«Μία από τις πολλές εναλλακτικές ιστορίες για το πώς να συνυπάρξουμε με ένα κατακερματισμένο παρελθόν, μαθαίνοντας να επιβιώνουμε, καταρρακωμένοι όπως είμαστε, βήμα βήμα, ζώντας αρμονικά ή, ποιος ξέρει, ίσως και έχοντας την τόλμη να πετάξουμε. Δεν είναι παρά ένα εγχείρημα να φανταστούμε ξανά τους τρόπους ζωής και το ποιοι είμαστε. Εξάλλου αυτό δεν είναι κοινωνία, αυτό που είμαστε;».
Με αυτά τα λόγια η επιμελήτρια Μαρία-Θάλεια Καρρά ξεδιπλώνει την ταυτότητα της κεντρικής έκθεσης της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Κάτω από την ομπρέλα της «Γεωκουλτούρας», η έκθεση ”Being as Communion” έχει ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό και αναπτύσσεται σε δέκα διαφορετικούς χώρους, που λειτουργούν ως μικρά εκθεσιακά κέντρα διάχυτα στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Εξωστρεφής και πολυπολική με κάθε έναν χώρο να συνδέεται με μια συγκεκριμένη περίοδο της ιστορίας της πόλης, που μετρά 3.000 χρόνια, λειτουργώντας και παράλληλα αυτόνομα. Οι επισκέπτες/τριες συναντούν έργα 28 καλλιτέχνών/ιδών και καλλιτεχνικών ομάδων που διερευνούν, αμφισβητούν, αντιστέκονται και δίνουν τις απαντήσεις τους γύρω από την γη και τους φροντιστές της, την έννοια της αγάπης ως άντληση, διαμοιρασμός της γνώσης, αμοιβαιότητα.
1. Γυάλινο Περίπτερο «Κήπος των Γλυπτών»
Πρώτη στάση στην παραλία της πόλης, στο Γυάλινο Περίπτερο «Κήπος των Γλυπτών». Σε καλωσορίζει ο «Θαλασσινός Ορίζοντας» του Γιώργου Τσιάρα, το εντυπωσιακό γλυπτό που από τον Νοέμβριο του 2022 κοσμεί τη ρηχή πισίνα του κήπου. Με την είσοδό σου μπορείς να βγάλεις τα παπούτσια σου για να νιώσεις την ενέργεια του χώρου στο μέγιστο και περπατώντας στο ξύλινο δάπεδο να ακολουθήσεις το κάλεσμα του ”Drawing Life” του Zheng Bo, να γειωθείς, να παρατηρήσεις από ψηλά τα σχέδιά του που είναι τοποθετημένα σε χαμηλά τραπέζια, σταδιακά να γονατίσεις ή να καθίσεις στα μαξιλάρια που υπάρχουν μπροστά τους για να αφουγκραστείς στο σύνολό του το έργο του καλλιτέχνη από το Χονγκ Κονγκ.
Σχέδια με μολύβι σε σελίδες Α4, που απεικονίζουν κλαδιά να διαπλέκονται, μοτίβα από φυτά, ενώ η πρακτική του με επιρροές της προ-νεωτερικής κινεζικής αισθητικής βασίζεται στην παρατήρηση της φύσης και στην καθημερινή του ρουτίνα να περπατάει σε έναν καταπράσινο λόφο, να παρατηρεί ενδιαφέροντα φυτά, και να τα ζωγραφίζει. Τα σχέδια ομαδοποιούνται και εκτίθενται κατά διαστήματα διάρκειας 14 – 16 ημερών, που αντιστοιχούν στον ηλιακό και τον σεληνιακό κύκλο, και κατ’ αυτόν τον τρόπο λειτουργούν και ως μια μορφή μέτρησης του χρόνου. Ένα μόνο βλέμμα έξω από το τζάμι και ένας μοναδικός διάλογος αρχίζει να ξετυλίγεται, ανάμεσα στα έργα, τη ζωή και το τοπίο της Θεσσαλονίκης, με ό,τι και αν περιλαμβάνει, από τη θάλασσα μέχρι και τους περαστικούς.
Ουσιαστικά μέσα από τη σειρά ”Drawing Life” ο Zheng Bo προσπαθεί να κάνει τον επισκέπτη να στρέψει ξανά τη συλλογική του προσοχή σε όλα τα στοιχεία που τον περιβάλλουν, να επιτρέψει στον εαυτό του να δει πραγματικά κάθε στοιχείο της φύσης και να απομακρυνθεί από κάθε κυριαρχική διάθεση απέναντί της.
2. Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης
Συνεχίζοντας τη διαδρομή που χαράσσει η κεντρική έκθεση της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης η συνομιλία με το στοιχείο της θάλασσας -έναν από τους άξονες που ορίζουν το τοπίο της πόλης- δεν σταματά. Αυτή τη φορά την κινητοποιεί το έργο του Κώστα Ρουσσάκη που αντικρίζεις μπαίνοντας στο φουαγιέ του Μεγάρου Μουσικής, ένα από την τριλογία του καλλιτέχνη με τίτλο «Οι Δύο Ληστές: Αγάπα τον Πλησίον σου ως εαυτόν» που ολοκληρώνεται στο Γεντί Κουλέ και στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού. Τα τρία έργα διερευνούν, το καθένα με τον δικό του τρόπο, τον σταυρό ως σχήμα, ως σχέση του ανθρώπου με τη γη και ως θρησκευτικό σύμβολο. Συνδιαλέγονται μεταξύ τους και με την τοποθεσία τους, με όσα περιλαμβάνει αλλά και την ευρύτερη πόλη. Το κάθε έργο κομμάτι ενός παζλ, το εν τρίτον της ιστορίας, χωρίς όμως να ακυρώνεται η αυτονομία του.
«Αγάπα»-«τον πλησίον σου»-«ως εαυτόν»: οι υπότιτλοι των έργων, που χτίζουν την αφήγηση κομμάτι – κομμάτι επικοινωνώντας και γλωσσικά και, όπως σημειώνεται, παραπέμπουν στον «καλό» και τον «αμετανόητο» ληστή. Συναντώντας τον σταυρό στο Μέγαρο Μουσικής («ως εαυτόν»), ο θαλάσσιος ορίζοντας και η καθετότητά του κερδίζουν και πάλι το βλέμμα μας, και τελικά η ενέργεια της θάλασσας, της θέας αλλά και της σημαντικότητάς της για την πόλη της Θεσσαλονίκης είναι αυτή που καθοδηγεί ένα μεγάλο κομμάτι της καλλιτεχνικής έμπνευσης και τον τρόπο αλληλεπίδρασης των έργων.
3. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης – Βίλα Καπαντζή
Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης – Βίλα Καπαντζή είναι ο πρώτος χώρος που φιλοξενεί έναν μεγάλο αριθμό έργων της κεντρικής έκθεσης ”Being as Communion” της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης. Στον προαύλιο χώρο σε υποδέχεται ένα από τα πολλά και διάσπαρτα στα σημεία της Μπιενάλε έργα της κολεκτίβας COYOTE.
Η COYOTE ιδρύθηκε από τις/τους Tristan Bera, Elida Høeg, Nuno da Luz, Clémence Seurat και Ana Vaz, βρίσκεται ανάμεσα σε Ευρώπη και Ασία, Μεσόγειο και Βαλκάνια, και χρησιμοποιεί τη διαθεματικότητα ως μέθοδο και αντικείμενο μελέτης, δουλεύοντας στο μεταίχμιο μεταξύ πειραματικών και εννοιολογικών μορφών.
Με τη συμμετοχή τους στη Μπιενάλε αναπτύσσουν το ”COYOTE: Absence is the Highest Form of Presence” στο πλαίσιο του οποίου παρεμβαίνουν εικαστικά σε όλους τους χώρους πλέκοντας μια σύνδεση μεταξύ τους που έχει τη σφραγίδα τους και λειτουργώντας σαν να αναπτύσσουν μια καμπάνια από εικόνες σε πανό, αφίσες και τοίχους στις παρυφές των κτιρίων, με κείμενα μεταφρασμένα σε ελληνικά, αγγλικά, λαντίνο και οθωμανικά τουρκικά -φασματικές γλώσσες στενά συνδεδεμένες με την ιστορία της πόλης, ανοίγοντας έτσι τελικά ένα παράθυρο ανάμεσα στις εποχές. Τα μπάνερ τους κλέβουν το μάτι με τα έντονα συνήθως χρώματά τους και σε καλωσορίζουν στον κάθε χώρο γεμάτα από σκέψεις από επιλεγμένα έργα, ιστορίες που συλλέχθηκαν συνομιλώντας με κατοίκους της πόλης και μυθικές αφηγήσεις από άλλους χωροχρόνους.
Με κατεύθυνση το εσωτερικό της Βίλας Καπαντζή μας εισάγουν τα λόγια της επιμελήτριας Μαρίας – Θάλειας Καρρά: «Ο κάτω όροφος έχει νεότερες γενιές που αναζητούν τρόπους διαμαρτυρίας, εναλλακτικούς τρόπους ζωής και προχωρώντας προς τα πάνω συναντάμε ένα είδος μεταμόρφωσης, βλέπουμε πώς μέσα από διάφορα εργαλεία μπορεί να γίνει ένας μετασχηματισμός που ταυτόχρονα να είναι και λυτρωτικός, αλλά και μέσω ποιας διεργασίας μπορεί να γίνει αυτή η διαδικασία απελευθέρωσης.»
Στα έργα του Θανάση Χονδρού και της Αλεξάνδρας Κατσιάνη που συνθέτουν σε μία αίθουσα το «Κέντρο Ερευνών Για Τον Προσδιορισμό Της Ευτυχίας», όπως το ονομάζουν, συναντάμε όλη τη διαδρομή τους ως καλλιτέχνες δεμένη σε ένα σύνολο.
«Η στάση ζωής και η τέχνη τους είναι ένα είδος πειραματισμού, μιας απόλυτης ελευθερίας και μέσα σε αυτό υπάρχει ένα κάλεσμα πολλών διαφορετικών κοινοτήτων: φίλοι, πιο πολλοί φίλοι, λιγότεροι φίλοι, οικογένεια, διάφορα σχήματα που μαζεύονται και με τον πειραματισμό μέσω ήχου, εικόνας, περφόρμανς, δράσεων κλπ, αλλά και μια στάση που θα έλεγα ότι είναι αυτή της μεταμόρφωσης», συνοψίζει η επιμελήτρια.
Ένας τοίχος με μια μεγάλη αφίσα από 1000 αυτοκόλλητα που γράφουν «Αγαπιόμαστε», από πάνω ένα μικρό γλυπτό από κουταλάκια ενωμένα και μέσα λίγη ζάχαρη. Το αυτοκόλλητο υπήρξε κολλημένο στο κέντρο της πόλης κάπου το 1984, με αναφορά στο εμβληματικό έργο του Τζωρτζ Όργουελ, εκεί όπου η αγάπη ήταν κάτι το απαγορευμένο. Βίντεο από διάφορες περιόδους, τραγούδια, φωτοτυπίες που μοίραζαν κάποτε, αλλά λίγο πιο δίπλα μία φωτογραφία από διαδήλωση του 2003 με αφορμή τους βομβαρδισμούς στο Ιράκ και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες να κρατούν ένα μεγάλο πανό που γράφει «έκκληση για την επανίδρυση του ορίζοντα». Γυρνώντας το βλέμμα σου ένα νέον -κομμάτι μιας εγκατάστασης που είχε γίνει στο Ζάππειο με μια ντουλάπα σε αποσύνθεση, το νέον και μπροστά μια στοίβα από παλιά ρούχα κάπου μετά το ’90 – ’92 που γίνονταν μετακινήσεις μεταναστών. Καθώς το λευκό φως αντανακλά στις κόρες των ματιών σου, σε ρωτά: «θα ήθελες να γίνω οικογένειά σου».
Όπως δηλώνει η Αλεξάνδρα Κατσιάνη: «Στον τίτλο ”Κέντρο Ερευνών για τον προσδιορισμό της ευτυχίας”, υπάρχει μία σοβαροφάνεια στο ”Κέντρο Ερευνών” αλλά το ”για τον προσδιορισμό της ευτυχίας” είναι το πιο προσωπικό στοιχείο. Για τον καθένα άλλωστε η ευτυχία είναι κάτι ιδιαίτερο».
Η παρουσία του πρωτοπόρου της Arte Povera Piero Gilardi στην Μπιενάλε βασίζεται σε κοστούμια αγκιτπρόπ, καρναβαλικά στη μορφή, που φορέθηκαν παλαιότερα σε διαδηλώσεις, τα οποία αποκαλύπτουν τόσο την πολιτική τους πρόθεση όσο και το χιούμορ και την απόλυτη χαρά που εμπεριέχουν οι αντισυστημικές διαδηλώσεις. Η πορεία του στην τέχνη περιελάμβανε ως σκέψη το σημείο σύνδεσης ανάμεσα στη φύση και την κοινωνία αλλά και την καλλιτεχνική δράση ως κίνητρο για αλλαγή.
Η Τουρκάλα καλλιτέχνιδα Aslı Çavuşoğlu δημιουργεί υφάσματα από φυσικά υλικά και οργανικές μεθόδους ύφανσης και βαφής που προέρχονται από διάφορες κολεκτίβες και οργανώσεις γυναικών, που ασχολούνται με την καλλιέργεια. Οι γυναίκες με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσουν δικά τους safe spaces στην Τουρκία για να δημιουργήσουν εναλλακτικού είδους οικονομίες, μια πράξη πολιτικής αντίστασης σε μια περίοδο αστικοποίησης και εκβιομηχάνισης. Περιηγείσαι στην αίθουσα της εγκατάστασης ”Pink as a Cabbage / Green as an Onion / Blue as an Orange” και η αίσθηση της γήινης ατμόσφαιρας αλλά και του αέρα, ακόμα και με την απουσία του, σε μαγνητίζει, σαν να μεταφέρεσαι νοητά σε κάποιο νησί και να σε κατακλύζει αυτό το μοναδικό αίσθημα ελευθερίας και ξεγνοιασιάς.
Στη φαινομενικά παιδική σειρά σχεδίων ”Outside In” του Akira Ikezoe συναντάμε άφυλες, απρόσωπες φιγούρες σε ένα μεταφυσικό και μυθολογικό πλαίσιο όπου τα φυσικά και ανθρώπινα όρια δεν είναι διακριτά, ενώ συλλαμβάνονται την ώρα που μπροστά στα μάτια μας συμβαίνει μια μεταμόρφωση.
O Abraham Onoriode Oghobase πραγματοποιεί μέσα από το έργο του ”Metallurgical Practice: Miners” μία μελέτη του Οροπεδίου Γιος της βορειοκεντρικής Νιγηρίας. Με βασικό του εργαλείο τη φωτογραφία θίγει την περιβαλλοντική καταστροφή την οποία υφίσταται η εν λόγω περιοχή, καθώς και ευρύτερα η χώρα από την οποία κατάγεται.
Τοποθετώντας εξορυκτικά διαγράμματα από το εγχειρίδιο για μεταλλουργούς που εκδόθηκε το 1912 πάνω σε φωτογραφίες του από το τοπίο του οροπεδίου Γιος και των μεταλλωρύχων που εργάζονται εκεί, μας μιλάει για το παρελθόν και το παρόν του τόπου στην ίδια φωτογραφία, για την εξόρυξη των φυσικών πόρων που είναι συνδεδεμένη με αυτόν έχοντας διαμορφώσει την ιστορική και πολιτική του ταυτότητα, καλώντας μας τελικά να αναλογιστούμε το μείζον ζήτημα της οικολογικής καταστροφής που αντιμετωπίζει ο πλανήτης και τη στάση μας απέναντι σε αυτό.
«Αναζητώ διαρκώς πράγματα που θα προσθέσουν πολλαπλά στρώματα και θα δώσουν στις ιδέες μου μια σφαιρική και τεκμηριωμένη ερμηνεία. Η εικόνα δεν αρκεί από μόνη της, εξ ου και ήταν φυσικό να δημιουργήσω επίσης εγκαταστάσεις και αντικείμενα. Μοιάζει κάπως με μια ανθρωπολογικού τύπου δραστηριότητα», αναφέρει ο καλλιτέχνης.
Η περιήγηση στα έργα του ΜΙΕΤ κλείνει με μια τελευταία ματιά στην 8λεπτη ταινία ”Pseudosphynx” της Βραζιλιάνας καλλιτέχνιδας Ana Vaz, που οι ήχοι και οι εικόνες της γεμίζουν τον 2ο όροφο με τη συνθήκης της μεταμόρφωσης να είναι ορατή για ακόμα μία φορά.
Με φόντο μια σημαντική πολιτική στιγμή στη Βραζιλία, αυτή της νίκης του Μπολσονάρου και τις συνέπειές της, συνθέτει έναν αναστοχασμό στον ενεστώτα χρόνο παραθέτοντας εικόνες από κάμπιες του είδους Pseudosphynx tetrio, που μεταμορφώνονται σε χρυσαλλίδες ή, όπως τις αποκαλούν μάγισσες. Αυτή η πιθανότητα της μεταμόρφωσης σηματοδοτεί μια διαδρομή από το σκοτάδι στο φως, καθώς βλέπουμε την εικόνα των τριχωτών καμπιών να καταβροχθίζουν τα φύλλα και την πορεία τους από τον χρόνο της κατασπάραξης στη στιγμή της αναγέννησης.
