“I’ m interested only in expressing basic human emotions.” Mark Rothko
«Με ενδιαφέρουν τα μυστικά του ανθρώπινου μυαλού» Lukasz Twarkowski
«Παντού, στην πολιτική όπως και στην κουλτούρα, στην καθημερινή όπως και στη δημόσια ζωή, η εικόνα παίρνει τη θέση της πραγματικότητας, το αντίγραφο αντικαθιστά το πρωτότυπο, το ομοίωμα υποκαθιστά το υπόδειγμα. Αυτός ο θρίαμβος της φαινομενικότητας και της επανάληψης, που για τον παραδοσιακό στοχαστή μοιάζει με καταστροφή, περιλαμβάνει επίσης θετικές όψεις, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν το υπόβαθρο ενός νέου Διαφωτισμού». Η Κοινωνία των ομοιωμάτων, Mario Perniola
Το 1994 η Ann Freedman υπεύθυνη μίας από τις πιο παλιές και διάσημες γκαλερί της Νέας Υόρκης, της Knoedler Gallery, δέχτηκε την επίσκεψη της Γκλαφίρα Ροζάλες, που τις πρόσφερε πίνακες ζωγραφικής πασίγνωστων εκπροσώπων του αφηρημένου εξπρεσιονισμού σε εξωφρενικά χαμηλές τιμές που διέθετε προς πώληση ο ιδιοκτήτης τους, με την προϋπόθεση να παραμείνει άγνωστη η ταυτότητά του. Το ύποπτο των χαμηλών τιμών και του άγνωστου πωλητή φαίνεται να μην υποψίασε κανέναν μέσα στη φρενήρη επιθυμία για ανακάλυψη, μεταπώληση, απόκτηση ενός «αντικειμένου σαγήνης».
Έτσι, όλοι οι εμπλεκόμενοι, εκτιμητές, ιστορικοί τέχνης, ειδικοί αυθεντικότητας, κληρονόμοι των ζωγράφων, πωλητές και αγοραστές, υπό την επήρεια μιας σχεδόν ομαδικής παράκρουσης, δήλωναν πεπεισμένοι για την αυθεντικότητά τους, μεταξύ αυτών των έργων πωλήθηκε και ένας άτιτλος πίνακας του Ρόθκο που φιλοτεχνήθηκε το 1956 και αποκτήθηκε από το ζεύγος Ντε Σόλε έναντι του ευτελούς ποσού-για το χρηματιστήριο της τέχνης- των 8,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Το «δάνεισαν» μάλιστα στο μουσείο σύγχρονης τέχνης του ιδρύματος Beyeler στην Ελβετία, σε μια έκθεση αφιερωμένη στον Ρόθκο. Επτά χρόνια αργότερα θα ξεσπάσει ένα μνημειώδες σκάνδαλο όπου θα αποκαλυφθεί η πλαστότητά τους. Όλοι οι πλαστοί πίνακες του αφηρημένου εξπρεσιονισμού είχαν φιλοτεχνηθεί από τον Κινέζο καθηγητή μαθηματικών και ζωγράφο Pei-Shen Qian, από το Queens. Αυτός είναι ό μόνος που θα αμειφθεί πενιχρά και ο μόνος που δεν θα συλληφθεί ποτέ, αφού θα δραπετεύσει από τις Η.Π.Α.
Αυτό το γεγονός είναι η αφορμή ενός συνταρακτικού πολυμεσικού παραστασιακού εγχειρήματος, όπου συνυπάρχουν με την ίδια ένταση το θέατρο, ο κινηματογράφος και η video art, με τον τίτλο “Rohtko” (με αναγραμματισμό του τίτλου) σε σκηνοθεσία του Lukasz Twarkowski και δραματουργία της Anka Herbut και παρουσιάστηκε για δεύτερη φορά στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, ύστερα από την περσινή θριαμβευτική του επιτυχία στον ίδιο χώρο.
Προσφέροντας εκκωφαντικές και αποσπασματικές πληροφορίες με τη λογική ενός παζλ που τα κομμάτια μοιάζουν ασύνδετα μεταξύ τους, η παραστασιακή αυτή διερώτηση εδράζεται στην αναζήτηση της έννοιας της πλαστότητας τόσο στην τέχνη, όσο όμως σε όλη την ανθρώπινη δραστηριότητα και ζωή.
Τι σχέση μπορεί να έχει με ένα σκάνδαλο μεταπώλησης ενός μη αυθεντικού πίνακα του Rothko με έναν διανομέα παγκόσμιας αλυσίδας delivery που παραδίδει σε lupa λάθος δέμα σε έναν Κινέζο μάγειρα μιας υπαίθριας καντίνας/εστιατορίου; Ή με το casting μιας ταινίας για τη ζωή του Ρόθκο, όπου θα συναντηθούν μια Λιθουανή ηθοποιός και ένας άστεγος συνάδελφός της που κοιμάται στα πάρκα; Ποια είναι η σερβιτόρα του κινεζικού εστιατορίου που ενδύεται κινεζική αμφίεση ενώ είναι Δυτική; Πόσους θα δούμε να υποδύονται τον Μάρκ Ρόθκο επί σκηνής; Ποιος είναι ο πραγματικός; Έχει καμία σημασία;
Η θέαση της παράστασης προκαλεί βραχυκύκλωμα στους νοητικούς μας νευρώνες που στην προσπάθειά μας να ανασυνθέσουμε τις φαινομενικά ασύνδετες πληροφορίες, θα αισθανθούμε να μας κατακλύζει ένα κύμα εικόνων, πληροφοριών, διασυνδέσεων, συμβολισμών, διερωτήσεων που θα οδηγήσουν σε μια υπερδιέργεση της νοητικής επεξεργασίας. Και θα μας βυθίσει σε ένα ακατάπαυστο ψευδαισθητικό παιχνίδι διαρκών διαμεσολαβήσεων και σε μία σύνθεση διαθλασμένων και πολλαπλών πραγματικοτήτων που αλληλοεπικαλύπτονται και καταργούν η μία την άλλη, δημιουργώντας ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και ρευστό νοητικό περιβάλλον.
Θα μετατραπούμε από θεατές σε θαμώνες ενός κινεζικού εστιατορίου στη Νέα Υόρκη. Έξοχη η σκηνική δημιουργία και συνεργασία των Fabien Lédé -Σχεδιασμός Σκηνικών, Eugenijus Sabaliauskas -Σχεδιασμός Φωτισμών, Jakub Lech -Σχεδιασμός Βίντεο και Πρωτότυπη Μουσική, Lubomir Grzelak. Ο σηνικός αυτός κόσμος τους ενώ αποτελεί σταθερό σημείο σε όλο το παραστασιακό γεγονός, δημιουργεί την αίσθηση του ανοίκειου, του προσωρινού, του ψευδαισθητικού, ενός ρευστού χωροχρονικού τοπίου που εκτείνεται από το 1958 ως το 2024. Ενός τόπου μετάβασης. Όπου όλοι και όλα έχουν το αντίγραφό τους και όλοι και όλα αποτελούν, επίσης, την πλαστογράφηση του αυθεντικού, ακόμα κι εμείς οι θεατές. Όλοι εμπλεκόμαστε σε μια συνεχή, αδιάλειπτη, αέναη πλαστογράφηση του Εαυτού και του Άλλου.
Ο σκηνικός χώρος που χωρίζεται σε δύο επίπεδα το αποδεικνύει: ο υπερυψωμένος της ζωντανής κινηματογράφησης και του γκρο-πλαν που μας διηγείται την ιστορία και μας συστήνει τους ήρωες, και του πρώτου επιπέδου μιας ευρείας εικονοκλαστικής σύνθεσης. Το κινέζικο εστιατόριο προσφέρει συνεχείς, επαναλαμβανόμενες εμπειρίες αντιγράφων και πλαστογραφήσεων, με πρώτη και υπέρτατη αυτή του εαυτό του: Ένα (αντίγραφο) κινέζικου εστιατορίου σε μία μητρόπολη-χωνευτήρι στον Δυτικό κόσμο. Μία σερβιτόρα με δυτικά χαρακτηριστικά και παραδοσιακή κινεζική αμφίεση. Ουίσκι με ετικέτα κινέζικων ιδεογραμμάτων. Ένα ενυδρείο, μια ασφυκτική προσομοίωση του φυσικού περιβάλλοντος. Η γκαλερίστα Ann Freedman που ενώ μιλάει στο τηλέφωνο με τον Ντε Σόλες εκείνος βλέπει «το αντίγραφό» της να κάθεται στο απέναντι τραπέζι του εστιατορίου και να τρώει.
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο πλαστό, το αντίγραφο, το ευτελές, το επώνυμο προϊόν, το shanzhai, (κινεζικός νεολογισμός που σημαίνει «ψεύτικο»), την απομίμηση, το νοθευμένο, το κακέκτυπο; Έχουν αρνητική χροιά; Έχουν πλέον κάποιο νόημα αυτές οι ερωτήσεις στον μεταψηφιακό κόσμο του NFT και της τέχνης που αποτιμάται σε blockchains και bitcoin ;
Το ”Rohtko” του Łukasz Twarkowski είναι ένα συνταρακτικό παραστατσιακό δοκίμιο με ισότιμη συνύπαρξη των παραστατικών τεχνών που δίνει έμφαση στην εμπειρία της εικόνας της ύλης και όχι της υλικότητας αυτής καθαυτής. Χρησιμοποιώντας τη σαγήνη μιας συναρπαστικής αφήγησης, ο δημιουργός της, δεν καταδεικνύει το αντίγραφο, αλλά το κίβδηλο, δηλαδή το ανίερο της παραχάραξης. Κίβδηλα είναι τα συναισθήματα συγκίνησης της κυρίας Ντε Σόλες που εξατμίζονται μόλις μάθει ότι ο πίνακας είναι πλαστός. Κίβδηλο είναι το ακριβό κόσμημα που προσφέρει στη σύζυγό του ο Ρόθκο στην προσπάθειά του να διατηρήσει ένα ερειπωμένο γάμο, γιατί προσφέρεται με μια προσχηματική και όχι υπαρκτή αγάπη. Κίβδηλος είναι ο τρόπος που το κοράκι του χρηματιστηρίου της τέχνης πλησιάζει την περφόρμερ για να ληστέψει την τέχνη της.
Πρωτίστως κίβδηλη είναι η ναρκισσιστική λαιμαργία να έχεις κάτι που κανείς άλλος δεν μπορεί να αποκτήσει. Κίβδηλη είναι η αλαζονική βεβαιότητα ότι το δικαιούσαι λόγω οικονομικής υπεροχής. Κίβδηλη είναι η ψευδεπίγραφη συναισθηματική εμπειρία που απορρέει από αυτό. Κίβδηλη είναι η έννοια της κεφαλαιοποίησης της συμβολικής αξίας της τέχνης και η φετιχοποίηση της εμπορευματοποίησής της. Κίβδηλη εν κατακλείδι είναι η σχέση της Δυτικής σκέψης με την έννοια του Αριστουργήματος.
Και, όσο το «αυθεντικό» ορίζεται από τον καπιταλισμό ως η υλιστική κοστολόγηση της επιθυμίας, τόσο απομακρύνεται από την εμπειρία του βιώματος της τέχνης. Αντίθετα, η μη εμπορευματοποίηση της τέχνης γίνεται συμβολικό και πολιτισμικό κεφάλαιο. Παράδειγμα ο απόκληρος, ο άστεγος ηθοποιός, που επιθυμεί να ερμηνεύσει τον Ρόθκο, το αντίγραφο του δηλαδή, και που συμβολίζει την πιο θυσιαστική ενσάρκωσή της, αφανίζοντας τη ζωή του για αυτήν. Το ίδιο και η performer, που δουλεύει ως σερβιτόρα και αρνείται να εκποιήσει την αντίληψη της περί τέχνης.
Πολύ περισσότερο, όμως, ο ίδιος ο Ρόθκο, που το 1960 επέστρεψε την ιλιγγιώδη αμοιβή για τα εννέα Seagram Murals που θα κοσμούσαν το πολυτελές εστιατόριο του ξενοδοχείου Four Seasons στο ισόγειο του ουρανοξύστη Seagram στο Μανχάταν, τα οποία μία δεκαετία αργότερα δώρισε στη Tate Modern του Λονδίνου. Στη γυναίκα του που αντιδρά σε αυτή του την απόφαση θα απαντήσει ότι χάθηκε η πιθανότητα τα έργα του «να κόψουν την όρεξη κάθε καθάρματος που θα έτρωγε σ’ εκείνο το δωμάτιο».
Ο Ρόθκο θα αυτοκτονήσει το 1970. Δεν θα αντέξει να ζει με κλονισμένη υγεία και σε έναν γάμο υπό κατάρρευση. Θα βρεθεί νεκρός, σε μια λίμνη του δικού του αίματος, αναμεμειγμένου με νερό που κάλυπτε μυστηριωδώς το πάτωμα του εργαστηρίου του στη Νέα Υόρκη, δημιουργώντας μια παράδοξη απόχρωση του κόκκινου σαν κι αυτές που επινοούσε. Με τον πιο τραγικό τρόπο η αυτοκτονία του θα αποτελέσει το «αντίγραφο» δικού του πίνακα. Είχε πει: Τα χρώματα «εκφράζουν βασικά ανθρώπινα συναισθήματα: τραγωδία, έκσταση, αβεβαιότητα για το πεπρωμένο… Οι άνθρωποι που κλαίνε μπροστά από τις εικόνες μου έχουν την ίδια θρησκευτική εμπειρία που είχα κι εγώ όταν τις ζωγράφιζα». (Φαρμακόρη Κ., Μάρκ Ρόθκο : Η σιωπή είναι ακριβής , 25.9.2020)
Και ποιος άραγε να είναι ο Κινέζος μάγειρας που μαγειρεύει στωικά αναμειγνύοντας υλικά σε αναλογίες, υφές, χρώματα, σχήματα ταΐζοντας την ελίτ της Νέας Υόρκης καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης; Πιθανόν ο πλαστογράφος Pei-Shen Qian. «Η τέχνη» πίσω από το σκάνδαλο. Άλλωστε τι θα μπορούσε να είναι πιο κοντά στα μαθηματικά και στη ζωγραφική από τη μαγειρική;
Το “Rothko” του Lukasz Twarkowski είναι ό,τι πιο βαθύ, ουσιαστικό, καίριο, συγκινητικό, έχουμε δει εδώ και πολλά χρόνια. Ανασαίνει τέχνη, δημιουργεί τέχνη, προσφέρει τέχνη. Τέχνη ζωογόνα, ειλικρινή, ασυμβίβαστη, εξουθενωτική, παλλόμενη και εν τέλει λυτρωτική.
Ειδική μνεία στην καλλιτεχνική αξία συνεισφορά των τεχνικών της παράστασης. Βαθύς σεβασμός και μεγάλος θαυμασμός για την υψηλή, παλλόμενη, μεστή, θνησιγενή τέχνη που μας πρόσφεραν με τις ερμηνείες τους οι ηθοποιοί: Juris Bartkevičs, Kaspars Dumburs, Ērika Eglija-Grāvele, Yan Huang, Andrzej Jakubczyk, Rēzija Kalniņa, Katarzyna Osipuk, Artūrs Skrastiņš, Mārtiņš Upenieks, Vita Vārpiņa, Toms Veličko, Xiaochen Wang.
Τέλος, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η ομάδα του δημιουργικού τμήματος της Στέγης με την εμπνευσμένη ρεπερτοριακή της διορατικότητα, πρόσφερε τη δυνατότητα για δεύτερη φορά στο αθηναϊκό κοινό να έρθει σε επαφή με ένα τέτοιου καλλιτεχνικού διαμετρήματος παραστασιακό γεγονός κι έναν τόσο εμπνευσμένο δημιουργό, αλλά κυρίως με μια νέα ηθική ποιότητα στη σχέση και αλληλεπίδραση θεατή και θεάματος.
