Στα μέρη από τα οποία οι άνθρωποι φεύγουν αιφνίδια, αφήνουν τα σημάδια τους. Τα υπολείμματα μιας ζωής που πιθανώς δε θα έχουν ξανά. Η έννοια του ανεξίτηλου ακόμα και στα σημάδια των ποτηριών που σώθηκαν σε μια γκρεμισμένη κουζίνα, σε μια κουζίνα φάντασμα που εγκαταλείφθηκε με τα πιάτα στο νεροχύτη, τα σημάδια της σκόνης αποκτούν δύναμη και σημασία αλλόκοσμη.
Οι φωτογραφικές κάμερες είναι αυτές που τα αποτυπώνουν πρώτες όταν φτάνουν οι ανταποκριτές στον τόπο της καταστροφής, απείραχτο ένα σαπούνι σε ένα σπασμένο κομμάτι νιπτήρα, μια κούκλα σε ένα εντελώς κατεστραμμένο σχολείο, ένα κάδρο ασάλευτο σε ένα γκρεμισμένο σπίτι. Το ρολόι που παγώνει στο χρόνο ακινητοποιεί με έναν τρόπο αντικείμενα, απομεινάρια του πολέμου ή μιας φυσικής καταστροφής, μιας πολιτικής ή οικονομικής κρίσης.
Στις 11 Μαρτίου του 2011 το ρολόι στην Ιαπωνία δείχνει 14:46′:3” και εκεί ο χρόνος σταματά. Ένας ισχυρός σεισμός 9 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ χτυπά ανατολικά του Σεντάι, στο Νησί Χονσού και κρατά 5 εφιαλτικά λεπτά. Λίγη ώρα αργότερα ο σεισμός δημιουργεί ένα τεράστιο τσουνάμι που φτάνει τα δέκα μέτρα. Αυτό που ακολουθεί θυμίζει ταινία με θέμα το τέλος του κόσμου. Ενώ ο βυθός της θάλασσας μετατοπίζεται κατά 24 μέτρα, βγαίνουν καράβια στη στεριά, αεροπλάνα βρίσκονται στο νερό, σπίτια ισοπεδώνονται, τα αυτοκίνητα κάνουν πύργους το ένα πάνω στο άλλο.
Πιο τραγικός ο απολογισμός των θυμάτων: 15.365 νεκροί, 5.363 τραυματίες και 8.206 αγνοούμενοι. Και τίποτα δε σταματά εκεί. Το τσουνάμι πλήγει τη μονάδα της Φουκουσίμα, τα συστήματα ψύξης σταματούν να λειτουργούν και αυξάνεται η πίεση εντός των αντιδραστήρων. Μια μέρα αργότερα στις 12 Μαρτίου, σημειώθηκε η πρώτη έκρηξη στο κτήριο που φιλοξενούσε τον αντιδραστήρα 1, ενώ νέες εκρήξεις σημειώθηκαν στους υπόλοιπους αντιδραστήρες τις ακόλουθες ημέρες. Με τα επίπεδα της ραδιενέργειας να είναι πολύ πιο πάνω από τα επιτρεπτά όρια, η περιοχή κηρύχθηκε σε κατάσταση ανάγκης και διατάχθηκε η εκκένωση των κατοικιών σε ακτίνα αρκετών χιλιομέτρων.
Οι Ιάπωνες δεν έχουν σταματήσει να θυμούνται την τραγική αλληλουχία των γεγονότων και τις φοβερές εικόνες που δεν μπορούσε κανείς να πιστέψει, τις ολόκληρες πόλεις που καλύφθηκαν από το νερό, την αδυναμία να επικοινωνήσουν με τους δικούς τους, τους χιλιάδες ανθρώπους που αγνοούνται, τη χειρότερη πυρηνική καταστροφή που έχει καταγραφεί μετά από αυτή του Τσερνόμπιλ το 1986.
Οι περισσότεροι από αυτούς που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους εξακολουθούν να ζουν σε στρατόπεδα προσφύγων ή σε κοινωνικές κατοικίες. Πολλοί υποφέρουν από τραύματα, σε παιδιά έχουν εμφανιστεί με αυξητικό ρυθμό ασθένειες του θυρεοειδούς. Τον Οκτώβριο του 2016, το ιαπωνικό Υπουργείο Υγείας επιβεβαίωσε επίσημα περιπτώσεις λευχαιμίας εργαζομένων στο κατεστραμμένο πυρηνικό εργοστάσιο, σε άμεση σχέση με το ατύχημα.
Η επιχείρηση εκμετάλλευσης του πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, η Tokyo Electric Power Company, έχει χρησιμοποιήσει τα τελευταία χρόνια δεκάδες χιλιάδες δανεικούς εργαζόμενους, προκειμένου να ελέγξει την κατάσταση στη Φουκουσίμα και να «καθαρίσει» την περιοχή από τη ραδιενεργό μόλυνση, συσκευάζοντας σε πλαστικές σακούλες το μολυσμένο χώμα και εναποθέτοντάς το σε περιφραγμένους χώρους. Παρ’ όλους τους ισχυρισμούς τους, η Greenpeace έχει ανακοινώσει ότι οι τιμές είναι δέκα φορές πάνω από το διεθνές επιτρεπτό όριο. Ο κίνδυνος δεν έχει περάσει ακόμα. Εκατοντάδες τόνοι νερού καθημερινά διοχετεύονται στις εγκαταστάσεις του εργοστασίου για την ψύξη των αντιδραστήρων. Χωρίς αυτή την ψύξη, η οποία θα πρέπει να συνεχίζεται για χρόνια, οι θερμοκρασίες θα αυξάνονταν και πάλι και θα οδηγούσαν ξανά σε πυρηνικές αντιδράσεις. Από αυτή τη λειτουργία έχουν προκύψει 320.000 τόνοι μολυσμένου νερού. Βρίσκονται σε δοχεία χάλυβα στις εγκαταστάσεις της μονάδας ή έχουν διοχετευθεί απλά στον Ειρηνικό. Περισσότεροι από 400 τόνοι μολυσμένου νερού διέρρευσαν μετά το ατύχημα μέσα στη θάλασσα.
Μέχρι στιγμής υπάρχουν 9 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ραδιενεργών αποβλήτων που αποθηκεύονται προσωρινά γύρω από το εργοστάσιο. Τα επόμενα χρόνια θα εναποτεθούν εκατομμύρια τόνοι ραδιενεργά απόβλητα, ενώ η ραδιενέργεια επιστρέφει μέσα από τα δάση, τη βροχή και τα ποτάμια. Ενώ η Ιαπωνία επανασχεδιάζει τη λειτουργία πυρηνικών σταθμών, το 2017 λήγει και η περίοδος μέσα στην οποία το κράτος αποζημιώνει τα θύματα, αναγκάζοντας τους κατοίκους να επανεγκατασταθούν σε μολυσμένες περιοχές. Πολλοί κάτοικοι αντιστέκονται στην αναγκαστική επανεγκατάστασή τους. Οι κάτοικοι θα είναι μακροπρόθεσμα εκτεθειμένοι στην ακτινοβολία με άγνωστες συνέπειες.
Από την Ιαπωνία 9.372 χιλιόμετρα δυτικά, στην Ομόνοια
«Το Classical Acropol Hotel, ιδανικά τοποθετημένο κοντά στο σταθμό του μετρό Πανεπιστήμιο, παρέχει χώρο στάθμευσης, ανταλλακτήριο συναλλάγματος και ανελκυστήρα. Από το 1964, είναι ένα περίφημο ξενοδοχείο στην καρδιά της Αθήνας. Βρίσκεται σε απόσταση λίγων λεπτών από τη θεατρική περιοχή, κοντά στο Μουσείο Ακρόπολης. Είναι μόλις 1 χλμ. από το κέντρο της Αθήνας, την Οδό Πειραιώς και την Πλατεία Ομονοίας. Όλα τα δωμάτια είναι σύγχρονα, ακόμη και τα Ρετιρέ, Supreme Δίκλινο Δωμάτιο με 2 Μονά Κρεβάτια και Δίκλινο Δωμάτιο Superior Plus με 2 μονά κρεβάτια έχουν σύγχρονες παροχές. Τα δωμάτια έχουν μοδάτη επίπλωση με κόκκινα έπιπλα. Ποικίλο πρωινό σερβίρεται καθημερινά. Στο εστιατόριο σερβίρονται γεύματα της διεθνούς κουζίνας. Το ξενοδοχείο βρίσκεται σε κοντινή απόσταση οδικώς από το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Οι επισκέπτες μπορούν να επωφεληθούν από υπηρεσία catering, υπηρεσίες γραμματείας και εκτυπωτές, καθώς και από υπηρεσία ετοιμασίας δωματίου για ύπνο, ιατρικές υπηρεσίες και στεγνοκαθαριστήριο που παρέχει το ξενοδοχείο. Οι παροχές όπως σάουνα, δωμάτιο με ατμόλουτρο (σάουνα) και τζακούζι προσφέρονται για χαλάρωση».
Έτσι περιγράφει το ξενοδοχείο Classical Acropol Hotel, ένας παλιός τουριστικός οδηγός. Όντως το ξενοδοχείο, όπως και το απέναντί του 2 Fashion House είχαν ξεκινήσει με μεγάλες φιλοδοξίες όταν τα πήρε ο Όμιλος Δασκαλαντωνάκη και όταν ακόμα οι Αθηναίοι πιστεύαμε στα διάφορα πλάνα αναβάθμισης του κέντρου και της Ομόνοιας. Η αλήθεια είναι ότι τα δυο αυτά ξενοδοχεία έδιναν άλλο αέρα στην πλατεία. Όλα αυτά μέχρι το 2011, όταν ο όμιλος Δασκαλαντωνάκη μέσα σε διάστημα 18 μηνών προχώρησε στη διακοπή λειτουργίας τριών μεγάλων ξενοδοχείων στο κέντρο της Αθήνας, ανάμεσά τους το Classical Acropol στην Ομόνοια και το Athens Imperial στην πλατεία Καραϊσκάκη. Σύμφωνα με τη διοίκηση, ο λόγος ήταν η υποβάθμιση του κέντρου, καθώς και η μείωση του τουριστικού ρεύματος προς την πρωτεύουσα τα πρώτα χρόνια της ύφεσης.
Έτσι μια μέρα το Classical Acropol έκλεισε, κανείς δεν πήγε εκείνη την ημέρα στη δουλειά του, ούτε καμία άλλη μέχρι σήμερα, δεν επέστρεψε ποτέ, τα δωμάτια έμειναν με τα άστρωτα σεντόνια, ένα στυλό χωρίς καπάκι στη ρεσεψιόν ανάμεσα σε χαρτιά που γράφουν 2011, κάτι λεκιασμένα ποτήρια στο μπαρ και μερικές μισοτραβηγμένες κουρτίνες. Μπορεί το κλείσιμο ενός ξενοδοχείου να μη σημαίνει θάνατο, αλλά με έναν τρόπο σημαίνει. Εκατοντάδες εργαζόμενοι στην Ελλάδα τα χρόνια της οικονομικής κρίσης βίωσαν ένα morto subito, έναν αιφνίδιο θάνατο κάπως διαφορετικά από αυτόν μιας φυσικής καταστροφής. Πολλοί από αυτούς ακόμα και σήμερα είναι άνεργοι.
Το ξενοδοχείο άνοιξε πάλι για 17 ημέρες. Δυστυχώς όχι ως τόπος εργασίας, αλλά ως τόπος αναστοχασμού για τα έρημα εγκαταλελειμμένα μέρη και την ιστορία τους. Καθώς το φως μπαίνει αχνά στο ισόγειο με την κλειστή είσοδο από συμπαγές ρολό, στο λόμπι με τα μπεζ και καφέ χρώματα έρχονται να συναντήσουν την ερήμωση του ξενοδοχείου οι μαρτυρίες των ανθρώπων που εγκατέλειψαν την περιοχή γύρω από τη Φουκουσίμα. Γραμμένα σε καλύμματα που έχουν μπει στις πολυθρόνες του λόμπι, συνδέονται με τα σύμβολα προστασίας τους από τις καταστροφές. Αυτός είναι, ας πούμε, ο πρόλογος του καλλιτεχνικού πρότζεκτ που φιλοξενείται μέσα στο ξενοδοχείο στο πλαίσιο του Fast Forward Festival 4, το οποίο διοργανώνει η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.
Η επιμελητική ομάδα των Chim↑Pom, Kenji Kubota, Eva & Franco Mattes και Jason Waite, με έναυσμα το πυρηνικό ατύχημα και την πολλαπλή επίδρασή του στη ζωή των εκτοπισμένων κατοίκων της περιοχής, υπεύθυνη για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα και την εγκατάσταση στο Classical Acropol, ξεκίνησε τη δράση της το 2015, όταν κατάφεραν να κινητοποιήσουν 12 καλλιτέχνες (ανάμεσά τους, ήταν οι Ai Weiwei, Meiro Koizumi, Trevor Paglen και Taryn Simon) ζητώντας τους να δημιουργήσουν νέα έργα μέσα στη ραδιενεργό Ζώνη Αποκλεισμού της Φουκουσίμα: στα άδεια κτίρια που τους παραχώρησαν οι πρώην ένοικοι και στην τρομακτική σιωπή ενός τόπου χωρίς καμία ανθρώπινη παρουσία. Η δράση, έντονα πολιτική, παραμένει απροσπέλαστη, αθέατη, χωρίς επισκέπτες.
Με αφετηρία την κοινή κατάσταση του εκτοπισμού, το Don’t Follow the Wind εγκαθιστά ένα Μη-Επισκέψιμο Κέντρο (Non-Visitor Centre) στο ξενοδοχείο, ενώ μια ομάδα καλλιτεχνών έχει δημιουργήσει στο ισόγειο, τον ημιόροφο, τον πρώτο και το δεύτερο όροφο του ξενοδοχείου μια σειρά πρωτότυπων έργων που συνδέονται με την ελληνική κατάσταση, και ταυτόχρονα λειτουργούν σε διάλογο με το απροσπέλαστο έργο στη ραδιενεργό ζώνη της Φουκουσίμα.
Βασικό στοιχείο της εγκατάστασης στην Αθήνα είναι και η λειτουργία ενός φόρουμ για τους βιαίως εκτοπισθέντες, το οποίο θα φέρει κοντά όσους έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν με βίαιο τρόπο τον τόπο τους εξαιτίας της μόλυνσης του περιβάλλοντος, της οικονομικής κρίσης ή κάποιας πολεμικής σύγκρουσης. Τα μέλη του Φόρουμ μοιράζονται τις διαφορετικές εμπειρίες τους και καταλήγουν συλλογικά σε ένα μήνυμα για μελλοντικούς μετανάστες, το οποίο γράφουν πάνω στη σκόνη. Εν όψει της αυξανόμενης αβεβαιότητας που δε γνωρίζει σύνορα, η κοινή γνώση των σημερινών εκτοπισμένων χαρτογραφεί συλλογικά τις προοπτικές ενός διαφορετικού μέλλοντος.
Η μεταφορά του εν εξελίξει πρότζεκτ Don’t Follow the Wind στο 4ο Fast Forward Festival αποτελεί την πρώτη, μεγάλης έκτασης μεταφορά της δράσης σε ευρωπαϊκό έδαφος. Μια διαφορετική εκδοχή της έκθεσης παρουσιάστηκε το 2015 στους χώρους του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Watari στο Τόκιο. Eκδοχές του πρότζεκτ, που συνδέονται πάντα με την εγκατάσταση στη Ζώνη Αποκλεισμού της Φουκουσίμα, παρουσιάστηκαν στην 20ή Μπιενάλε του Σίδνεϊ το 2016 και στη διοργάνωση Perpetual Uncertainty, που φιλοξενείται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Umeå στη Σουηδία.
Η ακριβής τοποθεσία του κάθε έργου τέχνης στη ραδιενεργό ζώνη του πυρηνικού σταθμού της Φουκουσίμα είναι μυστική. Θα αποκαλυφθεί μόνο όταν η περιοχή γίνει ξανά προσβάσιμη στους ανθρώπους. Γι’ αυτό, κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει πότε και αν θα μπορέσει να δει την έκθεση όσο ζει. Κρίνοντας από τα σημερινά επίπεδα ραδιενέργειας στην περιοχή και τον επακόλουθο ανθρώπινο φόβο, τα έργα ενδέχεται να μείνουν για πολλές δεκαετίες απροσπέλαστα και αόρατα στη σιωπή της Φουκουσίμα.
—
Info:
Fast Forward Festival 4: Don’t Follow the Wind, Chim↑Pom, Kenji Kubota, Eva & Franco Mattes και Jason Waite | 2 – 14 Μαΐου 2017 | Ξενοδοχείο Classical Acropol (Πειραιώς 1, Ομόνοια) | 12:00-20:00
