Το 1963, η τελική εξάδα υποψηφίων για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας συμπεριλάμβανε τους Samuel Beckett, Yukio Mishima, Aksel Sandemore, Pablo Neruda, Wystan Hugh Auden και τον Γιώργο Σεφέρη. Οι τρεις τελευταίοι επικράτησαν στη δεύτερη φάση, για να επικρατήσει τελικά όπως γράφτηκε στην ιστορία ο Έλληνας ποιητής, ο πρώτος Έλληνας που παίρνει Νόμπελ.
Στις 24 Οκτωβρίου 1963, έφτασε στην Αθήνα η χαρμόσυνη είδηση της απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Σεφέρη. Εξήντα χρόνια μετά, ακριβώς και συμβολικά την ίδια μέρα, στις 24 Οκτωβρίου 2023 το Μουσείο Μπενάκη εγκαινιάζει την έκθεση «Γιώργος Σεφέρης. 60 χρόνια από το βραβείο Νόμπελ» στην Πινακοθήκη Γκίκα (Κριεζώτου 3). Μία έκθεση τόσο μικρή αλλά τόσο ουσιαστική, ειδικά εστιασμένη στο συγκεκριμένο συμβάν, γεμάτη από τεκμήρια και φωτογραφικό υλικό που καταφέρνει με το που μπαίνεις στον χώρο να σε βυθίζει σε εκείνη την εποχή και στο συγκεκριμένο μεγάλο γεγονός για την Ελλάδα.
Σεφέρης παντού σε φωτογραφίες με τη γνωστή μορφή του και το χαρακτηριστικό βλέμμα πίσω από τα γυαλιά του. Μια μεγάλη εικόνα του συναντάς στον χώρο – φόντο στην προθήκη με το κεντρικό έκθεμα που δεν είναι άλλο φυσικά από το μετάλλιο και το δίπλωμα του βραβείου Νόμπελ, το οποίο και ανήκει στη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα και δωρήθηκε από τη Μαρώ Σεφέρη. Δεν είχα ξαναδεί ποτέ από τόσο κοντά πώς είναι ένα μετάλλιο Νόμπελ ενώ περισσότερο μου έκανε εντύπωση το δίπλωμα, ένα πραγματικό χρωματιστό κομψοτέχνημα με καλλιγραφικά γράμματα.
Το ενδιαφέρον με αυτή την τόσο ειδική σε περιεχόμενο έκθεση είναι πώς καταφέρνει να ζωντανέψει την ατμόσφαιρα της ημέρας της ιστορικής ανακοίνωσης και το κλίμα των ημερών που ακολούθησαν έως την απονομή στις 10 Δεκεμβρίου 1963. «Έχει ένα μικρό στοιχείο κλειδαρότρυπας», όπως αναφέρει ο Γιώργης Μαγγίνης, επιστημονικός διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη. «Η έκθεση ζωντανεύει στο τι σημαίνει να πάρεις ένα βραβείο Νόμπελ και μάλιστα εκείνη την εποχή με αποδέκτη τον Σεφέρη».
Το κλίμα στην Αθήνα την εποχή της βράβευσης είναι πολιτικά ρευστό και κοινωνικά τεταμένο: Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο, η παραίτηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον Ιούνιο και οι εκλογές που έχουν ήδη προκηρυχθεί για τον Νοέμβριο του 1963 μονοπωλούν το ενδιαφέρον. Για την ιστορία, η είδηση για τη βράβευση δημοσιεύεται στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και εκτενή αφιερώματα υπάρχουν στις πολιτιστικές τους σελίδες, γρήγορα όμως το ενδιαφέρον ατονεί. Την επομένη της βράβευσης (11 Δεκεμβρίου), η σχετική είδηση είναι στις περισσότερες εφημερίδες είτε χαμένη στις εσωτερικές τους σελίδες, είτε πρωτοσέλιδο μονόστηλο, συμπιεσμένο υπό το βάρος των πολιτικών εξελίξεων.
Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες της έκθεσης αποτυπώνουν τις σημαντικές στιγμές εξιστορώντας άμεσα την ιστορία μέσα από τα κλικς. Μας πάνε απευθείας στο γραφείο του Σεφέρη με τη Μαρώ Σεφέρη και στο σαλόνι του στο εσωτερικό του σπιτιού στην Άγρας 20 στο Παγκράτι, όπου μετά την αναγγελία της βράβευσης ο ποιητής δίνει συνέντευξη τύπου ενώπιον των δημοσιογράφων και των φωτορεπόρτερ. Ο πρώτος που έφτασε στην Άγρας την ημέρα της ανακοίνωσης και αποτύπωσε με τον φωτογραφικό φακό του, ενώ άρχισε να συρρέει απέξω κόσμος, στιγμές και στο εσωτερικό του σπιτιού με τη Μαρώ και τον Σεφέρη είναι ο Κώστας Μεγαλοκονόμου.
Ιδιαίτερη εντύπωση μου προκαλούν και οι φωτογραφίες του που δείχνουν την επίσκεψη από μέλη της Σουηδικής κοινότητας της Αθήνας για χορωδιακά συγχαρητήρια στο σπίτι του Σεφέρη. Οι φωτογραφίες του Μεγαλοκονόμου στην αίθουσα της Πινακοθήκης Γκίκα, για να επανέλθω και στο πού βρισκόμαστε, διαδέχονται αυτές, που μας πάνε στις 6 Δεκεμβρίου του 1963, όταν αναχωρούνν ο Γιώργος με η Μαρώ Σεφέρη με προορισμό την Στοκχόλμη για την τελετή απονομής των Βραβείων Νόμπελ. Έπειτα φωτογραφικά μεταφερόμαστε στις 10 Δεκεμβρίου 1963, στο δείπνο της απονομής στο Δημαρχείο με τον Γιώργο Σεφέρη και την πριγκίπισσα Σίβυλλα.
Για τους λάτρεις των γραπτών αρχείων στη μικρή, με καθόλου αρνητική χροιά, αυτή έκθεση μπορείς να χαθείς με μέτρο σε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Σε συγχαρητήριες επιστολές προς τον Γιώργο Σεφέρη, μεταξύ των οποίων σίγουρα ξεχωρίζει εκείνη του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, για τα κατακόκκινα γράμματά του αλλά ακόμα και για τον ζωγραφισμένο, από τον ίδιο, φάκελο με την ελληνική σημαία, γιατί τελικά αν είσαι καλλιτέχνης, είσαι ακόμα και από τον τρόπο που θα κλείσεις ένα γράμμα. Αφιερώστε χρόνο να διαβάσετε όλη την επιστολή του Νάνου Βαλαωρίτη, έχουν πολύ ενδιαφέρον αυτά που λέει ανάμεσα στα συγχαρητήρια του, ενώ ανάμεσα σε άλλες, συναντάμε και τα τηλεγραφήματα του Ανδρέα Εμπειρίκου και της Σοφίας Βέμπο:
ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΜΕ ΜΑΖΙ ΣΟΥ ΜΕΓΑΛΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΜΕ ΑΓΑΠΗ ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ
ΔΕΧΘΗΤΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΜΕΝΑ ΤΑ ΘΕΡΜΑ ΜΟΥ ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ
Στην αίθουσα προβάλλεται και απόσπασμα από τα Επίκαιρα του Οκτωβρίου του ’63, σαν τα πλάνα των φωτογραφιών από το εσωτερικό του σπιτιού τελικά να ζωντανεύουν, να αποκτούν ήχο κάνοντάς μας να μπούμε ακόμα καλύτερα στην ατμόσφαιρα του ιστορικού γεγονότος.
Η έκθεση «ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ Εξήντα χρόνια από το βραβείο Νόμπελ» στο Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα σε έκταση είναι σαν ένα μικρό «ποίημα» με πολλές αναγνώσεις κι αισθήσεις μιας άλλης εποχής, ιδανικό γι’ αυτή την εποχή που όλοι βιαζόμαστε. Ικανή όμως έκθεση να σε κάνει να ξεχαστείς καταφέρνοντας να κρατήσει τη σκέψη σου για αρκετό χρόνο: μπροστά στη φωτογραφία της Μάρως Σεφέρη δίπλα πάντα στον ποιητή, στα λόγια του Νάνου που σε κάνουν να χαμογελάς κάπως ειρωνικά, στα χέρια του Σεφέρη με το τσιγάρο και τα χαρτιά του και στα κατακόκκινα γράμματα με υπογραφή Γκίκα.
Μία Απάντηση
Ευχαριστώ θερμά!
Και για το ντοκουμέντο των ιδιόχειρων χειρόγραφων καλλιτεχνικών συγχαρητηρίων του Ν.Χ.Γ. προς τον Σεφέρη με την υπογραφή “Νικολής Χατζηκυριάκος Γκίκας” και όχι “Νίκος”
“…Πρώτη του ατυχία ήταν η αλλαγή του ονόματός του που καθιερώθηκε στα έντυπα αλλά και στην αναφορά του από τους νεότερους, ακόμα και από τους φίλους, με το άχρωμο “Νίκος” που έτσι αποδυναμώνεται η προσωπικότητά του…”
https://www.blod.gr/lectures/tria-simeia-gia-ton-nikoli-hatzikyriako-gkika/
Μετά τιμής
Λίνα