Η νέα έκθεση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο» ρίχνει φως όχι μονο σε μια ιστορική μάχη αλλά και στον αντίκτυπό της ίσαμε σήμερα, αποτελεί μάλιστα την πρώτη στάση μιας νέας σειράς εκθέσεων του ΜΚΤ που φέρουν τον τίτλο Ιστορίες Ανθρώπων.
Προτού βουτηχτούμε στη μάχη της Χαιρώνειας και τα εκθέματα που φιλοξενεί η έκθεση αυτή ας κάνουμε μια μικρή στάση στο μέλλον και σε μια ευχάριστη ανακοίνωση που μας έγινε κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου. Στο πλαίσιο του προγράμματος σύγχρονης τέχνης του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης τον Απρίλιο του 2024 θα φιλοξενηθεί η πρώτη μουσειακή έκθεση στην Ελλάδα με φωτογραφικά έργα της Σίντι Σέρμαν, έτσι θα ‘χουμε την ευκαιρία και την τύχη να απολαύσουμε περισσότερα από 100 έργα ορόσημο από τις πρώιμες σειρές της σε μια έκθεση που θα εστιάζει στη γυναίκα, στην ταυτότητα και την απεικόνισή της. Επόμενη μικρή στάση τώρα στο παρόν και σε μια ακόμα ανακοίνωση που γίνηκε και μετά ταχιά ταχιά σας πάω στο καλοκαίρι του Αυγούστου του 338 π.Χ.
Η ανακοίνωση αφορά τη θέση του νέου επιστημονικού διευθυντή του μουσείου. Το Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης θέλει να δώσει βήμα στους νέους αρχαιολόγους και το κάνει και πράξη, μιας και αυτοί είναι που πρέπει και μπορούν ν’ αναλάβουν τα ηνία και αυτούς πρέπει να εμπιστευτούν, γιατί φέρουν νέο τρόπο σκέψης, δημιουργικότητας και πάνω απ’ όλα ενθουσιασμό. Οι αρχαιολόγοι Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, επιμελητής κλασσικών αρχαιοτήτων ΜΚΤ και καθηγητης Αρχαίας και Μεσαιωνικής Νομισματικής στο πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και ο Δρ Ιωάννης Φάππας, επίκουρος καθηγητής προϊστορικής αρχαιολογίας στο ΑΠΘ είναι οι νέοι επιστημονικοί διευθυντές του μουσείου και επιμελητές της έκθεσης «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο». Είδα στην πράξη πώς δύο νέοι επιστήμονες δημιούργησαν μια ζωντανή έκθεση οριακά διαδραστική που θα το ζήσετε και σεις όταν την περιηγηθείτε και τότε θα με καταλάβετε.
Οι δύο αυτοί επιμελητές έστησαν μια έκθεση που έχει ροή και κατανοητή ξεκάθαρη διαδρομή. Με εκθέματα που έχουνε να τα δούνε ζωντανοί από το 1904. Με εκθέματα έξυπνα τοποθετημένα που συνδιαλέγονται όχι μόνο με τον επισκέπτη μα και με άλλα εκθέματα. Είναι ομολογώ ανατριχιαστικό να βλέπεις νεανική προτομή μικρού Αλεξάνδρου να κοιτά την προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε ένα δωμάτιο που θα επισκεφθείς αργότερα, γιατί πρώτα έχεις να περάσεις μέσα από ένα κατακόκκινο δωμάτιο κι έτσι να νιώσεις το αίμα κι αργότερα μέσα από ένα λευκό για να νιώσεις το δέος, καθώς παρατηρείς τα οστά των νεκρών κομμένα σύριζα σχεδόν χειρουργικά στη μάχη της Χαιρώνειας που άλλαξε τον κόσμο. Τις συνέπειες της μάχης αυτής που έγινε το 338 π.Χ. τις βιώνουμε ίσαμε σήμερα αν σκεφτούμε ότι όλος ο χρυσός που χρησιμοποίησε ο δυτικός κόσμος μέχρι το 1492 είναι ο χρυσός που έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος από την εκστρατεία του.
Το καλοκαίρι του 338 π.Χ στις 2 του Αυγούστου οι Μακεδόνες του Φιλίππου του Β’ και του μικρού Αλέξανδρου αντιμετώπισαν τη Θήβα, την Αθήνα και τους συμμάχους τους στην εύφορη κοιλάδα της Χαιρώνειας, κοντά στη σημερινή αποξηραμένη πεδιάδα της Κωπαΐδας. Ο συμμαχικός στρατός υπερτερούσε αριθμητικά του μακεδονικού μα θες ο πιο εξελιγμένος και ελαφρύς στρατιωτικός εξοπλισμός του, θες η μακεδονική φάλαγγα και η σάρισα, το δόρυ μήκους 4,5-5,5 μέτρων, τους έδωσε τη νίκη και σίγουρα όχι η τύχη. Γίνηκε σφαγή, για τα δεδομένα της εποχής, πάει ο Ιερός Λόχος των Θηβών, πάει η Αθήνα, πάνε και οι σύμμαχοι. Ζήτω τα Ελληνιστικά χρόνια που ξεκινάνε και βάζουνε τέλος στην Πόλη Κράτος αλλάζουν ανεπαίσθητα την έννοια της δημοκρατίας εγκαθιδρύοντας την εποχή των βασιλιάδων αυτοκρατόρων και τη γέννηση του ελληνιστικού πολιτισμού. Μα πάνω απ’ όλα Ζήτω ο μικρός Αλέξανδρος που σ’ αυτή τη μάχη ηγείται του ιππικού μεν αλλά το μέλλον του, όπως γνωρίζουμε όλοι ήτανε Μέγα.
Όταν ξεκινάει η μάχη δίνει εντολή ο Φίλιππος ο Β’ στη δεξιά του πτέρυγα τη δικιά του να υποχωρήσουν τακτικά με βήματα κι όταν φτάνουν σε ένα σημείο με μεγαλύτερο ύψος σε σχέση με τους Αθηναίους που βρίσκονται απέναντι τους τους λέει να σταματήσουν. Οι Αθηναίοι πέφτουν στην παγίδα του στρατηγού και νομίζοντας ότι υποχωρούν ακολουθούν τους Μακεδόνες συμπαρασύροντας έτσι όλη τους την παράταξη δημιουργώντας ένα ρήγμα με τον Ιερό Λόχο να μένει ακάλυπτος και εγκλωβισμένος από τον ποταμό Κηφισό να δέχεται την επίθεση από τον μικρό Αλέξανδρο που τους αποδεκατίζει.
Είναι καλοκαίρι και οι νεκροί πρέπει να ταφούν γρήγορα ο κάθε στρατός κάνει τα κουμάντα του. Οι Μακεδόνες καίνε τους δικούς τους στο σημείο που δώσανε τη μάχη με τον Ιερό Λόχο και δημιουργούν έναν τύμβο. Οι Αθηναίοι τους καίνε εκεί αλλά μεταφέρουν την τέφρα τους στην Αθήνα για να αποδοθούν τιμές. Για τους λοιπούς συμμάχους δεν ξέρουμε και πολλά μα οι Θηβαίοι θέλησαν να κάψουν τους Ιερολοχίτες κοντά στην πόλη της Χαιρώνειας, ίσως στο σημείο που ‘χανε στρατοπεδεύσει. Σκάβουν έναν μεγάλο λάκκο ορθογωνίου σχήματος και βάζουν μέσα 247 σκελετούς και σε μια δεύτερη φάση θα χτιστεί ένα μνημείο πάνω στο οποίο θα στηθεί το μαρμάρινο λιοντάρι των περίπου έξι μέτρων που ‘χει το κεφάλι του στραμμένο προς τον τύμβο των νικητών Μακεδόνων να κοιτά το σημείο που ο Ιερός Λόχος αποδεκατίστηκε.
Θα μου πεις πού τα ξέρουμε όλα αυτά. Να ‘ναι καλά ο Παναγιώτης Σταματάκης και ο Γεώργιος Σωτηριάδης που με τις ανασκαφές τους και τον επαγγελματισμό τους έθεσαν τις βάσεις για την επιστημονική τεκμηρίωση της αρχαιολογικής έρευνας. Ο Παναγιώτης Σταματάκης σκάβει στη Χαιρώνεια σχεδόν δύο χρόνια μετά, αφού είχανε τελειώσει οι ανασκαφές του Σλήμαν στις Μυκήνες όπου ο Σταματάκης ήτανε επόπτης του Σλήμαν. Καλός ο Ερρίκος Σλήμαν αλλά τσαπατσούλης είχε κάνει αρκετές ζημιές, ήθελε να τα βρει όλα και λησμονούσε τη μελέτη, την υπομονή που οφείλεις να έχεις για να μην καταστραφεί ίχνος χρονικού στρώματος. Ο Παναγιώτης Σταματάκης σκάβει στη Χαιρώνεια με απολύτως επιστημονικό τρόπο το 1880 με τις καταγραφές του σαν να ‘χαν γίνει στη σύγχρονη εποχή. Ο Γεώργιος Σωτηριάδης, λίγα χρόνια αργότερα, σκάβει τον τύμβο των Μακεδόνων κει που είπαμε ότι κοιτάει ο λέοντας και εξίσου επαγγελματικά καταγράφει τις ανασκαφές του, ούτως ώστε οι καταγραφές αυτές να βοηθάνε τη νέα γενιά αρχαιολόγων, καλή ώρα αυτών των δύο επιμελητών και πια επιστημονικών διευθυντων Παναγιώτη Ιωσήφ και Ιωάννη Φάππα που στήσανε την έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο».
Απόλαυσα την έκθεση μα ιδιαίτερα τους δυο αυτούς επιστήμονες που ο ένας ήτανε πιο εξωστρεφής κι ο άλλος πιο μετρημένος μα κι οι δυο συμπλήρωναν ο ένας τον άλλον. Περιμένω πολλές ενδιαφέρουσες εκθέσεις από αυτό το δίδυμο στο μέλλον. Μα στο παρόν προς το παρόν σας παραινώ να επισκεφθείτε το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε μια έκθεση που θέλει να σε ταξιδέψει σε μια αιματηρή μάχη και τα αποτελέσματά της μα δεν επικεντρώνεται καθόλου στο αίμα. Είναι μια έκθεση τόσο φρέσκια πολύ διδακτική που θα σας έλεγα είναι ιδανική για ανηλίκους. Απ’ το να πιέσεις το παιδί να διαβάσει για τη μάχη της Χαιρώνειας πήγαινε το να την επισκεφτεί να φρεσκάρεις και συ τις ιστορικές σου μνήμες. Μια έκθεση που ξεκινά από τρεις προτομές και καταλήγει σε μια μακέτα από playmobill και σε ένα δωμάτιο κόμικ σχεδιασμένο από την Όλγα Διακογιάννη.
Κλείνοντας για μένα η ευχάριστη έκπληξη ήτανε το τελευταίο έκθεμα που βλέπεις σα τελειώσει η έκθεση «Χαιρώνεια, 2 Αυγούστου 338 π.Χ.: Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο» που ήτανε και το τελευταίο έκθεμα που θα περίμενα να δω. Το έργο του Andy Warhol του 1981 Alexander the Great, δωρεά του Αλέξανδρου Ιόλα. Γιατί προτομές είδα, ασπίδες, πανοπλίες, κράνη είδα, οστά είδα και σπάνια εκθέματα αρχαία είδα, μα όπως λέει το λαϊκό τραγούδι παραφρασμένο από μένα «ό,τι αρχίζει μ’ αρχαίο, τελειώνει ωραία με Γουόρχολ».
