Μια κίτρινη γραμμή που σχεδόν αγκαλιάζει τους τοίχους. Το κεφάλι σου ακολουθεί αυτή την κίτρινη διαδρομή που καταλήγει σε ένα κουβάρι. Κάτω από την κίτρινη γραμμή, μια μπλε και μια κόκκινη έχουν ξεκινήσει αυτή τη διαδρομή, για αρκετό διάστημα συμπορεύονται αλλά σταματούν τη διαδρομή τους. Η κίτρινη είναι η μόνη που συνεχίζει.
Και στον τοίχο γραμμένα με μολύβι γεγονότα, άλλα απλά και καθημερινά, βγαλμένα λες από τη ζωή του καθενός μας:
«γεννήθηκα», «πάρτι σπίτι μας, μπλουζ φιλάκια», «Μίκυ μάους το πρώτο», «εισαγωγικές εξετάσεις, «δίπλωμα Δοξιάδη», «καίει η μαμά τα βιβλία μου, επισκέψεις αστυνομίας στο σπίτι τους»
αναμιγμένα με συναισθήματα και σκέψεις:
«μου αρέσει το σχολείο», «Λόφος Φιλοπάππου, ο κόσμος πολλαπλασιάζεται», «το τελάρο και εγώ κοιταζόμαστε», «η προσφυγιά εμφανής στα μάτια που βλέπουν»,
άλλα σπουδαία, ξεχωριστά και σίγουρα μοναδικά όπως:
«Παγκόσμια Μπιενάλε Γλυπτικής», «Ολυμπιακοί Αγώνες, γλυπτά στον χώρο μπροστά στο Ηρώδειο»
και άλλα συγκλονιστικά, στενάχωρα αλλά βαθιά ανθρώπινα:
«Αρρωσταίνω με καρκίνο του μαστού, Εγχείρηση-Ακτινοβολίες», «Θεραπευμένη», «Πατάω γκάζι».
Αυτό είναι το νήμα της ζωής της Λήδας Παπακωνσταντίνου, ο «χρόνος στα χέρια μας» κυριολεκτικά, με τις τρεις χρωματικές κλωστές να προβάλει τη ζωή του Θοδωρή, του μπαμπά της, της Λίτσας, της μαμάς της και της ιδίας με τίτλο «Τρεις Παπακωνσταντίνου». Η Λήδα Παπακωνσταντίνου είναι από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της ιστορίας της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα που για σχεδόν πέντε δεκαετίες ανέπτυξε ένα πολυσχιδές έργο με ποικιλία μορφών: περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις, ζωγραφική, και άλλα.
Μια γυναίκα με σθένος, μια γυναίκα που συνεχίζει πέρα από τις αντιξοότητες τη ζωή, μια γυναίκα εικαστικός που με το πολυετές έργο της, αμφισβήτησε τις πατριαρχικές δομές δίνοντας κοινωνική διάσταση στα έργα της διερευνώντας θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας, πάντα με επίκεντρο το σώμα. Μια εικαστικός που «Πατάει γκάζι και συνεχίζει».
Πώς άραγε θα ήταν ένα Μουσείο εάν τα περισσότερα έργα της συλλογής του είχαν δημιουργηθεί από γυναίκες καλλιτέχνιδες;
H σπουδαία Λήδα Παπακωνσταντίνου βρίσκεται ανάμεσα στις σπουδαίες εικαστικούς που φέτος θα έχουν την τιμητική τους στο ΕΜΣΤ στον κύκλο εκθέσεων «ΚΙ ΑΝ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΥΒΕΡΝΟΥΣΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ;», προσελκύοντας τα βλέμματα των απανταχού ενδιαφερόμενων. Χρύσα Ρωμανού, Δανάη Ανεσιάδου, Alexis Blake και φυσικά, ξεχωριστή θέση θα έχουν ένα πλήθος εικαστικών Ελληνίδων και διεθνών καλλιτέχνιδων διαφορετικών γενεών με μια νέα παρουσίαση της συλλογής σε έναν ολόκληρο όροφο του Μουσείου, την πρώτη παρουσίαση επιλεγμένων έργων από τη Δωρεά Συλλογής Δ. Δασκαλόπουλου στην έκθεση «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί».
Μια πρωτοβουλία της Κατερίνας Γρέγου, Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του ΕΜΣΤ με πρόθεση να αναδείξει και να φωτίσει, συχνά αθέατες γυναίκες εικαστικούς. Ένα ζήτημα σοβαρό και άκρως σημαντικό για όλους και ειδικά για την ίδια που πριν από 20 χρόνια περίπου, διοργάνωσε την έκθεση “Fusion cuisine” δίχως να προσελκύει ωστόσο το ενδιαφέρον του κοινού καθώς θεωρήθηκε ένα θέμα ντεμοντέ, ξεπερασμένο. Πολλές οι γυναίκες εικαστικοί που θα αρνηθούν τη συμμετοχή τους:
«Είχα σοκαριστεί τότε με αυτή την άρνηση, γιατί μια τέτοια έκθεση ένιωθαν πως θα τις περιθωριοποιούσε, είχαν ανάγκη την ανδρική συμμετοχή για να εδραιωθεί η θέση τους», θυμάται η ίδια στη συνέντευξη τύπου λίγο πριν τα εγκαίνια του νέου κύκλου εκθέσεων αποκλειστικά αφιερωμένων στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες, υπό τον ευρύτερο τίτλο-ομπρέλα «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» (What if Women Ruled the World?) εμπνευσμένο από το έργο της Yael Bartana, (2017).
«Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπήρξε ποτέ ένα οργανωμένο φεμινιστικό κίνημα στις εικαστικές τέχνες και οι γυναίκες καλλιτέχνιδες περιθωριοποιούνταν συστηματικά για δεκαετίες, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτελεί μια σημαντική δήλωση και, ταυτόχρονα, αποκατάσταση μιας μεγάλης ανισότητας. Σε μια εποχή που γινόμαστε μάρτυρες αναζωπύρωσης των επιθέσεων κατά των δικαιωμάτων των γυναικών (όπως π.χ. η ανατροπή της απόφασης ορόσημο του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Roe vs. Wade, το 1973) το ζήτημα της γυναικείας ενδυνάμωσης και της έμφυλης ισότητας, σε όλους τους τομείς, είναι πιο επείγον από ποτέ άλλοτε».
«Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» – Χρύσα Ρωμανού
Μια καλλιτέχνιδα που έκανε αισθητή την τέχνη της στο καλλιτεχνικό διεθνές στερέωμα τη δεκαετία του ’60 καθώς για είκοσι περίπου χρόνια θα ζήσει στο Παρίσι, χρόνια καθοριστικά για τη διάπλαση της καλλιτεχνικής της ταυτότητας. Η Χρύσα Ρωμανού, μαθήτρια του Γ. Μόραλη και του Α. Γεωργιάδη, θα παρουσιάσει για πρώτη φορά έργα της το 1958 στο Α’ Καλοκαιρινό Σαλόνι Νέων Καλλιτεχνών, κερδίζοντας ένα από τα τρία βραβεία.
Από το 1961 που θα βρεθεί στο Παρίσι και τα επόμενα χρόνια ταξιδεύοντας σε όλο τον κόσμο, αναζητά τη δική της προσωπική εικαστική ταυτότητα. Η πρώιμη στροφή της προς την αφαίρεση είναι έκδηλη της τάσης της να αποδεσμευτεί από τις καθιερωμένες μορφές τέχνης της εποχής:
«Αν και μία από τις λίγες Ελληνίδες καλλιτέχνιδες που άρθρωσαν ένα ρόλο στην ιστορία της τέχνης του δεύτερου μέρους του 20ου αιώνα, παρέμενε η γυναίκα του Νίκου Κεσσανλή. Ποτέ στη ζωή της δεν αναγνωρίστηκε η σημασία του έργου της», τονίζει η Κατερίνα Γρέγου.
Μας καλωσορίζουν τα μεγάλα μπλε υπέροχα έργα της Μύθοι, αν και μία από τις τελευταίες σειρές έργων που θα κάνει παραδοσιακή ζωγραφική. Το μπλε εδώ κυρίαρχο και οι πινελιές της ξέφρενες, σχεδόν απελευθερωτικές. Η Ρωμανού σε αυτή τη φάση της ζωής της έχει ήδη στραφεί στην αφαίρεση αλλά αυτά τα έργα εδώ γίνονται η αφετηρία του εικαστικού μας ταξιδιού αφού είναι τα έργα που θα κάνει λίγο προτού και εκείνη αναχωρήσει για το Παρίσι.
Μια από τις τρισδιάστατες κατασκευές της (Meccano) τοποθετημένες μέσα στο μπλε αυτό δωμάτιο, δύσκολα μπορείς να της αντισταθείς. Το βλέμμα αιχμαλωτίζεται και το μυαλό σου αμέσως τρέχει σε εκείνο το παιχνίδι που βίδωνες, αλλάζοντας τη μορφή του ως παιδί, παιδί αγόρι. Γιατί η Ρωμανού διεκδικεί το αγορίστικο αυτό παιχνίδι, που στερήθηκε ως μικρό κορίτσι, το οικειοποιείται με το μεγάλης κλίμακας έργο της. Εδώ δεν πρόκειται για ένα παιχνίδι παρά μόνο για μια παιγνιώδη αρχιτεκτονική.
Τα γλυπτά που υπάρχουν στο ΕΜΣΤ είναι ρεπλίκες, καθώς τα αυθεντικά έχουν καταστραφεί με το πέρασμα του χρόνου. Ένα από αυτά είναι ένα μνημείο για τον άγνωστο φοιτητή του Πολυτεχνείου.
Το μάτι γύρω μας «γεμίζει» από τους εντυπωσιακούς Χάρτες-Λαβυρίνθους, τους οποίους η Ρωμανού κατασκεύασε με την τεχνική του ντεκολάζ σε πλέξιγκλας, «πολύ πριν η Martha Rossler δημιουργήσει τα δικά της πολιτικά φωτοκολάζ Bringing Home the world», επισημαίνει σχετικά η Κατερίνα Γρέγου.
Σε αυτή την καλλιτεχνική της φάση η Χρύσα Ρωμανού αφήνει το πινέλο και πιάνει το ψαλίδι, στο πλαίσιο του νέου ρεαλισμού, αντίποδα της αμερικανικής pop art, κόβει και κολλάει αντιστεκόμενη στον υπερκαναταναλωτισμό, μια κριτική στην καταναλωτική κοινωνία. Δυστυχώς θα περάσουν πολλές δεκαετίες για να φθάσουμε τη σημερινή ημέρα που το έργο της μπορεί να τοποθετηθεί μέσα σε ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό πλαίσιο και να διεκδικήσει τη σημασία του.
Προχωρώντας, συναντάμε στον διάδρομο τα εξαιρετικά Block-Notes της που η ώρα δεν σου φτάνει να απολαύσεις ένα προς ένα και να χαθείς μέσα σε αυτά. Έργα που φανερώνουν τη στενή της σχέση με τη λογοτεχνία και την ποίηση, σκοτεινά, συναισθηματικά φορτισμένα και συνάμα πλουραλιστικά. Το Block Notes No4 είναι βασισμένο στην αλληλογραφία της με την αγαπημένη της φίλη θεατρολόγο Ελένη Βαροπούλου αποτυπώνοντας σε αυτή τη θλίψη που της προκάλεσε η αυτοκτονία του φίλου της Νίκου Πουλατζά το 1979.
Ακολουθούν στην τελευταία αίθουσα επιλογές από το ώριμο πλέον έργο της μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα με την τεχνική του ντεκολάζ σε πλεξιγκλάς. Τα στοιχεία του λαβυρίνθου εδώ ακόμα υπάρχουν:
«Σε αυτά τα έργα της η Χρύσα Ρωμανού συνοψίζει στοιχεία που έχουμε ξανασυναντήσει, αλλάζει τεχνική και απο το κολάζ περνάει στο ντεκολάζ» μας αναφέρει η επιμελήτρια Ελένη Κούκου. Έργα ποιητικά, άρρηκτα συνδεδεμένα με τις πόλεις που ταξίδεψε, εμπειρίες πόλεων, στιγμών συμπυκνωμένες σε χρωματιστούς ιστούς, σε άχρονους δρόμους και δαιδαλώδεις διαδρομές.
Τέλος, η έκθεση, ολοκληρώνεται με ένα, του εξίσου σπουδαίου καλλιτέχνη και καθηγητή της ΑΣΚΤ, Νίκου Κεσσανλή, τονίζοντας την άρρηκτη και αμφίδρομη σχέση τέχνης και ζωής. Το βίντεο ΑΜΟΥΡ, βασισμένο στο πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Χρύσας Ρωμανού και του συζύγου της λειτουργεί σαν επίλογος της έκθεσης της Χρύσας Ρωμανού.
Αφετηρία του είναι το ομότιτλο βιβλίο Amour, που ήταν μια ερμηνεία του φωτογραφικού αρχείου του Νίκου Κεσσανλή, συντρόφου ζωής της Ρωμανού. Το βίντεο είναι εμπλουτισμένο με επιπλέον οπτικοακουστικό υλικό, με τη δημιουργική συνεργασία των καλλιτεχνών Δημήτρη Τσουμπλέκα και Γιώργου Σαλαμέ και της συγγραφέα Αμάντας Μιχαλοπούλου.
Το κόκκινο δωμάτιο – Δανάη Ανεσιάδου και “D POSSESSIONS”
Την τελευταία δεκαετία της ζωής της η Δανάη Ανεσιάδου βρέθηκε να περιστοιχίζεται από 20 τ.μ. συμπιεσμένου πλαστικού από κινηματογραφικά σκηνικά, κενά κελύφη από πετρελαιοειδή, κρυστάλλους και σιδερένια αντικείμενα. Τότε άρχισε να αναλογίζεται τη μεταμορφωτική δύναμη της ενέργειας:
«Την περίοδο της πανδημίας κάποιοι έφτιαχναν ψωμί στο σπίτι αλλά εγώ, βρισκόμενη μέσα σε ένα σπίτι μόνη μου κυριολεκτικά, βρέθηκα να κοιτάω τον κήπο μου και δύο γκιλοτίνες που o φίλος μου Ryan Collins είχε ζητήσει για λίγο να αποθηκεύσω. Τότε άρχισα να σκέφτομαι το βάρος όλων των υλικών που ανά τα χρόνια αναγκαζόμαστε να μεταφέρουμε από το ένα μέρος στο άλλο όταν μετακινούμαστε ή όταν μετακομίζουμε», αναφέρει η Δανάη Ανεσιάδου.
Θέλοντας να απαλλαγεί οριστικά από όλα τα υπάρχοντά της, μετέτρεψε, όπως η ίδια χαρακτηριστικά αναφέρει όλα της τα προσωπικά αντικείμενα σε «κυνηγούς φαντασμάτων», φτιάχνοντας ένα ένα αρνητικό του αρνητικού: γέμισε ό,τι ήταν άδειο χρησιμοποιώντας τα σαν καλούπια, καλούπια για γλυπτά. Χυτεύοντάς τα σε εποξική ρητίνη, προσθέτοντας λίγο γκλίτερ τα μετέτρεψε σε έργα τέχνης.
Ένα δωμάτιο με τα ιδιότυπα γλυπτά της πάνω σε ένα κόκκινο χαλί. Μια έντονη και σαρκαστική κριτική στη σκοτεινή εποχή της υπερ-ύλης που εδώ και χρόνια διανύουμε, μια αντιστραμμένη πραγματικότητα χάρη στη δημιουργία συνδέσεων φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους: Από τα fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας, το βιομηχανικό σύμπλεγμα ψυχαγωγίας του Χόλιγουντ και του αμερικανικού Πενταγώνου, τα τηλεοπτικά ριάλιτι και τη βιομηχανία της μόδας, μαζί με αναφορές στην αρχαιοελληνική γλυπτική, τον σουρεαλισμό και τις B movies.
Την επιμέλεια της έκθεσης έχει αναλάβει η Ιόλη Τζανετάκη.
Επόμενος σταθμός: «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί» – Από αόρατες, ορατές
Σε έναν ολόκληρο όροφο του Μουσείου, ξεδιπλώνεται η πρώτη παρουσίαση επιλεγμένων έργων από τη Δωρεά Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου αποτελούμενη αποκλειστικά από έργα γυναικών δημιουργών της συλλογής του απάντηση σε ένα σημαντικό ζήτημα συζήτησης που έχει προκύψει έντονα τα τελευταία χρόνια: η υποεκπροσώπηση των γυναικών και η επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης για την έμφυλη ισότητα.
«Δεν μιλάμε μόνο για τις γυναίκες αλλά και την Ιστορία Τέχνης στην Ελλάδα με τις γυναίκες να έχουν μπει στο περιθώριο. Εμείς ως Μουσείο οφείλουμε να ξαναγράψουμε αυτή την ιστορία της Τέχνης», τόνισε στη συνέντευξη τύπου η Κατερίνα Γρέγου.
Το έργο της Δέσποινας Μεϊμάρογλου, «της Ελληνίδας Barbara Kruger», όπως χαρακτηριστικά θα αναφέρει η Κατερίνα Γέρου, είναι σίγουρα κάτι που ξεχωρίζει. Γεννημένη το 1944 ήταν από τις πρώτες καλλιτέχνιδες που μίλησαν για τη βία κατά των γυναικών και τα πρότυπα ομορφιάς, όταν επικρατούσε σιωπή για αυτά τα ζητήματα.
Στην έκθεση «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί» παρουσιάζονται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι 12 από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και οι 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου:
«Πρόκειται για μια ιστορική στιγμή καθώς μιλάμε για τη μεγαλύτερη δωρεά που έχει γίνει ποτέ στο Μουσείο. Από τα 4 Μουσεία, αποδέκτες της δωρεάς, το ΕΜΣΤ ήταν εκείνο που έλαβε και το μεγαλύτερο μέρος. Πολλές συλλογές έρχονται συχνά απερίσκεπτα, δίχως να ταιριάζουν στο αφήγημα του εκάστοτε χώρου. Το ΕΜΣΤ όμως έχει πολλά κοινά με τη συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου, δημιουργώντας ταυτόχρονα τα ιδανικά περιβάλλοντα για εκείνα, μεταμορφώνοντας κάθε φορά τον χώρο με ένα εννοιολογικό υπόβαθρο ώστε οι θεατές να μπορούν πάντα να απολαμβάνουν ένα ανανεωμένο μουσείο», συνεχίζει.
Μια έκθεση με πολλά συγγενικά στοιχεία και ευαισθησία ως προς την ύλη. Δεν υπάρχουν φανταχτερά έργα αλλά αντίθετα υπάρχει έντονο στοιχείο ενδοσκόπησης, ενώ ένας κοινός παρονομαστής είναι το σώμα με πολλές αναφορές σε αυτό, στις έμφυλες ταυτότητες αλλά και στο περιβάλλον.
Στην είσοδο αυτής της ενότητας ξεχωρίζει το τεράστιο χρονολόγιο του φεμινισμού στην Ελλάδα. Ένα έργο που ζητηθηκε από το This is not a Feminist project, της Βάσιας Ντούλιας και της Μάρης Σπανουδάκη, ένα συνεργατικό καλλιτεχνικό/επιμελητικό σχήμα που καταπιάνεται με φεμινιστικά ζητήματα. Το This is not a feminist project ξεκίνησε το 2017 και είναι μια πολιτιστική πρωτοβουλία που ερευνά, καταγράφει, παρουσιάζει και συνδέει την ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα με τη σύγχρονη γυναικεία εμπειρία.
Οι καλλιτέχνιδες που συμμετέχουν στην έκθεση «ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί» είναι οι :Etel Adnan (1925,Βηρυτός, Λίβανος),Diana Al-Hadid (1981, Χαλέπι, Συρία), Ghada Amer (1963, Κάιρο,Αίγυπτος), Helene Appel (1976, Καρλσρούη, Γερμανία), Bertille Bak (1983, Αράς, Γαλλία),Karla Black(1972, Αλεξάντρια, Σκωτία),Πάκυ Βλασσοπούλου(1985, Αθήνα), HeraBüyüktaşciyan (1984, Κωνσταντινούπολη, Τουρκία), Μαρίνα Γιώτη (1972, Αθήνα), Χριστίνα Δημητριάδη (1967, Θεσσαλονίκη), Ελένη Καμμά (1973, Αθήνα), Μαρία Λοϊζίδου (1958, Λεμεσός, Κύπρος), Tala Madani(1981, Τεχεράνη, Ιράν),Δέσποινα Μεϊμάρογλου(1944, Αλεξάνδρεια, Αίγυπτος),Annette Messager(1943, Μπερκ, Γαλλία),Tracey Moffatt(1960, Μπρίσμπεϊν, Αυστραλία),Ελένη Μυλωνά(1944, Αθήνα),Rivane Neuenschwander(1967, Μπέλο Οριζόντε, Βραζιλία),Cornelia Parker(1956, Τσέσαϊρ, Αγγλία),AgnieszkaPolska(1984, Λούμπλιν, Πολωνία),Χριστιάνα Σούλου(1961, Αθήνα),ΆσπαΣτασινοπούλου (1935, Αθήνα), Μαρία Τσάγκαρη (1981, Πειραιάς), AleksandraWaliszewska (1976, Βαρσοβία, Πολωνία) και Gillian Wearing (1963, Μπέρμιγχαμ, Αγγλία).
«Χρόνος στα χέρια μου» – Λήδα Παπακωνσταντίνου
Λίγο πιο κάτω από το ισόγειο απλώνεται η εντυπωσιακή αναδρομική έκθεση της Λήδας Παπακωνσταντίνου και είμαστε τυχεροί όλοι που βρίσκεται εδώ μαζί μας, παρούσα, ζωντανή. Μια γυναίκα που εδώ και 50 περίπου χρόνια έχει παρουσιάσει ένα πολυσύνθετο και πολυδιάστατο, τολμηρό έργο με ποικιλία μορφών, ξεκινώντας από την περφόρμανς, το φιλμ, κάποιες από τις πρώτες εγκαταστάσεις στην Ελλάδα με σταθερό σημείο αναφοράς της τη σωματικότητα:
«Το έργο της έχει αποτελέσει τομή της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα και διεθνώς, αποτελώντας σημείο αναφοράς για πολλούς νέους εικαστικούς που ασχολούνται με το έργο της performance και όχι μόνο», αναφέρει στεκόμενη δίπλα της η επιμελήτρια Τίνα Πανδή.
Ο «Χρόνος στα χέρια μου» είναι ο τίτλος της μεγάλης αναδρομικής της έκθεσης προερχόμενος από την ομότιτλη in situ εγκατάσταση που δημιούργησε η καλλιτέχνιδα το 2010 για τον σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι, που βασιζόταν σε φωτογραφία της προβολής του βίντεο με τίτλο «Τα βέλη είναι του έρωτα», πάνω σε τοίχο των οθωμανικών Λουτρών Μπέη Χαμάμ στη Θεσσαλονίκη.
Η έκθεση συγκεντρώνει για πρώτη φορά έναν μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων, ζωγραφικών, γλυπτικών, και οπτικοακουστικών έργων, καθώς και σπάνιων και ανέκδοτων φωτογραφικών και κειμενικών αρχειακών τεκμηρίων/ιχνών των περφόρμανς.
Εστιάζοντας στα φιλμ και τις περφόρμανς των ετών 1969-1971 ευρισκόμενη τότε για τις σπουδές της στην Αγγλία που συνήθως λαμβάνουν χώρα σε δημόσιους χώρους, στις πρώτες εγκαταστάσεις στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, στην κοινοτική θεατρική ομάδα «Σπετσιώτικο Θέατρο» των ετών 1975-1979 με κυρίαρχο το έργο «Το όνειρο της Μπουμπουλίνας», και στις μεγάλης κλίμακας βίντεο-εγκαταστάσεις των τελευταίων δεκαετιών, η έκθεση στοχεύει να αναδείξει την καλλιτεχνική πρακτική της γύρω από θεματικούς άξονες, όπως η έμφυλη ταυτότητα, η προσωπική και συλλογική μνήμη, η σχέση λόγου και σωματικότητας.
«Ζωγράφισα μεγάλα μάτια πάνω στα κλειστά βλέφαρά μου. Σε μια ταμπέλα τοποθετημένη κάτω από το στήθος μου ήταν γραμμένη η ακόλουθη δήλωση: «Είμαι κωφάλαλη. Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μου με άλλους τρόπους». Σχεδόν κανείς δεν πρόσεξε πως ήμουν απλώς τυφλή», περιγράφει για την περφόρμανς «Κωφάλαλη» (1971) η ίδια η καλλιτέχνιδα δίπλα στην εντυπωσιακή φωτογραφία που αποτελεί και τη βασική εικόνα της έκθεσής της.
Ξεχωρίζουν το Κουτί (1981) μια εγκατάσταση περφόρμανς, σταθμός στην καλλιτεχνική της διαδρομή, όπου κυρίαρχο στοιχείο ήταν μια μεγάλης κλίμακας κιβωτιόσχημη εγκατάσταση και ένα βασιλικό στέμμα από το Δημαρχείο των Σπετσών, χωρισμένη σε τρία μέρη. Για ένα διάστημα τριών ωρών επί τέσσερις μέρες, η Παπακωνσταντίνου με τη Lesley Walton (περφόρμερ) παρέμεναν κλεισμένες σε αυτούς τους χώρους και οι θεατές μπορούσαν να τις παρακολουθούν μέσα από ειδικές οπές που προσέφεραν μια παραμορφωτική θέαση του χώρου:
«Στη συγκεκριμένη παρουσίαση προβάλλουμε αυτά ακριβώς τα στοιχεία που έχουν υπάρξει αόρατα, μιας και έχουν χαρακτηριστεί αξιολογικά και εννοιολογικά αδύναμα σε σχέση με τους μεγάλους κοινωνικούς χώρους», αναφέρει σχετικά η ίδια η εικαστικός.
Κατά την έξοδό από την έκθεση θα τη ρωτήσουμε πώς ήταν αυτή η διαδικασία της έρευνας και της αναζήτησης όλου του υλικού προκειμένου να οργανωθεί η έκθεση:
«Δυστυχώς η διαδικασία ήταν επώδυνη. Μοιάζει με ψυχανάλυση. Θύμιζε λίγο τους τεχνητούς πόνους μιας γέννας που αναγκάζεσαι να υποστείς αλλά το αποτέλεσμα είναι υπέροχο. Δεν περίμενα να είμαι τόσο ευχαριστημένη. Κοιτάζω σήμερα τα έργα μου και θέλω να τα χαϊδέψω Είναι ωραία να έχεις μια ήρεμη και γλυκιά σκέψη προϊόν της δουλειάς σου. Νιώθω ότι τα βρήκα μαζί τους. Συμφιλιώθηκα».
