Kείμενο – φωτογραφίες: Μεγακλής Ρογκάκος, MA MA PhD
Η Serpentine Gallery στο Λονδίνο έχει την τιμή να φιλοξενεί τη νέα έκθεση της Μπάρμπαρα Κρούγκερ με τίτλο Thinking of You. I Mean Me. I Mean You – (Σκέπτομαι Εσένα. Εννοώ Εμένα. Εννοώ Εσένα). Ο ιδιαίτερος τίτλος της έκθεσης δίνει το στίγμα ότι τα έργα αφορούν κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο και υπερασπίζονται την ελευθερία του σε κάθε έκφανσή της – κοινωνική, οικονομική και πολιτική. Το διεθνές φιλότεχνο κοινό του Λονδίνου υποδέχεται αυτή την έκθεση με τον δέοντα ενθουσιασμό.
Η Κρούγκερ είναι μία Αμερικανίδα εννοιολογική καλλιτέχνιδα, που σχετίζεται με το κίνημα του μεταμοντερνισμού. Το 1965 σπούδασε στη Σχολή Σχεδίου Πάρσονς στη Νέα Υόρκη. Τα επόμενα δέκα χρόνια καθιερώθηκε ενώ έκανε γραφιστική για περιοδικά και επεξεργαζόταν εικόνες καθώς και σχεδίαζε εξώφυλλα βιβλίων. Το έργο της άρχισε να αποκτά ενδιαφέρον από το 1969, όταν σχετίστηκε με τη φεμινιστική ανάκτηση της βιοτεχνίας αυτής της περιόδου – πλέκοντας, ράβοντας και ζωγραφίζοντας αντικείμενα με έντονα χρώματα και ερωτική υποβολή.
Το 1976, εγκατέλειψε τη δημιουργία αφηρημένων ή λυρικών έργων που η ίδια έκρινε ότι παρήγαγε μάλλον χωρίς νόημα και σκέψη. Μετακόμισε στο Μπέρκλεϋ, όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και εμπνεύστηκε από τις δημοσιευμένες θεωρίες των Βάλτερ Μπένγιαμιν και Ρολάν Μπαρτ περί φωτογραφίας και ιστορίας, για τη δύναμη της φωτογραφικής εικόνας που άλλαξε τον χαρακτήρα της καλλιτεχνικής αναπαράστασης και της ανθρώπινης αντίληψης. Στα δοκίμιά τους «Μία Συνοπτική Ιστορία της Φωτογραφίας» (1931) του Μπένγιαμιν και «Φωτεινός Θάλαμος» (1980) του Μπαρτ – οι εν λόγω πολιτισμικοί κριτικοί έφτασαν ανεξάρτητα στο συμπέρασμα ότι οι φωτογραφικές απεικονίσεις μπορούν να γίνονται κατανοητές μόνον εάν συσχετιστούν με την ιστορία. Οι καλλιτέχνες που αφουγκράστηκαν αυτό το σημαντικό μήνυμα εμπνεύστηκαν να φιλοτεχνήσουν εννοιολογικά έργα με σαφή πολιτική χροιά.
Έχει σημασία που η Κρούγκερ ομιλεί από θηλυκή σκοπιά, διότι το ανδροκρατούμενο πολιτιστικό σύστημα φρόντιζε οι γυναίκες καλλιτέχνιδες να βρίσκονται στην αφάνεια. Αντιμετωπίζοντας ζητήματα γλώσσας και νοήματος, η Κρούγκερ έχει συνταχθεί με φεμινίστριες μεταμοντέρνες καλλιτέχνιδες όπως οι Σέρι Λιβάιν, Μάρθα Ρόσλερ, Σίντι Σέρμαν και Τζένι Χόλτζερ.
Σήμερα η Κρούγκερ θεωρείται βασικό μέλος της γενιάς των εικόνων. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιεί τις τεχνικές της μαζικής επικοινωνίας και της διαφήμισης για να διερευνήσει το θέμα της ταυτότητας και να εξερευνήσει πολύπλοκους μηχανισμούς εξουσίας, φύλου, τάξης και κεφαλαίου. Αναφέρεται σε υπαρξιακά ερωτήματα του πώς σχετιζόμαστε ο ένας με τον άλλον, με σεβασμό ή περιφρόνηση, με καλοσύνη ή βαρβαρότητα, με λατρεία ή υποταγή. Το έργο της φωτίζει τη σύγχρονη εποχή που βασίζεται στα μιμίδια – αντιλήψεις, ιδέες, πρότυπα, σλόγκαν, συνθήματα και μόδες.
Πολλά από τα έργα της ζευγαρώνουν φωτογραφίες με εύστοχο και διεκδικητικό κείμενο που προκαλεί τον θεατή, γνωστό ως κειμενική τέχνη. Η μέθοδός της περιλαμβάνει την ανάπτυξη των ιδεών της σε έναν υπολογιστή, κατόπιν τη μεταφορά των αποτελεσμάτων, συχνά σε μέγεθος γιγαντοαφίσας, σε εκτυπωμένες εικόνες. Παραδείγματα των άμεσα αναγνωρίσιμων συνθημάτων της περιλαμβάνουν τα «ψωνίζω, άρα υπάρχω», «το σώμα σου είναι πεδίο μάχης» και «δεν είσαι ο εαυτός σου», που εμφανίζονται με τα τυπικά της λευκά γράμματα σε ερυθρό φόντο.
Το χαρακτηριστικό ύφος των γραμματοσειρών που επιλέγει, Φουτούρα ή Ελβέτικα, είναι εμπνευσμένο από τις διαφημιστικές τάσεις της δεκαετίας του 1960 στις οποίες εκτέθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας της ως γραφίστρια στο περιοδικό «Μαντεμουαζέλ». Το μεγαλύτερο μέρος της τέχνης της ασχολείται με θέματα όπως ο φεμινισμός, ο καταναλωτισμός και η ατομική αυτονομία και επιθυμία, οικειοποιούμενη συχνά εικόνες από επικρατούντα περιοδικά και χρησιμοποιώντας τολμηρές φράσεις για να τις πλαισιώσουν σε μία νέα συνάφεια.
Η Κρούγκερ είπε: «Εργάζομαι με εικόνες και λέξεις γιατί έχουν την ικανότητα να προσδιορίζουν ποιοι είμαστε και ποιοι δεν είμαστε» (24 Δεκεμβρίου 2010, Μηχανή Επιστροφής, Πινακοθήκη Σιρν, Φρανκφούρτη). Ένα επαναλαμβανόμενο στοιχείο στο έργο της είναι η οικειοποίηση διαθέσιμων εικόνων. Περιγράφοντας τη χρήση της, η Κρούγκερ δήλωσε:
Οι εικόνες και οι λέξεις φαίνεται να γίνονται τα σημεία εστίασης για ορισμένες υποθέσεις. Υπάρχουν υποθέσεις αληθείας και ψεύδους και υποθέτω ότι οι αφηγήσεις του ψεύδους ονομάζονται μυθοπλασίες. Αναπαράγω ορισμένες λέξεις και τις παρακολουθώ να ξεφεύγουν ή να συμπίπτουν με τις έννοιες του γεγονότος και της φαντασίας. (Συνέντευξη της Κρούγκερ από τον Ρίτσαρντ Πρινς, Περιοδικό «Μπομπ», άνοιξη 1982).
Η νέα έκθεση της Κρούγκερ στη Serpentine παρουσιάζει την πολιτική τέχνη της αναδρομικά από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα. Και σε αντίθεση με συμβατικές αναδρομικές εκθέσεις, η συγκεκριμένη παρουσίαση αναστατώνει με γόνιμο προβληματισμό. Με την πολιτική τέχνη της έχει συχνά προκαλέσει τη κρατική, δημόσια ή/και ευρεία κοινή ηθική. Έχει στιγματίσει τον καταναλωτισμό (1987), αμφισβητήσει τον όρκο πίστης των ΗΠΑ (1988), λάβει θέση ανοιχτά υπέρ του κινήματος για το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση (1989), αναδείξει το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας (1996), υποστηρίξει την ελεύθερη έκφραση της έμφυλης ταυτότητας (2000), προβληματίσει για θέματα χρημάτων και εξουσίας (2005), αμυνθεί υπέρ της καλλιτεχνικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση (2012), διαμαρτυρηθεί για την εκλογή των αμερικανικών συντηρητικών (2016), θίξει την επικοινωνία της διαφήμισης (2020).
Πολλά από τα παλιά έργα εμφανίζονται ψηφιοποιημένα σε κινούμενη μορφή με βίντεο και ήχο. Στη σύγχρονη εκδοχή τους, τα έργα εξακολουθούν να προβληματίζουν τον κόσμο για τη νέα τάξη πραγμάτων που είναι συνέχεια της παλαιάς.
Στη σημερινή δημοκρατική πολυφωνία, ανεξαρτήτως των θέσεων του κοινού στις εκάστοτε πολιτικές παρατάξεις, έχει σημασία να ακούγονται τα κοινωνικά μηνύματα των σύγχρονων καλλιτεχνών που σκοπό τους έχουν τη γενική αφύπνιση και συνεχή εγρήγορση. Ήδη εδώ και δεκαετίες η Κρούγκερ δείχνει τον δρόμο της αντίδρασης σε κατεστημένες μεθόδους, προλήψεις και συμβάσεις. Αν και τα έργα της σχετίζονται με συγκεκριμένα σύγχρονα θέματα, παραμένουν προφητικά έγκυρα ες αεί. Εκθέσεις με τέτοια διεθνή πολιτική απήχηση αξίζει να αναγνωρίζονται από κάθε πολίτη του συγχρόνου κόσμου που σέβεται τον εαυτό του και τα δικαιώματα των συνανθρώπων του απανταχού.
