παρουσιάζεται στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 25 & 26 Αυγούστου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, και σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα, σε σκηνοθεσία του Σίμου Κακάλα με τον Γιάννη Στάνκογλου στον ομώνυμο ρόλο και στο ρόλο της Ιοκάστης τη Μαριλίτα Λαμπροπούλου.
«Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν έχουμε ”δει” τόσο μακριά μέσα στο σύμπαν και τόσο βαθιά μέσα στον άνθρωπο. Πολύ συχνά στο χείλος μιας καταστροφής διαπιστώνουμε ότι το κακό που πολεμάμε είμαστε οι ίδιοι. Το πρόσωπο του Οιδίποδα είναι η ίδια η ανθρωπότητα στον καθρέφτη. Έχοντας βρει τον υπαίτιο, βρίσκεται στο σημείο να πρέπει επιτακτικά να κάνει μια επιλογή έστω την τελευταία στιγμή, έστω έχοντας ήδη κάνει το μεγαλύτερο σφάλμα», αναφέρει στο σκηνοθετικό του σημείωμα ο Σίμος Κακάλας και η συζήτηση που θα κάνουμε λίγο πριν παρουσιαστεί η παράσταση στο αργολικό θέατρο περιστρέφεται γύρω από αυτό το θέμα.
Πρέπει να στρέφουμε το βλέμμα προς τα μέσα μας στις δύσκολες καταστάσεις; Είμαστε συχνά εμείς οι ίδιοι ένοχοι για πολλές από τις ατυχίες ή τις δυστυχίες μας;
Πρέπει πάντοτε να αναζητούμε τις αιτίες στον εαυτό μας. Ακόμα και όταν ανεχόμαστε μια συμπεριφορά. Η αναζήτηση της αλήθειας θα έλεγα με κάθε κόστος, ειδικά σήμερα, μια εποχή που φοβόμαστε λίγο την αλήθεια, δεν θέλουμε σκληρές εικόνες, τις θέλουμε λίγο φιλτραρισμένες.
Ποιο είναι εκείνο το σημείο που σας άσκησε περισσότερη γοητεία σε αυτό το έργο;
Το ζήτημα της ταυτότητας με απασχολεί πολύ. Σε αυτά αναφέρεται και ο Αριστοτέλης και από τότε λίγα πράγματα έχουν αλλάξει. Μόνη προσθήκη η φροϋδική σφραγίδα. Έτσι η σύγχρονη, δυτική πλέον ματιά στον Οιδίποδα είναι μέσα από το πρίσμα της ψυχολογίας. Αυτό που με απασχολεί είναι ποιος είναι τελικά ο Οιδίποδας. Και ότι το μαθαίνει είναι αυτό που τελικά τον καταστρέφει. Γενικά η ταυτότητα είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί στη θεατρική μου έρευνα. Από την άλλη πλευρά θαυμάζω αυτό το έργο και σαν κατασκεύασμα, σαν καλλιτέχνημα, για το βάθος και τον τρόπο που σκιαγραφεί την ανθρώπινη ψυχή.
Δίχως νουθεσίες και συμβουλές ο Σίμος Κακάλας θέλει να δημιουργήσει μια παράσταση ανοιχτή στον κόσμο που να μπορεί να επικοινωνήσει σαν έργο. «Δίχως εμμονές, δεν θέλω να παρουσιάσω ένα έργο σε ένα συγκεκριμένο περιτύλιγμα. Τα έργα αυτά φέρουν ερωτήματα που ποτέ δεν τελειώνουν. Ο Σοφοκλής δεν δίνει απαντήσεις. Θα ήλπιζα λοιπόν ο κόσμος να διαλογιστεί πάνω στο έργο γιατί είναι μια εποχή που ανακινείται και πάλι το ζήτημα του ποιος είμαι, όχι ότι είχε ποτέ σταματήσει, αλλά σήμερα είναι πιο έντονο κοινωνικά αυτό το ζήτημα της ταυτότητας, φύλου, προσωπικότητας». Η τέχνη στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να βοηθήσει τον κόσμο σε αυτή τη συζήτηση.
H αυτοτιμωρία είναι ένα βασικό σημείο και ίσως και η ουσία του έργου θα μπορούσε κανείς να πει;
Είναι ένα σημαντικό σημείο γιατί ίσως να φαίνεται και λίγο εξωτικό το ότι μπορεί να υπάρχει μια εξουσία που αναλαμβάνει τις ευθύνες της. Ο Σοφοκλής σε αυτό το έργο προσπαθεί να μιλήσει, να απευθυνθεί σε μια Αθήνα και στους συμπολίτες όπως άλλωστε έκαναν όλοι οι ποιητές εκείνη την εποχή μέσα από τα έργα τους. Μέσα στο έργο του μιλάει για την εξουσία και για την τιμωρία αλλά και που μπορούν να οδηγήσουν τα καταχαμένα μυστικά που υπάρχουν μέσα στον Οίκο, μια κατάρα που συνεχίζει και στις επόμενες γενιές μέχρι τελικά να ξεκληριστεί όλη η οικογένεια.
Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο έργο που δύσκολα θα μπορέσουμε να το προσεγγίσουμε ξανά. Έχουμε αντιπαραβολή επιχειρημάτων, ο λαός ακούει και στη συνέχεια καλείται να ψηφίσει και να τοποθετηθεί απέναντι σε ζητήματα. Κάτι ακόμα που έχουμε στο έργο αυτό είναι μια αντιπαραβολή σε σχέση με τη θεοκρατική αντίληψη, το πεπρωμένο, τη μοίρα από τη μια πλευρά και από την άλλη τον Οιδίποδα που είναι ορθολογιστής, πιστεύει στις δικές του δυνάμεις, πως τίποτα δεν του χαρίστηκε. Και αυτές οι δύο σχολές υπήρχαν την εποχή εκείνη.
Οι μάσκες και το θέατρο
Σ’ αυτή την παράσταση, ιδωμένη ως τελετουργικό εξαγνισμού, μια ομάδα με μάσκες γερόντων που αποτελεί τον χορό, συστρέφεται, θρηνεί και αγωνιά. Μέσα από αυτόν τον χορό αποκαλύπτονται τα τραγικά πρόσωπα Οιδίποδας, Ιοκάστη, Τειρεσίας και Κρέοντας. Ένα στοιχείο αποκάλυψης, μεταμόρφωσης. Ένα δίπολο αντικατοπτρισμού. Ένα δίπολο ανάμεσα στον χορό και τους κεντρικούς ήρωες.
Έχετε και στο παρελθόν χρησιμοποιήσεις μάσκες. Μιλήστε μας λίγο για αυτή την επιλογή σας.
Η μάσκα είναι ένα εργαλείο. Δεν είναι ένα σκηνοθετικό εύρημα, δεν είναι αξεσουάρ εικαστικό, ούτε μέρος του σκηνικού. Είναι η ίδια η υποκριτική. Είναι η ίδια η έννοια της μεταμόρφωσης. Είναι συνδεδεμένες με τον εαυτό μας, βαθιά ριζωμένες στον πολιτισμό μας. Μετά τη φωτιά και το κυνήγι είναι σίγουρα το πρώτο πράγμα που έκαναν οι άνθρωποι, πιστεύω. Αποτελεί τη σύνδεσή μας με την αρχέγονη τέχνη που ξυπνάει μέσα στον οποιοδήποτε άνθρωπο πολλά.
Για εμένα δραματουργία, σκηνοθεσία, μάσκες είναι τα πρώτα που σκέφτομαι και πάνε μαζί. Μετά ακολουθούν όλα τα άλλα. Από τη μάσκα ξεκινάω. Καταρχήν αυτά τα κείμενα έχουν γραφτεί για θέατρο με μάσκες, κάτι που συχνά ξεχνάμε ή και αγνοούμε. Την μάσκα την πρωτοχρησιμοποίησα στην παράσταση Γκόλφω, και ήταν μια αποκάλυψη.
Στην αρχαία Ελλάδα οι σχέσεις ανάμεσα στον χορό και τους ηθοποιούς ήταν πολύ ξεκάθαρες. Στην ορχήστρα υπήρχε ο χορός, πάνω στη σκηνή βγαίνουν από τις τρεις εισόδους οι υποκριτές με τις μάσκες. Σαφήνεια και απόλυτος διαχωρισμός των χώρων και των ρόλων. Σήμερα, από τη στιγμή που έχουν καταστραφεί αυτά τα θέατρα, βάζουμε σκηνικά και παίζουμε τα πάντα από την ορχήστρα με αποτέλεσμα το δίπολο χορός και υποκριτής να εξασθενεί. Η μάσκα επιτρέπει αυτό το διαχωρισμό.
Μάσκες σοφών γερόντων. Είναι προνόμιο των μεγάλων η σοφία;
Όχι καθόλου. Δεν πιστεύω ότι η σοφία σχετίζεται με την ηλικία. Ίσως βοηθάει. Για κάποιον άνθρωπο που θέλει να εξελίξει τον εαυτό του, η εμπειρία, τα χρόνια βοηθάνε. Αλλά στους ανθρώπους που δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο, «όπως μπαίνουν έτσι βγαίνουν», δεν αλλάζει δηλαδή κάτι.
Σκηνοθεσία φέτος αλλά έχετε υποδυθεί και αρκετούς ρόλους, έχετε δηλαδή βρεθεί και από την πλευρά του ηθοποιού. Πού γέρνει η ζυγαριά;
Αυτό ήθελα να γίνω πάντα, σκηνοθέτης, δηλαδή ήθελα από μικρός αλλά εκείνη την εποχή στην Ελλάδα δεν υπήρχαν σχολές σκηνοθεσίας και χρήματα δεν υπήρχαν πολλά για να φύγω έξω. Επομένως η δραματική σχολή ήταν μονόδρομος. Μου αρέσει πολύ να είμαι στο θέατρο και ακόμα περισσότερο η συνάντηση με τους ανθρώπους του. Όλα τα λατρεύω.
Έχετε καταπιαστεί και με νέα πρωτότυπα κείμενα αλλά και με τα μεγάλα αρχαία έργα. Πού νιώθετε πιο άνετα;
Πουθενά. Άνετα πουθενά. Με μεγάλη αγωνία ξεκινάω κάθε φορά ένα κείμενο. Ξεκινάς με σχέδια αρχικά, σκέφτεσαι αυτά που θα κάνεις αλλά η επαφή με το κείμενο σύντομα σου αλλάζει αυτές τις πεποιθήσεις. Για αυτό γίνονται όλα. Για αυτό το ρίσκο. Κάτι πρέπει να φέρουμε σε αυτή τη συνάντηση με το κοινό. Δεν θέλω να φέρω ξαναζεσταμένο φαγητό στο κοινό. Το ρίσκο ανήκει για μένα μέσα σε αυτή την υποχρέωση που έχω αναλάβει για τους θεατές.
Έχετε ένα σκηνοθετικό όνειρο για τα επόμενα χρόνια;
Ναι θα με ενδιέφεραν έργα που δεν έχουν παιχτεί πολύ. Ένα έργο που λατρεύω είναι ο «Δράκος» του Γεβγκένι Σβαρτς. Αυτός ο μαγικός ρεαλισμός των Ρώσων που είναι μοναδικός.
Είναι πολική πράξη το θέατρο;
Φυσικά και είναι. Ποτέ δεν σταμάτησε να είναι. Για αυτό και είναι άκρως απαραίτητο. Βέβαια είναι μια δύσκολη εποχή, αλλά βρίσκεται σε μια φάση επαναπροσδιορισμού που πιστεύω ότι θα παράγει αρκετό διάλογο. Τα κείμενα για παράδειγμα που μπορεί να δημιουργήσει το AI είναι ζητήματα.
Μπορεί δηλαδή να χαθεί κάποτε το θέατρο;
To θέατρο δεν θα χαθεί σίγουρα. Θα είναι άκρως απαραίτητη αυτή η συνάντηση. Οι άνθρωποι θα έχουν πάντα ανάγκη να βγουν έξω, να αγγίζουν έναν άλλο άνθρωπο. Δεν έχουμε γίνει ακόμα cyborg. Έχουμε ακόμα την ανθρώπινη υπόστασή μας.
Με αφορμή τις πρόσφατες συζητήσεις για τα έργα και τον τρόπο που ανεβαίνουν στο αργολικό θέατρο, ποια η γνώμη σας; Υπάρχει ένας συγκεκριμένος τρόπος που πρέπει να προσεγγίζουμε τις αρχαίες τραγωδίες;
Δεν υπάρχει φυσικά. Είναι περιττή και αυτή η συζήτηση πιστεύω. Το θέατρο είναι μια τέχνη που αδιάλειπτα υπάρχει εδώ και εξακόσια χρόνια. Ξέρουμε πολύ καλά πώς γινόταν και πώς γίνεται. Έχουμε δύο χιλιάδες χρόνια παύσης και ξαφνικά αναζητάμε τι είναι το κλασικό; Είναι λίγο οξύμωρο όλο αυτό που συμβαίνει κάθε χρόνο στην Ελλάδα. Μοιάζει σχεδόν σαν μια από τις εθνικές μας εμμονές.
Έχετε αγωνία για το ανέβασμά σας στην Επίδαυρο;
Έχω τεράστια αγωνία. Και μόνο να καταπιάνεσαι με ένα τέτοιο τεράστιο κείμενο έχει αγωνία. Γιατί πραγματικά αυτά τα κείμενα είναι σπουδαία. Από την άλλη όμως, δεν θα τα βάλω και σε ένα βάθρο να τα λιβανίζω. Σαφώς από την στιγμή που αυτά τα κείμενα ανήκουν στην πολιτιστική κληρονομιά μας, είναι λογικό να τα αντιμετωπίζουμε μουσειακά. Αλλά κάποια στιγμή πρέπει να αποφασίσουμε: θέλουμε παραστάσεις theme park Disney όπου οι ξένοι να έρχονται να βλέπουν ηθοποιούς ντυμένους αρχαίους Έλληνες; Ζούμε μια εποχή που όλα κρίνονται.
–
