Περπατάς, και στα πεζοδρόμια, ανάμεσα σε περιττώματα σκύλων, κίτρινα αυτοκόλλητα που γράφουν ΛΑΘΟΣ. Προσπαθώ να μπω στο μυαλό των ανθρώπων εκείνων που με θρησκευτική ευλάβεια θα σκύψουν ξανά και ξανά πάνω από αυτά που άφησαν πίσω τους οι τετράποδοι φίλοι μας, θα έρθουν σχεδόν μούρη με μούρη μαζί τους, σε απόσταση ανάσας και οσμής, προκειμένου να κολλήσουν δίπλα τους τα εμφατικά τους μηνύματα.
Πριν μια δεκαετία, σε μια σκηνή μιας εξαιρετικής ταινίας με τίτλο «Με Σειρά Εξαφάνισης», βρισκόμαστε στη Νορβηγία, όπου δυο Σέρβοι γκάνγκστερ αραγμένοι στο αυτοκίνητό τους και καπνίζοντας αρειμανίως βλέπουν στο βάθος μια Νορβηγίδα να μαζεύει με σακουλάκι τα κακά του σκύλου της. Με βαριά βαλκανική προφορά και με γνήσια κατάπληξη ως αποστροφή θα πει ο ένας στον άλλον: «Μα τι άνθρωποι είναι αυτοί;».
Είναι βέβαια παραπάνω από σαφές ότι σήμερα οι ίδιοι Σέρβοι γκάγκστερ (αν επιβίωσαν στο τέλος της ταινίας, μπορεί και όχι, η μνήμη μου με εγκαταλείπει, δεν είμαι καν σίγουρος ότι δεν έχω ξαναγράψει την ίδια ιστορία), αν τυχόν έχουν σκυλιά, θα τα βγάζουν βόλτα με σακουλάκι ανά χείρας, όχι μόνο στη σκανδιναβική χερσόνησο, αλλά και στο Βελιγράδι ή σε άλλες βαλκανικές πόλεις, OK ας εξαιρέσουμε ίσως τα χωριά, που δεν έχουν ούτως ή άλλως και πεζοδρόμια.
Κάπως έτσι αδιόρατα συμβαίνουν οι βαθιές ανθρωπολογικές τομές στην ιστορία, όπως αυτή που οι άνθρωποι μαζεύουν πια τα σκατά των σκυλιών τους απ’ τον δρόμο, σκύβουν, τα σηκώνουν, τα κουβαλούν ανά χείρας. Ως ένα χρονικό σημείο μας φαινόταν αδιανόητο ένα πράγμα, από εκεί και πέρα μας φαίνεται αδιανόητο το αντίθετό του. Κι επειδή η μία αλλαγή φέρνει την άλλη, όταν δεν σκύψεις εσύ με το σακουλάκι σου, θα σκύψει ο άλλος με το κίτρινο αυτοκόλλητο να σου πει ΛΑΘΟΣ.
Ξέραμε για τα γκράφιτι και τα συνθήματα στους τοίχους. Τώρα η γραπτή επικοινωνία στην πόλη επεκτείνεται και στα πεζοδρόμια, μέσω αυτού του μονολεκτικού αλλά ίσως όχι και μονοσήμαντου μηνύματος, μέσω αυτών των ιχνηλατών του κακού και των κακών, αυτών των υπερασπιστών του σωστού, αυτών των μηνυτών του λάθους.
Αλλά επειδή κανείς δεν στέλνει γραπτά μηνύματα σε σκύλους (όχι ακόμα τουλάχιστον, σε δέκα χρόνια κανείς δεν παίρνει όρκο), αυτό σημαίνει πως το μήνυμα έχει αποδέκτη τους κυρίους τους, αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχουν πια αδέσποτα στην Αθήνα, κάτι που φαίνεται πια εντελώς αυτονόητο, αλλά όταν ήμουν παιδί (και πιο μετά δηλαδή) μόνο αυτονόητο δεν ήταν, όταν τρομαγμένος άλλαζα πεζοδρόμια για να αποφύγω μικρές ή μεγάλες αγέλες και αγελαίους φόβους που κουβαλούσα μέσα μου.
Ποιο είναι το λάθος και ποιο το σωστό; Θα συνεχίσει να μας δονεί αυτή η βασική διαφορά. Θα είναι πάντα θεμελιώδες χαρακτηριστικό μας η αίσθηση δικαίου. Έτσι είμαστε φτιαγμένοι και έτσι είμαστε μαθημένοι ως άνθρωποι: με έναν άξονα σωστού και λάθους στο κεφάλι μας και στην καρδιά μας να κρίνει κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά.
Ταυτόχρονα όμως, εξίσου θεμελιώδες χαρακτηριστικό μας είναι και το ότι έχουμε ανάγκη να ανήκουμε κάπου. Και όταν ανήκουμε σε μια εθνική, ιδεολογική, αθλητική ή άλλη ομάδα, συχνά – πυκνά στέλνουμε και την ευθυκρισία μας περίπατο. Η αίσθηση του δικαίου και η ανάγκη μας για το ανήκειν συγκρούονται και βραχυκυκλώνουν και κανονικά θα έπρεπε να αλληλοαναιρούνται. Ωστόσο, πολύ δύσκολα θα πεις φωναχτά, ή ακόμα και στον εαυτό σου, ότι, ναι, στο όνομα της χώρας μου, της ιδεολογίας μου, της ομάδας μου γουστάρω να αδικώ, ότι τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου πάλι δικά μου. Με περίπλοκες και μαζί αστείες νοητικές κατασκευές, όλα θα ανάγονται σε ένα τελικό δίκαιο, έτσι ώστε το ότι ανήκω κάπου σημαίνει και το ότι η ομάδα στην οποία ανήκω έχει δίκιο, μόνο δίκιο και πάντα δίκιο, ή εν πάση περιπτώσει στο τελικό ισοζύγιο έχει σαφέστατα δίκιο.
Αλλά αν είμαστε σχετικιστικά τυφλοί όταν ανήκουμε κάπου έξω από μας, γινόμαστε ακόμα περισσότερο σχετικιστικότεροι και τυφλότεροι, όταν η εξέταση του σωστού και του λάθους αφορά εντελώς εμάς, αφορά τη δική μας συμπεριφορά. Εκεί μας έρχεται ακόμα πιο αυτόματα να βλέπουμε μόνο το δίκιο που μας πνίγει, εκεί μας είναι ακόμα πιο αυτονόητο και φυσικό να βλέπουμε πού είναι λάθος οποιοσδήποτε άλλος απέναντί μας (από τους περισσότερο ως τους λιγότερο στενά συνδεδεμένους μαζί μας), απ’ το να εντοπίσουμε και εξετάσουμε τα δικά μας λάθη.
Μήπως όμως, τόσο στα συλλογικά όσο και στα ατομικά, κατά βάθος όλοι ξέρουμε και δεν μπορούμε να κοροϊδέψουμε τον εαυτό μας; Ίσως. Από την άλλη, μακάρι τα λάθη μας να ήταν τόσο εμφανή και ξεκάθαρα και μη διαπλεκόμενα με την ιστορία της ανθρωπότητας από καταβολής κόσμου, όσο κακά σκυλιών στο πεζοδρόμιο.
