Ο Δημήτρης Πικιώνης και δύο πλατείες – έκπληξη στην Αθήνα

Η αρχιτεκτονική είναι τέχνη κι αυτό το απέδειξε περίτρανα ο Δημήτρης Πικιώνης με τη ζωή του και τα έργα του. Από την άλλη όμως ο Πικιώνης δεν ήτανε μόνο αρχιτέκτονας ήτανε φιλοσοφος, ζωγράφος, συγγραφέας κειμένων, ποιητής μα πάνω απ’ όλα ο άνθρωπος που αγάπησε, ασπάστηκε και ανέδειξε το φυσικό τοπίο. Ένας φιλόσοφος που ακόμα και τα μαθήματά του ως καθηγητής πανεπιστημίου τα παρέδιδε στον κήπο της σχολής πίνοντας τον καφέ του προσπαθώντας να γαργαλήσει τα μυαλά των μαθητών του. Όσοι μαθητές του τον ακολούθησαν δεν βγήκαν χαμένοι, οι άλλοι που τον έκριναν και κατέκριναν, μάλλον δεν είχαν κατανοήσει το πνεύμα του.

Ήθελε να γίνει ζωγράφος κληρονομικό χάρισμα από τον Χιώτη πατέρα του όμως το 1908 παίρνει το απολυτήριο του από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ως πολιτικός μηχανικός, αν και τις περισσότερες φοιτητικές του ώρες τις περνούσε στην Καλών Τεχνών. Μετά πάει στο Μόναχο να σπουδάσει γλυπτική και στο Παρίσι στην Καλών Τεχνών παρακολούθησε μαθήματα αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Στους βαλκανικούς πολέμους επιστρέφει να πολεμήσει και με το πέρας του αρχίζει να ασχολείται με την παραδοσιακή νεοελληνική αρχιτεκτονική. Παρατηρεί πως χτίζει το σπίτι του ο χωρικός τι δρόμο ανοίγει και πώς εκμεταλλεύεται τα επίπεδα της γης για να σπείρει.

Την περίοδο από το 1921 μέχρι το 1930 εκτός του ότι εργάζεται ως βοηθός καθηγητή του ΕΜΠ στην έδρα της Διακοσμητικής (μονιμοποιείται αργότερα) αρχίζει να σχεδιάζει οικίες. Το πρώτο μεγάλο έργο του είναι το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια Λυκαβηττού (1932). Ένα έργο που η κάθε τάξη είχε μια μικρή αυλή μπροστά της και μια μεγάλη αυλή συγκέντρωσης για όλους τους μαθητές κι όλο αυτό στημένο κλιμακωτά, σε επίπεδα. Με το που το είδε περαιωμένο το απαρνήθηκε, γιατί αυτό το έργο δεν ήτανε εκείνος, δεν ήταν αυτό που οραματιζόταν στο μυαλό του. Ήτανε τα χρόνια του μεσοπολέμου που η τάση του μοντερνισμού και του μπάου χάουζ είχαν επικρατήσει μα ο Πικιώνης δεν ήθελε ν’ ακολουθήσει το ρεύμα, ήθελε δικό του δρόμο να χαράξει.

Τον κατέκριναν και για τον τρόπο διδασκαλίας του και για τον τρόπο σκέψης του και για τα σπίτια που σχεδίαζε, όπως την πολυκατοικία της οδού Χέυδεν το τρελόσπιτο το αποκαλούσαν. Μα ήτανε μερακλής, γιατί γι’ αυτό το τρελόσπιτο ως και καρέκλες και σιδερένια στοιχεία είχε ο ίδιος σχεδιάσει. Το μεγάλο του όμως έργο και το πιο σημαντικό για όλους μας είναι ο μεγάλος περίπατος του Δημήτρη Πικιώνη περί του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης, του λόφου Φιλοπάππου και το Τουριστικό Περίπτερο του Αγ. Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη που ολοκληρώθηκε το 1957.

Ένα έργο που πολλοί αρχιτέκτονες θα δείλιαζαν να αναλάβουν, γιατί θα έπρεπε να αναμετρηθούν με την Ακρόπολη και το φυσικό της τοπίο. Ένα έργο σημαντικό που το είχε υπό την προσωπική του επίβλεψη ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, γιατί αυτό θα ήτανε το νέο πρόσωπο της τουριστικής Αθήνας. Ένα έργο απόλυτα εναρμονισμένο με τον χώρο, τη μορφολογία αυτού και πάνω απ’ όλα με σεβασμό προς το μνημείο της Ακρόπολης. Ένας τοίχος μάλιστα του Λουμπαρδιάρη κάθε φορά που τον βλέπω μου φαίνεται σα μια σύνθεση από πίξελς που το κάθε πίξελ είναι μια διαφορετική πέτρα. Οι εσοχές που δημιουργεί, οι πέτρες που διαλέγει και τα μάρμαρα που άλλα τα χαράζει, άλλα τα διακοσμεί συνθέτουν κάτι παραπάνω από ένα ψηφιδωτό, είναι σαν πίνακας ζωγραφικής με αρχιτεκτονικά στοιχεία αντί για χρώμα. Το χρώμα του Πικιώνη είναι η φύση, ό,τι χρώμα έχει η πέτρα, το μάρμαρο, το τσιμέντο μα το ουσιαστικό είναι η σύνθεση.

Όλοι έχουμε περπατήσει τους δρόμους του Πικιώνη γύρω απ’ την Ακρόπολη και του Φιλοπάππου και σίγουρα μας έχει τραβήξει την προσοχή. Άλλου του αρέσει αυτό το καθαρό πλακόστρωτο με τις γυαλισμένες πια πέτρες από το περπάτημα. Άλλου του τραβάνε την προσοχή τα μαρμάρινα διακοσμητικά στοιχεία που εμβόλιμα μπαίνουν ανάμεσα στις πέτρες. Άλλου του δημιουργείται η απορία αν αυτά τα πέτρινα παγκάκια είναι αρχαίοι θρόνοι. Άλλος θεωρεί ότι γίνανε έργα και γι’ αυτό ανάμεσα στα μάρμαρα και τις πέτρες παρεμβαίνουν σημεία με τσιμέντο.

Ο Δημήτρης Πικιώνης μάζεψε τους καλύτερους τεχνίτες πέτρας που είχαμε, ο ίδιος ήτανε κάθε μέρα πάνω από το έργο και συνέθετε τις πέτρες ενώ είχε ήδη κάνει εκατοντάδες προσχέδια και οι τσιμεντένιες φόρμες ανάμεσα σε πέτρες και μάρμαρο έγιναν επίτηδες. Τα πάντα σοφά εποίησε σε ένα έργο που του πήρε χρόνο και κόπο, ενώ θα μπορούσε να ρίξει ένα τσιμέντο και λίγες πλάκες εδώ και κει. Κείνος προτίμησε να επαναχρησιμοποιήσει πέτρες και μάρμαρα της περιοχής να δημιουργήσει με αυτά διαδρομές και να ενώσει έτσι την αρχαιότητα με τη φύση και την νεοελληνική αρχιτεκτονική των χωριών.

Όλα αυτά σε μια εποχή που οι φόρμες τσιμέντου ήτανε και της μόδας, εκείνος επέλεξε την πέτρα, το μάρμαρο, τη φύση και έμεινε στην ιστορία. Ακόμα κι αυτοί που δεν τον ξέρουν πατάνε πάνω του και απορούν που και που για το ποιος «τρελός» έβαλε αυτό τον κύκλο εδώ και πού οδηγεί αυτο το μαρμάρινο στέλεχος. Εγώ να φανταστείτε μικρός νόμιζα ότι αυτός ο δρόμος ήτανε φτιαγμένος από τα κομμάτια της Ακρόπολης όταν την ανατινάξανε οι Ενετοί, ενώ λίγο μεγαλύτερος πίστευα ότι έχει κρύψει ένα κρυφό μήνυμα ο Πικιώνης σαν ενα χάρτη θησαυρού που πρέπει να βρω τη λύση.

Ο Δημήτρης Πικιώνης θεωρώ δημιούργησε ένα μονοπάτι στο αστικό χωριό των Αθηνών που όταν το κοιτάς τέρπει την ψυχή και το μάτι ακριβώς δηλαδή ό,τι προκαλεί και η ίδια η Ακρόπολη στον επισκέπτη. Αρά ναι,  ξεκάθαρα τα κατάφερε, το έργο του αυτό εναρμονισμένο απόλυτα αισθητικά με το μνημείο τον κατατάσει σίγουρα αν οχι μέσα στους μεγαλύτερος αρχιτέκτονες, σίγουρα στους μεγαλύτερους φιλέλληνες κι ας είναι Έλληνας. Έκανε κι άλλα έργα, δίδαξε κι άλλους μαθητές, έγραψε τις μελέτες του, δεν έπαψε ποτέ να ζωγραφίζει και το 1968 έφυγε από τη ζωή. Το 2023 ο Δήμος Αθηναίων έκανε τα αποκαλυπτήρια της προτομής που δώρησε στον Δήμο Αθηναίων η κόρη του Αγνή Πικιώνη, όπως και την ολοκλήρωση της ανάπλασης του Πάρκου Δημήτρη Πικιώνη μέσω του προγράμματος «Υιοθέτησε την πόλη σου» με τη χορηγία της VISA. Το πάρκο αυτό είναι στην περιοχή Κυπριάδου μια συνοικία που ο ίδιος είχε επιλέξει να ζήσει εκεί και να μεγαλώσει την οικογένεια του.

Να πάτε προτείνω μια βόλτα στην Ακρόπολη, να περπατήσετε στα μονοπάτια που χάραξε και μετά πάρτε την Πατησίων ευθεία ανεβείτε τη Γαλατσίου και θα βρείτε το πάρκο… να δείτε πώς ήτανε το πρόσωπο εκείνου που τα σκέφτηκε όλα και καθίστε λίγο στο πάρκο που το ‘χουν ανανεώσει. Έχουν προσθέσει όργανα γυμναστικής, φύτεψαν 1.500 φυτά, κλάδεψαν τα υφιστάμενα δέντρα, εγκατέστησαν αυτοματοποιημένο δίκτυο άρδευσης, δημιούργησαν νέους καθιστικούς χώρους και προσέθεσαν ταΐστρες πτηνών και ποτίστρα σκύλων, όπως και βοτανικές πινακίδες για να μαθαίνουμε σιγά σιγά και τα ονόματα των ελληνικών θάμνων – γιατί θα ξεχάσουμε κι ό,τι μπορεί να ξέραμε. Ευτυχώς τα ουσιαστικά δεν τα λησμονάμε ποτέ, έτσι ο ουσιαστικός Δημήτρης Πικιώνης θα μείνει ως προτομή, πλατεία και ως ένας μαγικός δρόμος γύρω από την Ακρόπολη, να τέρπει το βλέμμα μας και να μας οδηγεί στον ιερό μας βράχο.

Αλλά μιας και σας προτείνω βόλτες κάντε μια ακόμη στάση εκεί κοντά που στέκει η προτομή του Πικιώνη και σε μια άλλη πλατεία. Η πλατεία Καλλιγά που άλλοι την λένε και Καραμανλάκη είναι μια ακόμα πλατεία που το πρόγραμμα Visa for Athens πραγματοποίησε την ανάπλασή της. Μια πλατεία που θα μπορούσαμε να πούμε ακολουθεί την «πικιωνική» λογική από τη δημιουργία της, δηλαδή δεν είναι μήτε μικρή να την προσπερνάς μήτε τεράστια να χάνεσαι. Έχει τις κατάλληλες αναλογίες να χαρακτηριστεί και μαζί με τη δόμηση τριγύρω της ως μια πλατεία πρότυπο για όλες τις πλατείες.

Οι πολυκατοικίες τριγύρω έχουν μικρό κηπάκι μπροστά τους και δημιουργούν τα πράσινα ρετιρέ τους μια συνέχεια πρασίνου που συναντά τον ουρανό. Είναι μια πλατεία που δίνει ανάσα και στην πόλη και στον επισκέπτη ή τον κάτοικο που την επισκέπτεται. Ακόμα και τα υπόγεια σπίτια των πολυκατοικιών σ’ αυτή την πλατεία θα τολμήσω να πω είναι βιώσιμα και τώρα με την ανάπλαση απέκτησε μια παιδική χαρά, παγκάκια, φυτά ενώ με τη συνεργασία των κατοίκων που συγκέντρωσαν και αυτοί ένα ποσό απέκτησε κι ένα συντριβάνι.

Ένα επίπεδο συντριβάνι απ’ αυτά που πια είναι ωφέλιμα στην καυτή Αθήνα που μπορούν να δροσίσουν την ατμόσφαιρα αλλά να χρησιμοποιηθούν και ως παιχνίδι νερού για τα παιδιά και για μας που μένουμε πάντα παιδιά. Είναι ωραίο να κατοικείς σε μια πόλη που εξελίσσεται και δημιουργεί περιπάτους και οάσεις πρασίνου αντί να δομεί μόνο κτίρια. Καλές βόλτες και να θυμάστε η Αθήνα μας δεν κρύβει μόνο κινδύνους μα και πολλές εκπλήξεις.

Η καρδιά της πόλης χτυπά με Visa

Το Visa for Athens αποτελεί μια πρωτοβουλία της Visa για την Αθήνα.

Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, η Visa υλοποιεί την πρωτοβουλία «Visa for Athens», σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, που ξεκίνησε από τον Ιούνιο 2020. Στόχος του προγράμματος είναι η στήριξη του Δήμου σε δράσεις που αφορούν την ανάπλαση της πόλης, προκειμένου να διατηρηθεί, το πράσινο, η ομορφιά της και μια καλύτερη ποιότητα ζωής για τις μελλοντικές γενιές.

Η νέα, σύγχρονη παιδική χαρά στην πλατεία Καλλιγά (Καραμανλάκη) είναι μία από τις πρώτες δράσεις που παίρνουν ζωή στο πλαίσιο του προγράμματος δίνοντας μια νέα πνοή για τους μικρούς φίλους του κέντρου, ακολούθησε η ανάπλαση της Πλατείας Πικιώνη κι έπεται συνέχεια…

HIDDEN TRACK

Η συνοικία Κυπριάδου ήταν μία «κυψέλη» καλλιτεχνών και διανοούμενων της εποχής -ανάμεσά τους ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Φώτης Κόντογλου, ο Αντίοχος Ευαγγελάτος, η Ελένη Βακαλό, ο Ουμβέρτος Αργυρός, ο Γιάννης Σπυρόπουλος, ο Σπύρος Μαρινάτος, ο Δημήτρης Γληνός.

Η γλύπτρια Φρόσω Ευθυμιάδη-Μενεγάκη μένει κι αυτή στην Κυπριάδου και μάλιστα στην οικία – ατελιέ που δημιούργησε για εκείνη ο Πικιώνης το 1949 που υπάρχει έως σήμερα. Η προτομή του Πικιώνη που η οικογένεια αποφάσισε να δωρίσει στον Δήμο Αθηναίων, είναι δικό της έργο.

Άλλα έργα γνωστά του Πικιώνη είναι το Ξενία των Δελφών (1955), ο παιδικός κήπος της Φιλοθέης (1965) και αρκετές οικίες όπως επίσης και τα σχέδια του για ένα πρότυπο ελληνικό οικισμό στην Αιξώνη (1954), όπου απαγόρευε τη χρήση αυτοκινήτων και δεν υλοποιήθηκε ποτέ.