«Εκείνο που μ’ ενδιαφέρει περισσότερο σε μια πόλη είναι το νεκροταφείο και το τσίρκο» – Α. Π. ΤΣΕΧΩΦ
Η 29η /17η Δεκεμβρίου του 1898 έμελλε να αποτελέσει μια κομβική ημερομηνία στην Ιστορία του Θεάτρου. Είναι η μέρα που θα κάνει πρεμιέρα στο «Θέατρο Τέχνης» στη Μόσχα σε σκηνοθεσία του Κ. Στανισλάφσκι ένα έργο που ο συγγραφέας του ήταν διστακτικός να επιτρέψει να παιχτεί ξανά εξαιτίας της πρώτης παταγώδους σκηνικής του αποτυχίας. Πραγματικά το 1896 στο θέατρο Alexandrinsky της Αγίας Πετρούπολης δεν υπήρξε τίποτα που να μην πάει στραβά σε εκείνη την πρώτη υπαίθρια παράστασή του: η λάμπα πήρε φωτιά, το πιστόλι δεν εκπυρσοκρότησε και η νεαρή πρωταγωνίστρια Βέρα Κομισσαρζέβσκαγια από το επίμονο άγχος της έχασε προσωρινά τη φωνή της. Το κοινό αποδοκιμάζει έντονα με σφυρίγματα και γιουχαΐσματα, και ο συγγραφέας της -που συμμετείχε ενεργά στην παράσταση-εξαφανίστηκε στα παρασκήνια βαθύτατα απογοητευμένος μετά τη δεύτερη πράξη. Το γεγονός αυτό τον οδήγησε στη σκέψη να εγκαταλείψει μια για πάντα τη θεατρική συγγραφή.
Όμως μετά από την επιμονή του φίλου του και συνιδρυτή του «Θεάτρου Τέχνης» Βλαντιμίρ Νεμίροβιτς-Νταντσένκο, ο συγγραφέας κάμπτεται και δίνει την άδειά του για μία ακόμη παραστασιακή απόπειρα. Η δεύτερη αυτή παράσταση του έργου με τον παράξενο τίτλο «Ο Γλάρος» θα αποτελέσει ένα πολιτιστικό ορόσημο, καθώς θα αποκαλύψει την αριστουργηματική του διάσταση και θα καθιερώσει τον συγγραφέα του, Άντον Παύλοβιτς Τσέχωφ ως έναν από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς όλων των εποχών.
Ο Δημήτρης Καραντζάς συνεχίζοντας τη σκηνοθετική σπουδή του πάνω στο τσεχωφικό σύμπαν, μετά τις «Τρεις αδερφές» (2019) και τον «Θείο Βάνια» (2022) επανακάμπτει με τον «Γλάρο», ολοκληρώνοντας έτσι ένα σκηνοθετικό τρίπτυχο πάνω στο έργο του συγγραφέα, προσφέροντάς μας μία εμπνευσμένη, καίρια, στιβαρή και ποιητική σκηνική κατάθεση.
Το έργο πολύπλοκο, πολυθεματικό και αινιγματικό ως προς τους συμβολισμούς του απαιτεί καλλιτεχνική γενναιότητα και επίμονη μελέτη. Ο Καραντζάς τα επιστρατεύει και τα δύο. Το όραμά του είναι απόλυτα διαυγές. Δεν υπεκφεύγει σκηνοθετικά ούτε στα απαιτητικά σημεία του έργου (που είναι πολλά), ούτε καταδέχεται να αγνοήσει ή να αποσοβήσει ό,τι θα μπορούσε να έχει εύλογα προκαλέσει σκηνική αμηχανία. Η παράσταση του αποτελεί παράδειγμα καλλιτεχνικής εντιμότητας.
Ο δημιουργός χωρίζει τη σκηνοθετική του κατάθεση σε δύο μέρη: Στο πρώτο μέρος (στις τρεις πρώτες πράξεις του έργου) μας μεταφέρει σε ένα σκέλεθρο παλιού θεάτρου, στην αποσαρκωμένη, απογυμνωμένη σκηνή του, στην ξεθωριασμένη πορφυρή αυλαία του και στα φθαρμένα παρασκήνιά, όπου θα ξεκινήσει η θεατρική μας περιπλάνηση.
Ο σκηνοθέτης θα ενεργοποιήσει την τεχνική του θεάτρου μέσα στο θέατρο για να παρουσιάσει την αντίστιξη ζωής και τέχνης. Η ζωή απογυμνωμένη από την αχλή της μαγείας της και η τέχνη παρωχημένη οφείλουν να δώσουν τη θέση τους στην καινούρια αντίληψη. Η άρρηκτη σχέση ζωής/τέχνης και ανθρώπου/καλλιτέχνη είναι κάποιες από τις θεματικές που τον απασχολούν.
Μία από τις πιο χαρακτηριστικές εικόνες του έργου που αναδεικνύουν τη προβληματική του είναι ο Τρέπλιεφ καθισμένος στην καρέκλα απέναντι από το σκηνικό να σκηνοθετεί τον ανθρώπινο βίο ή το θεατρικό έργο του που κατ’ ουσίαν είναι το ίδιο πράγμα αφού στον «Γλάρο» ζωή και τέχνη είναι συγκοινωνούντα δοχεία.
Στο δεύτερο μέρος (στην τέταρτη πράξη) θα βρεθούμε στο σπίτι του αγροκτήματος. Έχουν περάσει δύο χρόνια. Ο Σόριν είναι βαριά άρρωστος, ο Τρέπλιεφ αναγνωρισμένος συγγραφέας αλλά χωρίς έμπνευση και φλόγα, και η Νίνα έχει μόλις φτάσει κρυφά στην πόλη. Τώρα το τοπίο είναι ρεαλιστικό -ίσως τιμητική αναφορά στην παράσταση του Κ.Στανισλάφσκι -ίσως η σκηνική παραδοχή της αποτυχίας να φτιαχτεί ένας καινούριος κόσμος-. Ο τελικός μονόλογος της Νίνα και η αυτοκτονία του Τρέπλιεφ θα συντελεστούν σε έναν παλιό, συμβατικό, άνυδρο κόσμο, έναν κόσμο που απέτυχαν να ανατρέψουν, αφού έγιναν μέρος του. Η μόνη τους διαφορά: Η αντοχή. Η Νίνα θα συνεχίσει να αγωνίζεται, έστω και μάταια. Ο Τρέπλιεφ όχι.
Ξεχωριστές στιγμές της παράστασης
Το ανθρώπινο μωσαϊκό της έναρξης. Ο τρόπος που αξιοποιείται μέσα στο σκηνικό οικοδόμημα σαν ένα tableau vivant για να αναδείξει τις πολλές μοναχικότητες που συνυπάρχουν.
Η πρώτη είσοδος της Μάσα στη σκηνή-σαν ένας τραυματισμένος γλάρος- μία από τις πολλές εύστοχες νοηματοδοτήσεις του συμβολισμού του στην παράσταση.
Η έξαψη του έρωτα, σαν ξύπνημα από τον λήθαργο της μέσης ηλικίας, έτσι όπως εκφράζεται από τον Τριγκόριν του Μανώλη Μαυροματάκη.
Η διπλή δράση στην τελική σκηνή: Ενώ σε δεύτερο πλάνο στο βάθος της σκηνής στο σαλόνι παίζουν χαρτιά και η ευφρόσυνη συντροφιά διασκεδάζει, σε πρώτο πλάνο ο τελικός μονόλογος της Νίνα και η αυτοκτονία του Τρέπλιεφ. Εκείνη η μικρή, απειροελάχιστη στιγμή που ο άνθρωπος είναι ανίδεος και ευάλωτος και η τραγωδία έχει ήδη συντελεστεί, ενώ εκείνος το αγνοεί. Συνταρακτική στιγμή της παράστασης.
Οι συντελεστές
Ο Κωνσταντίνος Σκουρλέτης δημιουργεί δύο εξαιρετικούς σκηνικούς κόσμους. Καθοριστικούς για να αναδειχθούν οι ποιότητες της παράστασης.
Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη, νομίζω είναι άνισα: εξαιρετικά της Αρκάντινα και της Μάσα. Λειτουργικά αλλά «άηχα» για τους υπόλοιπους χαρακτήρες και άστοχα για την Πωλίνα και τη Νίνα.
Σημαντική η συνεισφορά του Τάσου Καραχάλιου (κίνηση) στο παραστασιακό αποτέλεσμα.
Δυναμικός συμπαίκτης η απόδοση του κειμένου από την Ξένια Καλογεροπούλου.
Οι ερμηνείες
Ο Γιώργος Ζυγούρης ως Μεντβεντένκο, ο Φιντέλ Ταλαμπούκας ως Ντορν και η Μαρία Φιλίνη ως Πωλίνα είναι ακριβείς, με καθαρές υποκριτικές γραμμές, απόλυτα εναρμονισμένοι στο γενικό πλαίσιο.
Ο Αμλετικός Τρέπλιεφ (η επιτακτική ανάγκη της αλλαγής) και ο καταξιωμένος Τριγκόριν (η ισχύς του παγιωμένου) θα αποτελέσουν τους δύο εμπόλεμους πόλους της ιστορίας. Ο πρώτος εκκωφαντικός στις εκρήξεις του και ο δεύτερος υποδόριος και διαβρωτικός. Ο Αινείας Τσαμάτης (Τρέπλιεφ) θα υπηρετήσει το σκηνοθετικό όραμα με όλες του τις δυνάμεις, σχεδόν με αυταπάρνηση. Η ερμηνεία του έχει αδυναμίες, όμως η συγκινητική του πίστη στο παραστασιακό εγχείρημα τον δικαιώνει. Ο Μανώλης Μαυροματάκης ένας πολύ έμπειρος ηθοποιός θα δημιουργήσει έναν ολοκληρωμένο χαρακτήρα.
Η Νίνα της Δήμητρας Βλαγκοπούλου είναι αρκετά μετέωρη και ασαφής ως προς τις υποκριτικές της συνιστώσες στο πρώτο μέρος, στον καθοριστικό μονόλογο του τέλους, όμως, βρίσκει έναν ενδιαφέροντα βηματισμό.
Η Μάσα της Νατάσας Εξηνταβελώνη: ένα έξοχο σκηνικό ποίημα. Ο τρόπος που εκφέρει την περίφημη φράση «Πενθώ για τη ζωή μου» μεταβάλλει την ατμόσφαιρα του χώρου. Εξαιρετικός ο τρόπος που ενδύεται το υπέροχο φόρεμα της Ι. Τσάμη .
Εξαιρετική μνεία στην υποκριτική δημιουργία του Σόριν από τον Δρόσο Σκώτη. Το σπαρακτικό και το γελοίο. Το τρυφερό και το αποδυναμωμένο. Η ανθρώπινη ύλη πλάθεται εξαίσια από τον ηθοποιό.
Η Θεοδώρα Τζήμου που συνήθως έχει ένα ιδιαίτερο υποκριτικό ιδίωμα, αυτή τη φορά το αφήνει αδρανές. Δημιουργεί μια σωστή, Αρκάντινα στις συνηθισμένες όμως νόρμες. Περίμενα μια πιο προσωπική ερμηνευτική κατάθεση.
Συνοψίζοντας η παράσταση του Δημήτρη Καραντζά είναι μια περιδιάβαση στα αχανή ανθρώπινα τοπία, στη μοναχικότητά τους, στο θρυμμάτισμά τους, στην ακατάλυτη, αδιέξοδη, ανικανοποίητη, ματαιωμένη επιθυμία τους να ενωθούν με το «άλλο», στην αναπόφευκτη (αυτό)καταστροφή τους. Μια ποιητική σπουδή σκηνικής συνομιλίας με το τσεχωφικό σύμπαν που όμως αποτυπώνει παραστασιακά τον καιρό μας. Μια σημαντική πρόταση για το πώς έχει νόημα να ανεβαίνει ο Τσέχωφ στις μέρες μας.
