Ανηφορίζω τα σκαλιά του Αρχαίου Θέατρου της Επιδαύρου. Είχα καιρό να επισκεφθώ αυτό τον ξεχωριστό χώρο. Δεν έχω ξαναδεί Βατράχους του Αριστοφάνη αλλά έχω διαβάσει τα πάντα ώστε να μπορέσω να παρακολουθήσω αυτή τη νέα αποδομημένη διασκευή του από την Έφη Μπίρμπα. Πίσω μου ένα ζευγάρι συζητάει για το έργο καθώς ο ένας εκ των δύο δεν γνωρίζει τι πρόκειται να δουν και έτσι ο δεύτερος εξηγεί:
Μα τελικά δεν μπορώ να καταλάβω τι μας αφορά εμάς πλέον μια τέτοια ιστορία, μια τέτοια πλοκή; Ένας θεός πηγαίνει στον Άδη για να φέρει έναν ποιητή; Πόσο επίκαιρο είναι κάτι τέτοιο;
Κάθομαι στη θέση μου ανάμεσα σε χιλιάδες θεατές αυτή την υπέροχη έναστρη βραδιά. Το κοίλο του μαγικού αυτού θεάτρου λάμπει μέσα στο απλό ωστόσο «κουστούμι» του. Τα πάντα αντανακλώνται πάνω του. Ένας κόσμος με δύο όψεις, δύο πρόσωπα. Ένα πάνω και ένα κάτω; Ή μήπως αντίστροφα; Μια διαστρεβλωμένη πραγματικότητα ή μήπως μια αλήθεια; Ένα τεράστιος όγκος από υπάρχοντα συγκεντρωμένα κάτω από ένα πανί δεμένο με χοντρά σχοινιά, το μόνο αντικείμενο επί σκηνής. Η ουσία. Η απόλυτη αλήθεια, το κρυμμένο μυστικό που αναμένουμε αποκαλυφθεί.
Για την ιστορία και μόνο
Βρισκόμαστε κοντά στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου – στην Αθήνα του 405 π.Χ., με την πόλη να ζει μία από τις χειρότερες περιόδους της, η πανωλεθρία τους, τα δεινά του πολέμου να έχουν διαλύσει ηθικά τους πολίτες και τους κυβερνώντες βυθισμένους στη διαφθορά. Όλα βρίσκονται ένα βήμα πριν την απόλυτη κατάρρευση, η συνθήκη που επικρατεί μόνο με όρους φθοράς μπορεί να οριστεί.
Ο Αριστοφάνης πάντα τοποθετημένος απέναντι σε κάθε πολεμική συνθήκη, με άπλετο χιούμορ γράφει τους «Βατράχους» του, ένας ύμνος στην ποίηση, την έμπνευση και την αναγκαιότητα της τέχνης στην αναγέννηση του κόσμου, μια κωμωδία ευφυή που ξεχειλίζει από σαρκασμό, στοχασμό και ειρωνεία, θέτοντας στον πυρήνα του έργου τον ρόλο της ποίησης και το κατά πόσο οι ποιητές μπορούν να σώσουν την πόλη και την τιμή της. Στο έργο του δια μέσου του Θεού Διόνυσου, η φιγούρα που σύμφωνα με τον Αριστοφάνη είναι η πλέον ιδανική για να ξεκινήσει ένα ταξίδι αναζήτησης μέσα στο σκοτεινό κόσμο του Άδη, φαντασμάτων για να επαναφέρει στον πάνω κόσμο τον ένα και μοναδικό Ποιητή, πεπεισμένος πως μόνο η ομορφιά της ποίησης μπορεί να σώσει τον κόσμο.
«Πώς να σώσεις μια χώρα που ούτε τον ήλιο θέλει, ούτε στον ίσκιο βολεύεται; Μέσα στο μυστήριο της υπόστασης έγκειται το μυστήριο της κοινωνίας. Όποιος επιλύσει το μυστήριο της υπόστασης, θα λύσει και το μυστήριο της κοινωνίας», αναφέρει στη μετάφραση του ο Κωνσταντίνος Μπλάθρας στην παράσταση «Βατράχια» σε σκηνοθεσία της Έφης Μπίρμπα που πριν από λίγες ημέρες αποθεώθηκε από 17.500 θεατές στο αργολικό θέατρο.
Ο Θεός Διόνυσος, ο απόλυτος θεός της μυσταγωγίας, της ιερής τρέλας, του δράματος και των μύθων είναι ο επίλεκτος για αυτή τη μάλλον απίστευτη αποστολή. Με συνοδοιπόρο τον υπηρέτη του, ή καλύτερα τον πανέξυπνο και ευαίσθητο δούλο του Ξανθία, και μεταμφιεσμένος ως Ηρακλής, θα ξεκινήσει την κατάβασή του στον Άδη ανάμεσα σε τραγελαφικές καταστάσεις, και συναντήσεις για να βρει αυτόν, τον έναν και μοναδικό σωτήρα που θα εξυψώσει και πάλι την ανθρωπότητα. Μια θεανθρώπινη συνεργασία σε πλήρη αρμονία προς όφελος του ανθρώπου.
«Πώς να σώσεις μια πόλη; Όταν πιστέψουμε όσα μέχρι σήμερα μας φαίνονταν απίστευτα και όσα ως τώρα πιστεύαμε τα βάλουμε στην άκρη, ίσως», θα πει ο Διόνυσος μέσα από το κείμενο του Κωνσταντίνου Μπλάθρα.
Διασχίζοντας τη λίμνη του Αχέροντα μύστες με σαγηνευτικές ψαλμωδίες τους καλωσορίζουν σε αυτή τη νέα σκοτεινή πραγματικότητα, στον Κάτω Κόσμο μέχρι να ολοκληρώσουν τελικά την αποστολή, φέροντας αντιμέτωπους δύο από τους μεγαλύτερους ποιητές: τον Ευριπίδη και τον Αισχύλο σε ένα αξιοπερίεργο διαγωνισμό με έπαθλο Όσκαρ τραγωδίας στον Άδη, και τον Διόνυσο ως κριτή αυτής της αμφίρροπης μάχης να επιφυλάσσει έκπληξη στο τέλος.
Μια κωμωδία αποδομημένη με στοιχεία τραγωδίας πλούσια σε στοχασμούς
Ολόκληρο το σύμπαν του Αριστοφάνη, διασκευασμένο και σύγχρονο μέσα από την πρώτη αυτή «επιδαύρεια απόπειρα» της Έφης Μπίρμπα και το κείμενο του Κωνσταντίνου Μπλάθρα που κινείται με κομψότητα και «ομαλή πλοήγηση» από τη φαρσοκωμωδία στον στοχασμό και ξανά από την αρχή. Το έργο δεν κρύβει καμία αλαζονεία αλλά αντιθέτως θέλει να μεταφέρει το μεγάλο του μήνυμα σε όλους και όλες. Επιλέγει να μιλήσει τη σύγχρονη γλώσσα και μέσα από μικρο-γκάφες και πλάκες που θα χαλαρώσουν τους θεατές, θα εμβολίσουν τον σπουδαίο τους λόγο θα φέρουν μεγάλες κατολισθήσεις ή μετατοπίσεις στο μυαλό για όποιον θέλει να ακούσει.
Το δίδυμο του Άρη Σερβετάλη και του Μιχάλη Σαράντη είναι απολαυστικό. Με στοιχεία θεατρικής σωματικότητας, οι δύο ηθοποιοί έχοντας θεατρικό παρελθόν μεταξύ τους, πάνω σε στοιχεία μπουφονικού θεάτρου ψευτοκουβεντιάζουν, παθιάζονται, αστειεύονται, μαλώνουν, αγαπιούνται, μέσα σε ένα ταξίδι κατάδυσης μυσταγωγικό. Ένα ταξίδι όχι όμως προσωπικό αλλά οικουμενικό. Μας αφορά όλους. Ο Αριστοφάνης στα έργα του συχνά μπλέκει τους θεατές. Η σκηνή δεν είναι μακριά από αυτούς, αλλά μπορεί να έχει οργανική σύνδεση. Τους μιλάει, τους δείχνει. Και αυτό το βλέπουμε να γίνεται και εδώ και επιτυχία. Υπάρχουν σκηνές που η δραματουργία κάνει μια μικρή παύση και ο Διόνυσος απευθύνεται στο κοινό, όλα όσα συμβαίνουν εδώ το αφορά.
Ο γυναικείος Χορός μέσα στα υπέροχα κρινολίνα του (Έφη Μπίρμπα, Βασιλεία Ροζάνα), στοιχείο έντονης κωμικότητας αλλά και κινησιολογικής ευστοχίας αφού επιτυγχάνουν μια αέρινη παρουσία επί σκηνής, έχει να επιδείξει αξιόλογες παρουσίες: Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νάνσυ Μπούκλη στο σύνολό τους ως Βατράχια μαγεύουν με τις φωνητικές τους ικανότητες όπως και στις ατομικές σκηνές των Αλεξάνδρα Νικολούζου και Μαίρη Μηνά.
Και σε μια συμβολική, κορυφαία σκηνή, ο Θεός Διόνυσος, ο Άρης Σερβετάλης ανεβαίνει πάνω στον τεράστιο αμετακίνητο όγκο και αφαιρεί το ύφασμα που συγκρατεί όλα τα κομμάτια του αποκαλύπτοντας μια τεράστια κατακόκκινη καρδιά, ζητώντας μας να αφυπνιστούμε και να ανακαλύψουμε την ουσία μας. Ένας παλμός καθαρός, γεμάτος, όχι κούφιος, όχι κενός. Μια νέα καρδιά. Να μιλήσει η καρδιά και ν’ ανθίσει ένα λουλούδι.
Τα «Βατράχια» της Έφης Μπίρμπα κατάφεραν να συνομιλήσουν με τα κωμικά στοιχεία του έργου, συνθέτοντας την ίδια στιγμή και έναν κόσμο που θέτει φιλοσοφικά ερωτήματα, αναστοχάζεται το παρόν, αναζητά ένα καλύτερο αύριο, κραυγάζοντας στους ανθρώπους. Το έργο είχε χαρακτηριστεί εξαρχής «κωμωδία με DNA τραγωδίας» κάτι απολύτως εύλογο.
Μας θυμίζουν άραγε κάτι όλα αυτά; Προσωπικά εμένα μου έδωσαν όλες τις απαντήσεις που θα έδινα στον συνοδοιπόρο μου στα σκαλιά του θεάτρου. Σκεφτείτε για μερικά μόνο λεπτά την κοινωνία μας χωρίς τέχνη, χωρίς μουσική, χωρίς κινηματογράφο, χωρίς θέατρο, χωρίς ποίηση, χωρίς καμία διέξοδο προς την ονειροπόληση και τη φαντασία. Σκεφτείτε για μερικά μόνο λεπτά πώς θα έμοιαζε ο κόσμος μας δίχως τον Χατζιδάκη, τον Ελύτη, τον Σεφέρη, τον Γκάτσο, την Πολυδούρη.
«Έχω ανάγκη μιας καρδιάς. Μιας ανακαινισμένης καρδιάς. Να γεννηθεί ξανά μια νέα καρδιά». Με αυτό του το έργο ο Αριστοφάνης θα κερδίσει στα Λήναια το πρώτο βραβείο. Με αυτό το έργο η Έφη Μπίρμπα και όλοι οι συντελεστές θα κερδίσουν το πιο δυνατό χειροκρότημα και τον σεβασμό του κοινού. Φεύγοντας σαν να άκουσα την καρδιά να αποκτά χτύπο…
Σταθμοί Περιοδείας:
Κυριακή 20/8 | Θέατρο Δελφών “Φρύνιχος” – Δελφοί, Φωκίδα
Παρασκευή 25/8 & Σάββατο 26/8 | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων – Καβάλα
Κυριακή 27/8 | Υπαίθριο θέατρο ΕΗΜ – Φρόντζου – Γιάννενα, Ιωάννινα
Δευτέρα 28/8 | Υπαίθριο Δημοτικό Θέατρο Κοζάνης – Κοζάνη
Πέμπτη 31/8 | Ωδείο Ηρώδου Αττικού – Αθήνα
Δευτέρα 11/9 & Τρίτη 12/9 | Θέατρο Δάσους – Θεσσαλονίκη
