Είναι πρωινό Σαββάτου και η γειτονιά του Ψυρρή ακόμα δεν έχει γεμίσει με κόσμο. Θυμίζει κάτι από τα παλιά φθινοπωρινά πρωινά που μπορούσες να δεις έναν έναν τους ανθρώπους της γειτονιάς να ξεμυτίζουν από τα σπίτια τους για να ανοίξουν τα μαγαζιά τους. Ο φούρναρης, ο τσαγκάρης, ο επιπλοποιός με εκείνη τη λαχτάρα και το μεράκι να ξαναβρεθούν στον χώρο τους, να ανοίξουν τις πόρτες τους και να καλωσορίσουν τον κόσμο.
Βρίσκομαι έξω από το κτίριο της Τουρναβίτου 7. Την πόρτα ξεκλειδώνουν η Ιώ Βουλγαράκη και ο Αργύρης Ξάφης. Το Θέατρο Θησείο για τη φετινή χρονιά που διανύουμε χαίρει νέας καλλιτεχνικής διεύθυνσης.
Ο Αργύρης Ξάφης και η Ιώ Βουλγαράκη, συνιδρυτές της θεατρικής ομάδας ΠΥΡ, η Δέσποινα Κούρτη είναι το τρίτο μέλος, και συνεργάτες εδώ και αρκετά χρόνια, αναλαμβάνουν για τη θεατρική περίοδο 2023-2024 την καλλιτεχνική διεύθυνση του Θεάτρου Θησείον. Εδώ στεγάζεται πλέον το νέο τους καλλιτεχνικό σπίτι, «το νέο τους νησί» όπως θα μου πει συγκινημένη η Ιώ Βουλγαράκη.
«Πρώτη φορά που μπήκα εδώ με τα κλειδιά στα χέρια μου, ξαναβγήκα και ξαναμπήκα. Δεν το πίστευα. Έμοιαζε να κάνω ένα κωμικό αυτοσχεδιασμό αν κάποιος με έβλεπε απ’ έξω. Δεν μπορούσα να το συλλάβω», θα μοιραστεί στην κουβέντα μας ο Αργύρης Ξάφης.
Σε αυτό τον χώρο δημιούργημα του Μιχαήλ Μαρμαρινού που έχει στο παρελθόν στεγάσει πολλές αξιόλογες παραστάσεις, οι δυο νέοι καλλιτεχνικοί του υπεύθυνοι έχουν στα χέρια τους τα κλειδιά και φιλοδοξούν να μας συστήσουν και αυτή τη θεατρική περίοδο ενδιαφέρουσες νέες παραστάσεις, νέες αναγνώσεις έργων, αλλά και κλασικών, ενώ ταυτόχρονα να μας συστήσουν μερικές καινοτόμες ιδέες τους. Με κοινή επιθυμία αυτή η νέα συνθήκη να έχει διάρκεια και να μην περιοριστεί σε ένα χρόνο, οι δύο καλλιτέχνες «απολαμβάνουν για την ώρα τον ορίζοντα αυτής της νέας θεατρικής σεζόν».
Η σχέση, η καλλιτεχνική ανάγκη και το νέο κεφάλαιο
Η διεύθυνση ενός Θεάτρου δεν ήταν μέσα στα άμεσα σχέδια τους. Ωστόσο, τα έντεκα χρόνια κοινής καλλιτεχνικής πορείας για τους δύο δημιουργούς που συχνά βρέθηκαν αντιμέτωποι με μεγάλα εμπόδια και δυσκολίες, με ζυμώσεις που τους ωρίμασαν, τους σφυρηλάτησαν, τους διαμόρφωσαν τελικά την πεποίθηση ότι μπορούν να δοκιμάσουν αυτό το επόμενο βήμα.
«Δεν ήταν κάτι που επιζητούσαμε ή που ψάχναμε γενικά. Υπάρχουν λίγοι χώροι που μας εκφράζουν προσωπικά και καλλιτεχνικά αυτή τη στιγμή. Και το Θέατρο Θησείον είναι ένας από αυτούς. Καλλιεργούνταν η ανάγκη για ένα τέτοιο εγχείρημα. Όταν κάναμε το Μάκιναλ πριν από ενάμιση περίπου χρόνο στο θέατρο του Νέου Κόσμου, ήταν μια σημαντική στιγμή για την ομάδα μας. Ξανασυστηθήκαμε μετά από τη δύσκολη περίοδο του covid με ένα σημαντικό έργο. Μια παράσταση που αγαπήσαμε πολύ αλλά δυστυχώς δεν υπήρχε η δυνατότητα να παιχτεί παραπάνω.
Ο προγραμματισμός στα θέατρα ήταν πολύ στενός, πολλές οι εκκρεμότητες σε θεατρικές παραγωγές. Τότε ένιωσα μέσα μου να γεννιέται ο προβληματισμός. Ένιωσα σα να ήμασταν άστεγοι, ελεύθεροι σκοπευτές που κάθε χρόνο αναζητούμε νέο σπίτι. Είναι η δουλειά μας από τη φύση της νομαδική, αλλά εγώ τότε ένιωσα την ανάγκη να έχουμε ένα χώρο όπου θα μπορούσαμε να περπατήσουμε κάποια πράγματα περισσότερο», λέει χαρακτηριστικά η Ιώ Βουλγαράκη.
Η γνωριμία των δύο καλλιτεχνών θα γίνει πριν από πολλά χρόνια όταν η Ιώ Βουλγαράκη, απόφοιτη του Εθνικού Θεάτρου θα βρεθεί στην ακρόαση που ο Αργύρης Ξάφης έκανε ως σκηνοθέτης στο Θέατρο Πόρτα για την παράσταση «Το Δρακούδι».
«Εγώ δεν ήθελα πολύ να παίξω στην παράσταση. Ήμουν έτοιμη να φύγω για τη Μόσχα, στοχοπροσηλωμένη στη σκηνοθεσία. Και έτσι πήρα το θάρρος μετά την ακρόαση να τον προσεγγίσω και να ρωτήσω αν θα ήθελε βοηθό σκηνοθέτη». Έτσι ξεκίνησε και η καλλιτεχνική τους σχέση. Μια σχέση βαθιάς εκτίμησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. «Διαισθητικά ένιωσα την ποιότητά της και ήταν αυτό που με έκανε να πω πάμε», προσθέτει ο Αργύρης Ξάφης.
Ωριμάζοντας έχεις την ανάγκη να βρεις ένα απάγκιο, να βρεις τους ανθρώπους με τους οποίους ταιριάζεις, να συνυπάρχεις και να καλλιεργείσαι μαζί τους. Και οι δυό τους θα το βρουν. «Ο συνεκτικός μας δεσμός έγκειται στο κοινό μας ήθος απέναντι στη δουλειά που κάπως βαθαίνει τη σχέση. Μια κοινή θέαση των πραγμάτων».
Προσωπική σύνδεση και δυσκολίες
Ένα θέατρο που εκτός από τη μεγάλη του θεατρική ιστορία φυλάει καλά στους τοίχους του και πολλές από τις στιγμές του Αργύρη Ξάφη. Πολλές οι αναμνήσεις από τον χώρο στα πρώτα του καλλιτεχνικά βήματα δίπλα στον Μιχαήλ Μαρμαρινό στην παράσταση Ηλέκτρα αλλά και ως ηθοποιός που ακολουθούσε τις σκηνοθετικές οδηγίες του Θωμά Μοσχόπουλου στην παράσταση Mistero Buffo του Ντάριο Φο:
«Δούλεψα εδώ σε αυτό το θέατρο την πρώτη χρονιά που άνοιξα. Κάναμε τις πρόβες της Ηλέκτρας με τον Μιχαήλ (Μαρμαρινό). Ήταν η πρώτη μου δουλειά μετά τη σχολή. Αυτός ο χώρος έχει και την προσωπική μου ιστορία».
Μια αέναη κλωστή συνδέει το παρελθόν με το παρόν του σε αυτό το θέατρο και ένα νέο, πολλά υποσχόμενο κεφάλαιο που ανοίγει. Πολλές και απαιτητικές οι συνθήκες πλέον, γιατί μια τέτοια συνθήκη απαιτεί ανάληψη αρμοδιοτήτων και ευθυνών που ξεφεύγουν των καλλιτεχνικών ορίων. Τεχνικά θέματα που χρήζουν φροντίδας, οικονομική διαχείριση. Και όλα αυτά υπό συνθήκες που δεν ευνοούν την υποστήριξη των θεατρικών χώρων.
«Εγώ είμαι μεγαλωμένος μέσα στο Αμόρε. Εκεί επιχορηγούνταν ο χώρος βάσει του προγραμματισμού για τα επόμενα χρόνια. Τώρα οι επιδοτήσεις είναι “ο σώζων εαυτόν σωθήτω” με αποτέλεσμα να δημιουργείται ανταγωνισμός καθώς οι ομάδες αναγκαστικά για να επιβιώσουν, δεν μπορούν να λειτουργήσουν συνεργατικά αλλά ανταγωνιστικά για να τα καταφέρουν», λέει ο Αργύρης Ξάφης απογοητευμένος.
Όραμα και σχεδιασμός
Ο προγραμματισμός αν και ακόμα δεν έχει οριστικοποιηθεί με κάθε λεπτομέρεια, θα περιλαμβάνει δέκα θεατρικές παραγωγές, ξεκινώντας με δύο επαναλήψεις από την περυσινή θεατρική σεζόν. Η αρχή θα γίνει με την Αρκουδοράχη στις 12 Οκτωβρίου, με την επανάληψη της sold out παράστασης που σκηνοθέτησε η Ιώ Βουλγαράκη στη σκηνή Ωμέγα του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, συστήνοντας στο ελληνικό κοινό τον πολυβραβευμένο Ουαλό συγγραφέα θεάτρου και κινηματογράφου Εντ Τόμας. Μάλιστα φέτος η πρεμιέρα θα γίνει με την παρουσία του ίδιου του συγγραφέα.
Ένα έργο που είχε συγκλονίσει την Άρτεμη Γρύμπλα (δραματουργός της παράστασης) βλέποντάς το στο Λονδίνο στο Royal Court και αμέσως θα το μοιραστεί με την Ιώ. «Πρέπει να το διαβάσεις αμέσως αυτό το έργο. Είναι από τον κόσμο σου», θα της πει στο τηλέφωνο. Ήταν η πρώτη φορά που η Ιώ θα αναλάβει να κάνει ένα τόσο σύγχρονο έργο.
«Λαχταρώ να δω την Αρκουδοράχη σε αυτό τον χώρο. Είναι ένα συγκλονιστικό, σύγχρονο έργο, πάνω στη διατήρηση της μνήμης ως διατήρηση της ταυτότητας και πάνω στο πένθος για ό,τι χάνεται αμετάκλητα». Ένα έργο που αγαπήθηκε από το κοινό την περσινή χρονιά με λόγο έντονα ποιητικό και ταυτόχρονα εύκολο και κατανοητό ώστε να καταφέρει να επικοινωνήσει τα νοήματά του με τον κόσμο. Τη μετάφραση έχει κάνει ο Αργύρης Ξάφης που όπως θα μου πει «ήταν ένα έργο που με παίδεψε πολύ. Έπρεπε να βρεθεί η γλώσσα της παράστασης. Ήταν ένα ωραίο, ενεργητικό ταξίδι».
Παράλληλα, από τις 16 Οκτωβρίου σε σκηνοθεσία Δανάης Σπηλιώτη θα δούμε την παράσταση του έργου του Α. Τσέχωφ Πλατόνωφ.
Ολόκληρος ο θεατρικός προγραμματισμός κινείται πάνω σε δύο βασικές περιοχές, το σύγχρονο και το κλασσικό, φιλοδοξώντας με αυτό τον τρόπο να συστήσει στο θεατρικό κοινό, από τη μία πλευρά νέες για την ελληνική σκηνή αναγνώσεις σύγχρονων έργων όπως δηλαδή η Αρκουδοράχη, και από την άλλη να επανασυστήσει υλικά κλασικά με ένα νέο βλέμμα σε επίπεδο ανάγνωσης και διασκευής.
Ένα σημαντικό νέο είναι η προσθήκη μιας ημέρας αποκλειστικά αφιερωμένης στο χορό. Μια καινοτόμα και άκρως ενδιαφέρουσα πρόταση από τη νέα καλλιτεχνική διεύθυνση, δείγμα εξωστρέφειας και πολυθεματικής προσέγγισης του χώρου. Ένα σπίτι για ομάδες χορού που δεν τους δίνεται η δυνατότητα να βρουν ένα δικό τους χώρο αλλά και για ομάδες που έρχονται από το εξωτερικό.
«Εμείς θα στηρίξουμε έναν από τους καλύτερους, πιο δυναμικούς και πιο παραμελημένους κλάδους στην Ελλάδα, τον χορό. Μια πρόταση που αν και δύσκολη τεχνικά, θα γίνει και θα γίνει από καρδιάς. Θεωρώ ότι ο χορός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που έχει προχωρήσει το θέατρο. Θυμάμαι να βλέπω εδώ σε ένα βιντεάκι την Πίνα Μπάους. Μας την είχε δείξει ο Μιχαήλ, εκείνος μας άνοιξε αυτό το παράθυρο στον χορό. Και τότε ήταν που άρχισα να καταλαβαίνω τι έχει συμβεί στο θέατρο εξαιτίας του χορού. Και πρέπει να τον προσφέρουμε στους θεατές. Πρέπει να φωτίσουμε αυτές τις περιοχές, αλλιώς δεν θα μπορέσουν οι άνθρωποι να το αντιληφθούν», αναφέρει ο Αργύρης Ξάφης υπογραμμίζοντας την αγάπη του για το χορό. Η επικοινωνία με χορογράφους έχει ήδη ξεκινήσει και πλέον έχει ξεκινήσει ο προγραμματισμός. Κάθε Τετάρτη θα είναι αφιερωμένη στον χορό.
Σημαντικό να αναφέρουμε ότι η πλειοψηφία των παραστάσεων θα είναι σκηνοθετημένες από γυναίκες, πολύ συνειδητά και ύστερα από πολλή σκέψη ενάντια στην άποψη ότι δεν υπάρχουν πολλές γυναίκες δημιουργοί:
«Διόλου ανταγωνιστικά απέναντι στους άνδρες συναδέλφους, θεωρώ ότι υπάρχει ζήτημα υποεκπροσώπησης που κάπως πρέπει να μας απασχολεί», αναφέρει η Ιώ Βουλγαράκη. Έτσι νέες και παλιότερες σκηνοθέτιδες αποκτούν ένα δικό τους «βήμα» σε αυτό τον χώρο μέσα από πρωτότυπες εργασίες και παρουσιάσεις έργων.
Λίγο πριν κλείσουμε την πόρτα πίσω μας και αποχαιρετιστούμε, πάντα με τα κλειδιά του Θεάτρου στο χέρι, θα τους θέσω ένα τελευταίο προβληματισμό. Ποια θα θεωρήσουν μεγάλη επιτυχία αυτής της χρονιάς;
«Θα θεωρήσω μεγάλη επιτυχία οι άνθρωποι που έχουν έρθει στο θέατρο να δουν τις παραστάσεις ή που συνεργάστηκαν μαζί μας, να θέλουν να το επαναλάβουν», λέει ο Αργύρης Ξάφης.
«Θα χαρώ πολύ αν οι άνθρωποι που δουν τις παραστάσεις, αντιληφθούν ότι παρά τις διαφορές τους, υπήρχε κάτι που τις συνέδεε. Κι ας μη μπορούν να ορίσουν ποια η σύνδεση. Να νιώσουν ότι υπάρχει κάποιο νήμα που τις συνδέει, είτε σε επίπεδο σκέψης, είτε σε επίπεδο ενέργειας ή διαλεκτικής», προσθέτει η Ιώ Βουλγαράκη. «Σα να υπάρχει μια ενιαία πολιτιστική καρδιά» θα συμπληρώσει ο Αργύρης Ξάφης.
