Κείμενο: Μαρία Μιραχτσή
Όλα άρχισαν με ένα πάρτι. 11 Ioυλίου 1920 στο Παρίσι. Απρόσκλητοι παρευρισκόμενοι, ο James Joyce, συγγραφέας ενός μόνου έργου «Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρά ηλικία» και η Sylvia Beach, μια νεαρή Αμερικανίδα, ιδιοκτήτρια ενός αγγλόφωνου βιβλιοπωλείου. Στο σπίτι του Γάλλου ποιητή André Spire, ο Ιρλανδός συγγραφέας και η Αμερικανίδα βιβλιοπώλισσα είχαν την πρώτη τους συνάντηση που θα κατέληγε αργότερα στην έκδοση ενός από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, τον «Οδυσσέα».
Στις 2 Φεβρουαρίου 2022, συμπληρώθηκαν 100 χρόνια από την έκδοση του διασημότερου έργου του James Joyce και ο λογοτεχνικός κόσμος γιόρτασε το γεγονός με μια σειρά διαδικτυακών και φυσικών εκδηλώσεων. Ένεκα της επετείου, πολλά άρθρα και αναλύσεις του «Οδυσσέα» δημοσιεύτηκαν, επιβεβαιώνοντας τα προφητικά λόγια του συγγραφέα:
«Έχω βάλει τόσα πολλά αινίγματα και γρίφους που θα κρατήσουν τους καθηγητές απασχολημένους για αιώνες να διαφωνούν για το τι εννοούσα, και αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί η αθανασία κάποιου».
Ποια ήταν, όμως, η ιστορία της έκδοσης του έργου που θα εξασφάλιζε στον Joyce τον δρόμο για την αθανασία;
Ο Τζόις ξεκίνησε να γράφει τον «Oδυσσέα» το 1914. Στο μεταξύ, μέσω της φιλίας του με τον Έζρα Πάουντ, Αμερικανό ποιητή και συνδιευθυντή του περιοδικού Little Review, άρχισε να δημοσιεύει τα πρώτα κεφάλαια του έργου του στο περιοδικό τον Μάρτιο του 1918. Με τη δημοσίευση του 13ου κεφαλαίου της Ναυσικάς, το έργο κρίθηκε χυδαίο και το περιοδικό οδηγήθηκε σε δίκη για δημοσίευση έργου άσεμνου χαρακτήρα, του επιβλήθηκε πρόστιμο και δόθηκε εντολή να διακοπεί η κυκλοφορία του. Μέχρι τότε έχουμε ήδη φτάσει στο 1920 όπου ο Τζόις είχε ήδη μετακομίσει στο Παρίσι με τη γυναίκα του μετά από παρότρυνση του Αμερικανού ποιητή.
Ο Έζρα Πάουντ, λοιπόν, έφερε τον Τζόις στο πάρτι του André Spire εκείνη τη καλοκαιρινή Κυριακή και η βιβλιοπώλισσα Adrienne Monnier έφερε τη Sylvia Beach. H Βeach μίλησε για τη συνάντησή της με τον Τζόις σε μια της συνέντευξη το 1962, περιγράφοντας πόσο νευρική ήταν εκείνο το βράδυ που συνάντησε τον Τζόις που είχε σκεφτεί να το βάλει κυριολεκτικά στα πόδια.
Δίπλα σε μια στοίβα από βιβλία του Spire, οι δυο τους είχαν την πρώτη τους συζήτηση, με τον Τζόις να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το βιβλιοπωλείο της Shakespeare and Company και να της ζητάει τη διεύθυνσή του. Η ίδια είπε: «Δεν είχα δει κανέναν τόσο ενδιαφέρων. Έδειχνε τρομερά ευαίσθητος και τόσο ενδιαφέρων.»
Ο Τζόις άρχισε να επισκέπτεται το βιβλιοπωλείο τακτικά. Μία από αυτές τις φορές που τις εξιστορούσε τις περιπέτειες του με το Little Review, έδειχνε απελπισμένος και κρατώντας το κεφάλι του με τα δυο του χέρια, είπε στη Σίλβια Μπιτς ότι κανένας δε θα δημοσίευε το βιβλίο του. Τότε η ίδια τον ρώτησε αν θα θέλε να το εκδώσει η ίδια, και εκείνος της είπε ανακουφισμένος ‘Ναι’. Στη συνέντευξη της εκείνη σχολίασε ‘Δεν ξέρω γιατί ήταν τόσο ανακουφισμένος, δε θα μπορούσα να εμπνεύσω εμπιστοσύνη σε κανέναν που του πήρε εφτά χρόνια να γράψει ένα βιβλίο, ήμουν τόσο άπειρη, νέα και δεν είχα καν εκδοτικό οίκο, είχα μόνο ένα βιβλιοπωλείο’.
Όσο τολμηρή άλλο τόσο αποφασισμένη ήταν, όμως, η Σίλβια Μπιτς να εκδώσει τον «Οδυσσέα» σε ένα βιβλίο που για να το πετύχει δανείστηκε χρήματα για να διατηρήσει το κατάστημά της ανοιχτό, ενώ οργάνωσε διεθνείς και τοπικές λίστες συνδρομών για το βιβλίο ώστε να χρηματοδοτηθεί η εκτύπωσή του.
Μέχρι να ολοκληρωθεί το τύπωμα του «Οδυσσέα», έβαζε στην άκρη όλα της τα χρήματα και τελικά στις 2 Φεβρουαρίου του 1922 κατάφερε να τυπώσει δύο αντίτυπα, ένα για τον Joyce και ένα γι’ αυτήν, ανήμερα των 40ων γενεθλίων του Ιρλανδού συγγραφέα. Η Σίλβια Μπιτς ήταν αρκετά διορατική για να ξέρει ότι «Οδυσσέας» θα έκανε το βιβλιοπωλείο της διάσημο, όπως χαρακτηριστικά είχε γράψει στην αδερφή της.
Έτσι εκδόθηκε ο «Οδυσσέας» του Joyce σε ένα βιβλίο με μπλε εξώφυλλο για να είναι ταιριαστό με το χρώμα της ελληνικής σημαίας. Χίλια αντίτυπα συνολικά τυπώθηκαν στην πρώτη του εκτύπωση. Στη συνέχεια, τα δικαιώματα του έργου εκχωρήθηκαν στον αμερικανικό εκδοτικό οίκο Random House που το εξέδωσε μετά την άρση της απαγόρευσης έκδοσής του στις ΗΠΑ.
Στο μεταξυ, παρότι, ο «Οδυσσέας» είχε επισήμως απαγορευτεί στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, είναι αξιοσημείωτο ότι ποτέ δεν απαγορεύτηκε επίσημα στην Ιρλανδία. Ο καθηγητής McCourt είπε στο BBC ότι oι ιρλανδικές αρχές πίστευαν ότι τόσο λίγοι θα διάβαζαν το μυθιστόρημα που δεν χρειαζόταν να το αποκλείσουν.
Έτσι, η Ιρλανδία γιορτάζει επίσημα φέτος τα 100 χρόνια του «Οδυσσέα» με μια σειρά εκδηλώσεων διαθέσιμες στην ψηφιακή πλατφόρμα του Μουσείου Λογοτεχνίας της Ιρλανδίας, ενώ το ιστορικό βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company έχει αντίστοιχα οργανώσει μια σειρά δραστηριοτήτων μέχρι τις 16 Ιουνίου, την ημέρα που αρχίζει η δράση του βιβλίου, όπως η δημοσίευση ενός εβδομαδιαίου podcast Friends of Shakespeare and Company Read Ulysses αλλά και άλλες φυσικές εκδηλώσεις στο Παρίσι.
Η χρονιά, λοιπόν, είναι γεμάτη ευκαιρίες για όσους θέλουν να μυηθούν και να περιπλανηθούν στον κόσμο του «Οδυσσέα». Ένας αιώνας ήδη πέρασε αλλά η περιπλάνηση του συνεχίζεται.
