Της Σαλονίκης μοναχά της πρέπει το Λιμάνι…

Οι εκδηλώσεις που διοργάνωσε το Σάββατο 17 Δεκέμβρη ο ΟΛΘ στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης, με την αρωγή πλήθους φορέων και συλλογικοτήτων της πόλης, γιόρτασαν την επίσημη παράδοση της πρόσφατα αναπλασμένης α΄ προβλήτας στο κοινό και σηματοδότησαν τον επανεντοπισμό του Λιμανιού στην καρδιά μιας Θεσσαλονίκης στο μακρύ δρόμο της αστικής αναδιαμόρφωσης.

Συμβαίνει κάτι παράξενο με το Λιμάνι της Θεσσαλονίκης: πρόκειται για μία από τις λίγες περιπτώσεις ευρωπαϊκών λιμανιών που, αν και βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, συμμετέχει ελάχιστα στην αστική πραγματικότητα (σε αντίθεση π.χ. με το Λιμάνι της Βαρκελώνης).

Μετά τη μεγάλη φωτιά του ’17, η μετατόπιση του λιμανιού στο δυτικό τμήμα του κέντρου, μετά από πρόταση της Διεθνούς Επιτροπής που ανέλαβε τον πολεοδομικό επανασχεδιασμό με επικεφαλής τον Ερνεστ Εμπράρ, εξακολούθησε μεν να το συμπεριλαμβάνει γεωγραφικά, αλλά άρχισε σταδιακά να το αποκόπτει οργανικά από τον αστικό ιστό.
Έτσι, η περιοχή που κάποτε αποτελούσε την καρδιά της πόλης, σύμβολο του κοσμοπολίτικου βλέμματός της, απεντοπίστηκε από το πεδίο ενδιαφέροντος των Θεσσαλονικέων: η καθιερωμένη Κυριακάτικη μεσημεριανή βόλτα στην παραλία σταματά για τους περισσότερους έξω από το Λιμάνι, ο δε καθεαυτός χώρος ταυτίζεται στο μυαλό των περισσοτέρων με ολισθηρά βήματα κουλτούρας στο φθινοπωρινό πλακόστρωτο την περίοδο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου (με μυρωδιά από σαλέπι και μανταρίνια και άτυπη πασαρέλα κασκόλ) ή με κοσμικές καφεποσίες και ατέλειωτα ξενύχτια στα μπαρ νέας εσοδείας της περιοχής.

Η προσπάθεια που ξεκίνησε το 1997, τη χρονιά που η Θεσσαλονίκη κηρύχθηκε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, οδήγησε σε μερική ανάπλαση του ανατολικού, κυρίως, τμήματος του λιμανιού και στη δημιουργία στοιχειωδών υποδομών: τις γνωστές «Αποθήκες».

Η κατοπινή, σποραδική, χρήση των υποδομών για τη φιλοξενία πολιτιστικών κυρίως εκδηλώσεων ελάχιστα βοήθησε στη δημιουργία ουσιαστικών δεσμών με τους Θεσσαλονικείς, ενώ η αυστηρή τσιμεντένια περίφραξη που οριοθετούσε την περιοχή του Λιμανιού σε σχέση με το παραλιακό μέτωπο την καθιστούσε δυσπροσπέλαστη.

Σε γενικές γραμμές, το Λιμάνι παρέμεινε για χρόνια terra incognita για τους κατοίκους της πόλης, γεγονός που αποδεικνύουν τα απειράριθμα τραγελαφικά περιστατικά που σημειώνονταν κάθε φορά που μια έκθεση/εκδήλωση διοργανωνόταν σε μία από τις άγνωστες Αποθήκες του Λιμανιού.

Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά διοργανώσεων επιχείρησαν να αναδείξουν  τον πολιτισμικό πλούτο της περιοχής του Λιμανιού και να εξοικειώσουν τους κατοίκους της πόλης μαζί του, π.χ. η διοργάνωση της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και της Μπιενάλε Νέων Καλλιτεχνών της Μεσογείου, ενώ κατατίθενται συνεχώς νέες προτάσεις για την αξιοποίηση της τεράστιας έκτασης της λιμενικής ζώνης, κάποιες πιο επιφανειακές, που εκμεταλλεύονται τη zeitgeist συγκυρία, κάποιες πιο ουσιαστικές, που στοχεύουν στην αξιοποίηση του πολιτιστικού κεφαλαίου του Λιμανιού (π.χ. η πρόταση του κ. Νικηφόρου Παπανδρέου, καλλιτεχνικού διευθυντή της Πειραματικής Σκηνής της «Τέχνης», για δημιουργία Θεατρικού Χωριού στις Αποθήκες).

Ανάλογη προσπάθεια πραγματοποιείται τον τελευταίο χρόνο και από τη διοίκηση του ΟΛΘ, που με το πρόγραμμα «Γνωρίζοντας το μυστικό λιμάνι» στοχεύει στο να επικοινωνήσει το λιμάνι και τον ρόλο που αυτό διαδραματίζει στην τοπική κοινωνία, με δράσεις που απευθύνονται στους νέους, στην ευρύτερη κοινωνία, αλλά και τους εμπλεκόμενους με το λιμάνι φορείς.

Η πρώτη επιβράβευση ήρθε με τη δεύτερη θέση που κατέλαβε το λιμάνι της Θεσσαλονίκης τον περασμένο Νοέμβρη στον διαγωνισμό του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Λιμένος για τη σχέση λιμανιού-πόλης (ESPO Αward 2011), με πρώτο εκείνο της Στοκχόλμης.

Η δεύτερη, και πιο ουσιαστική, με τη σημαντική αύξηση του αριθμού των επισκεπτών του Λιμανιού σε καθημερινή βάση: η ανάπλαση της α΄ προβλήτας, σε συνδυασμό με την απομάκρυνση των αυτοκινήτων από το σημείο, ανέδειξε το καινούριο αγαπημένο μέρος για βόλτα στην πόλη και αποκάλυψε την επιθυμία των Θεσσαλονικέων να επανασυνδεθούν με αυτό το κομμάτι της πόλης.

Η προσέλευση του κόσμου στο Λιμάνι το Σάββατο θύμισε μέρες Φεστιβάλ, αλλά με έναν πιο συλλογικό, αλλά και παιχνιδιάρικο τρόπο. Άνθρωποι όλων των ηλικιών, αλλά και των περισσότερων «φυλών» της πόλης, συμμετείχαν στις εκδηλώσεις που διοργάνωσε ο ΟΛΘ, για μικρά και μεγαλύτερα παιδιά, πρώτο δείγμα της πολιτιστικής διάστασης που σχεδιάζεται να δοθεί με την αξιοποίηση των υπαρχουσών υποδομών: μουσική από τη φιλαρμονική και συμφωνική ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης και από σχήματα του Κρατικού Ωδείου, περιήγηση στο σινεματικό σύμπαν από το Φεστιβάλ και το Μουσείο Κινηματογράφου, μύηση στον κόσμο της φωτογραφίας από το Μουσείο Φωτογραφίας και τον Σπύρο Στάβερη, αφήγηση παραμυθιών από την Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης», εικαστική αγωγή από το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και την 3η Μπιενάλε, γνωριμία με τον ναυταθλητισμό από το Ολυμπιακό Μουσείο, χορός από τους πανταχού παρόντες Lindy Hop Greece, φιλανθρωπική δράση από την Parallaxi.

Η δράση της ομάδας Parallaxi «Τα Χριστούγεννα τους Αλλιώς», σε συνεργασία με τους Γιατρούς του Κόσμου, την ΜΚΟ Άρσις και το δημοτικό βρεφοκομείο Άγιος Στυλιανός, έθεσε ως στόχο τη συγκέντρωση τροφίμων, φαρμάκων, παιχνιδιών, παιδικών βιβλίων και ειδών πρώτης ανάγκης, και, στα χνάρια του πετυχημένου «Λιμανιού Αλλιώς» του περασμένου Ιούνη, σηματοδοτεί την ανάγκη για διεύρυνση της παρέμβασης και ενεργού συμμετοχής των πολιτών στην κοινωνική πραγματικότητα.

Το Λιμάνι της Θεσσαλονίκης είναι ένας πολυσύνθετος (μικρο)κόσμος: μεγαλεπήβολα θεσμικά σχέδια αναδιαμόρφωσης, συμφεροντολογικά κονταροχτυπήματα κατασκευαστικών και επενδυτικών εταιρειών, διεθνείς βραβεύσεις, εργατικά ατυχήματα και παρανομίες γραμμένες με ψιλά γράμματα, τέχνη και hype. Η πραγματικότητά του όμως διδάσκει ένα σημαντικό μάθημα: ο δρόμος προς την αστική αναγέννηση δε στρώνεται μόνο με άνωθεν θεσμικές και επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, αλλά, κυρίως, χαράσσεται από τη δική μας παρουσία και συμμετοχή, από την επανεξοικείωσή μας με το αστικό τοπίο, από την επαναδιεκδίκηση του δημόσιου χώρου από τους ίδιους τους πολίτες,  από τα δικά μας προσωπικά, έστω δειλά, έστω μικρά, βήματα, όπως εκείνα των λιλιπούτειων Θεσσαλονικέων, που περιέφεραν περιχαρείς, τρεκλίζοντας στο πλακόστρωτο, τα «λάφυρα» από την πρώτη τους, ενδεχομένως, εξόρμηση στο Λιμάνι της πόλης το περασμένο Σάββατο.

Υ.Γ. Ας απαγόρευε ο Καββαδίας να θεάται κανείς τη Θεσσαλονίκη από τη στεριά, ποιος είδε σε μια βόλτα στο λιμάνι την πόλη να χύνεται στη θάλασσα και μπόρεσε να βγάλει αυτή την εικόνα από το μυαλό του;

*photo credits: Teo Karanikas