Η Ελευσίνα είναι ένας τόπος πλούσιος ιστορικά και μορφολογικά και αυτό είναι κάτι που γνώριζε μεν αλλά ένιωσε έντονα, όταν τον επισκέφθηκε η Αμερικανίδα φωτογράφος Lina Bertucci πριν από λίγο καιρό: «Ένα μοναδικό σκηνικό με τα εργοστάσια της αλλά και τη μοναδική της θέση μπροστά στη θάλασσα», μοιράζεται ενθουσιασμένη ένα όμορφο κυριακάτικο πρωινό που βρεθήκαμε στο Κουκάκι για ένα καφέ.
Η Lina Bertucci και η φωτογραφική της μηχανή βρίσκονται πίσω από το Μυστήριο 34 Πρόσωπα, ένα φωτογραφικό έργο που αποτίνει φόρο τιμής στους κατοίκους της Ελευσίνας και στο πλούσιο ψηφιδωτό της γεμάτο ιστορία, αγώνες, περηφάνια και ανθεκτικότητα. Η διάσημη Αμερικανίδα φωτογράφος παρουσιάζει την έκθεση «Πορτραίτα Ταυτότητας, Παρόδου και Μετάβασης» στο Παλαιό Δημαρχείο Ελευσίνας στο πλαίσιο των δράσεων της 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Γεννήθηκε στην Αμερική από Ελληνίδα μητέρα με καταγωγή από την Πελοπόννησο και Ιταλό πατέρα. Θυμάται να επισκέπτεται το σπίτι του παππού και της γιαγιάς κάποια καλοκαίρια αλλά δεν νιώθει έντονες τις καταβολές αυτές:
«Θυμάμαι τη βαριά προφορά της γιαγιάς και του παππού, όπως και την αλφαβήτα που μου μάθαινε η μητέρα μου, τα τραγούδια που μου έλεγε, και την εκκλησία που κάποιες φορές πηγαίναμε με τη γιαγιά. Αλλά νιώθω ότι δέθηκα περισσότερο με την Ιταλία. Παντρεύτηκα Ιταλό και κάθε χρόνο πηγαίναμε για μεγάλο διάστημα στην Ιταλία».
Αγαπάει την Ελλάδα και η Ελευσίνα ήταν ένας τόπος που επισκέφθηκε για δεύτερη φορά. Μια φορά πριν ολοκληρώσει την πρότασή της για το φωτογραφικό της έργο στην επιτροπή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και μία όταν θα της γίνει τελικά η ανάθεση:
«Όταν πρώτοάκουσα για την έννοια της ποικιλομορφίας στην κοινότητα και είδα τον τόπο, δεν κατάλαβα αρχικά γιατί πράγμα μιλούσαν. Έρχομαι από τη Νέα Υόρκη και η ποικιλομορφία είναι εύκολα αντιληπτή, τη βλέπεις. Εδώ όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι. Μόνο όταν τελικά μίλησα με τους ανθρώπους κατάλαβα τι εννοούσαν. Στην Ελευσίνα μέσα στην ίδια κοινότητα υπάρχουν ομάδες ανθρώπων που ποικίλουν όχι μόνο λόγω της καταγωγής τους αλλά και της δουλειάς τους, όπως οι άνθρωποι από τον Πόντο, αλλά και οι εργάτες στα εργοστάσια. Μιλάμε για περίπου 30 μικροκοινότητες. Ήταν μαγική η στιγμή που συνειδητοποίησα ότι αυτή η ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα ήταν εσωτερική».
Έτσι κάπως προέκυψε και η ιδέα του φωτογραφικού έργου με πορτρέτα των κατοίκων της Ελευσίνας σε μια διεισδυτική απόπειρα να τιμήσει τη ζωή, την πολιτιστική τους κληρονομιά, συμπεριλαμβάνοντας τόσο αυτούς που γεννήθηκαν στην πόλη όσο και εκείνους που κατάγονται από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, αλλά και τους νεοφερμένους που ήρθαν από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας, της Αλβανίας, του Πακιστάν και της Ινδίας.
«Ήθελα να αποτυπώσω τον αγώνα αλλά και την ποικιλομορφία των ανθρώπων της κοινότητας στην Ελευσίνα. Μπορώ να καταλάβω πόσο σημαντικό είναι για τους ανθρώπους να νιώθουν υπερηφάνεια για τον τόπο που ζουν αλλά και για αυτό που είναι. Είναι συγκινητικό να τους βλέπεις να προσπαθούν να διατηρήσουν ζωντανές τις ρίζες τους».
Σε αυτή τη μικρή πόλη, μερικά μόλις χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα, συναντιούνται και ανακύπτουν ταυτόχρονα ζητήματα οικουμενικού ενδιαφέροντος, όπως η μετανάστευση εργατικού δυναμικού, ο εκτοπισμός από την πάτρια γη, η πολιτισμική μνήμη και οι δυσμενείς συχνά καταστάσεις που προκύπτουν, όταν κατοικεί κανείς σε ένα μέρος που μαστίζεται από τη βιομηχανική και περιβαλλοντική υποβάθμιση.
«Νιώθεις να υπάρχει ακόμα πόνος μέσα τους, όσα χρόνια και αν έχουν περάσει από τη στιγμή που ξεριζώθηκαν, εκείνοι και η οικογένειά τους. Ακόμα και στους νέους το νιώθεις. Υπάρχει αυτό το πολιτιστικό DNA που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά».
Η έκθεση Μυστήριο 34 Πρόσωπα συνδυάζει προσωπικές ιστορίες και επιλεγμένα πορτρέτα για να διερευνήσει με ποιον τρόπο διαμορφώνουν οι άνθρωποι την αίσθησή τους για τον τόπο στον κόσμο μέσω των σχέσεων και του ανήκειν, ενώ παράλληλα διατηρούν την ατομική και κοινή ιστορία τους:
«Ήθελα να δώσω την ευκαιρία στους ανθρώπους να δουν τους εαυτούς τους αλλά και να προβάλλουν τους εαυτούς τους. Αυτή είναι η ομορφιά του έργου. Η ανταλλαγή η εσωτερική, όταν οι άνθρωποι βλέπουν τους εαυτούς τους αλλά και η εξωτερική, όταν βλέπουν τους διπλανούς τους».
Στις φωτογραφίσεις τους, κάποιοι θα φέρουν τις παραδοσιακές τους φορεσιές, κάτι που αρχικά τη φόβισε αλλά τελικά θα αποβεί μαγικό και βαθιά συγκινητικό, ενώ κατά τη διάρκεια της φωτογράφισης η Lina Berucci συνδιαλέγεται με τους ανθρώπους που φωτογραφίζει, τους δείχνει τις φωτογραφίες τους και από κοινού συχνά διαλέγουν εκείνη που θα κρατήσουν. Αν και δεν είναι κάτι που συνηθίζει να κάνει στις φωτογραφίσεις της, σε αυτό το έργο, η εσωτερική ανάγκη ήταν επιτακτική. Και συνήθως συμφωνούσαν στην επιλογή της τελικής φωτογραφίας:
«Ο οποιοσδήποτε μπορεί να αναγνωρίσει μια καλή φωτογραφία. Δεν χρειάζεται να έχει εκπαιδευμένο βλέμμα. Ήθελα ο κάθε άνθρωπος να έχει την ιδιοκτησία κατά κάποιο τρόπο του τελικού αποτελέσματος και φυσικά να τους αρέσει».
Συνολικά παρουσιάζονται 32 εκτυπωμένα πορτρέτα, μια επιλογή ανάμεσα σε 100 περίπου συνολικά ανθρώπους που η Lina Bertucci φωτογράφισε, τα οποία παρουσιάζονται σε ειδικές προβολές στην έκθεση, ενώ σε 10 επιλεγμένες φωτογραφίες μπορεί κανείς να ακούσει τους ανθρώπους να μιλάνε στην Lina Berucci με τη μορφή συνέντευξης. Με αυτό τον τρόπο όλοι οι συμμετέχοντες, προβάλλονται στον χώρο. Μια πολυμεσική παρουσίαση με διαιρεμένη οθόνη (split screen) συνδυάζει πορτρέτα Ελευσίνιων με μουσική που δημιουργήθηκε ειδικά για την έκθεση, εμπνευσμένη από το κομμάτι Time του διάσημου συνθέτη Hans Zimmer.
Aγαπάει το φιλμ, διατηρεί ακόμα όλες τις αναλογικές της φωτογραφικές μηχανές αλλά αυτό το έργο δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί με μια αναλογική κάμερα. Θα ήταν σίγουρα οικονομικά ασύμφορο. Οι φωτογραφικές της μηχανές είναι πολλές, αλλά σε αυτό το έργο θα επιλέξει την Canon Mirrorless EOS R5 και αν και δεν επιλέγει το ασπρόμαυρο φιλμ για τις δουλειές της εδώ θα το προτιμήσει. «Υπάρχει μια διαχρονική όψη στο ασπρόμαυρο φιλμ. Η ιστορία της Ελευσίνας, το παρελθόν των ανθρώπων, η ταυτότητά τους, είναι τόσα έντονα. Με το ασπρόμαυρο αισθάνομαι ότι γεφυρώνω το παρελθόν με το παρόν».
Η έκθεση αντλεί έμπνευση από το πρωτοποριακό έργο Face of Our Time (1929) του θρυλικού Γερμανού φωτογράφου August Sander, το οποίο στόχο είχε να καταγράψει την πεμπτουσία της γερμανικής κοινωνίας κατά την ταραχώδη περίοδο του μεσοπολέμου, ενώ ταυτόχρονα το άμεσο στιλ του φωτογράφου εστίαζε στην ξεχωριστή προσωπικότητα κάθε εικονιζομένου. Όπως ο Sander αποτύπωσε την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, έτσι το Μυστήριο 34 Πρόσωπα επιχειρεί να προσδώσει βάθος στην αναπαράσταση και στη μεθοδολογία.
Τα πορτρέτα δεν περιορίζονται στην απλή αναπαράσταση, αλλά έχουν επίσης μια φιλοσοφική διάσταση και μια δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ αυτοαποκάλυψης και κοινωνικής παρατήρησης. Aυτό άλλωστε είναι και το στοιχείο που αγαπάει η Lina Bertucci στα πορτρέτα. Κα μπορεί στη φωτογραφική της καριέρα να έχει ασχοληθεί με όλα τα είδη φωτογραφίας, ωστόσο το πορτρέτο είναι αυτό που την έχει κερδίσει.
«Αναζητώ πάντα την πιο όμορφη και ελκυστική όψη ενός ανθρώπου, εξωτερικά και εσωτερικά. Κοιτάζω, ξανακοιτάζω, δοκιμάζω και τελικά το βλέπω. Δεν μπορώ σε καμία περίπτωση να έχω προαποφασίσει πώς θα τραβήξω μια φωτογραφία. Είναι κάτι που χτίζεται σιγά σιγά. Τώρα έχω αυτή τη δυνατότητα. Παλιότερα, την εποχή της polaroid που είχες μόνο μια ευκαιρία για να φωτογραφίσεις, τα πράγματα ήταν αλλιώς».
Για πολλά χρόνια δίδασκε φωτογραφία στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο αλλά πλέον είναι κάτι που έχει αφήσει για λίγο στην άκρη παρότι της λείπει πολύ. Τι θα συμβούλευε ένα νέο φωτογράφο;
«Η φωτογραφία έχει αλλάξει πολύ. Πολλές σχολές πλέον δεν έχουν ανεξάρτητα τμήματα φωτογραφίας αλλά έχουν ενταχθεί σε άλλα ευρύτερα πολυμεσικά πεδία. Πλέον δεν υπάρχουν σκοτεινοί θάλαμοι και αυτό που διδάσκουμε κυρίως είναι όχι πώς να δημιουργήσεις μέσα στον σκοτεινό θάλαμο αλλά πώς ο κάθε φοιτητής πρέπει να δημιουργήσει τη δική του φωνή. Για εμένα η φωτογραφία στην αρχή ήταν ο τρόπος μου να βλέπω τον κόσμο».
Info έκθεσης:
