Το ελculture είχε το προνόμιο και τη χαρά να είναι προσκεκλημένο για δεύτερη φορά στο κινηματογραφικό φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι. Οπότε μετά την περσινή ανταπόκριση απ’ το 56ο φεστιβάλ, ακολουθούν λίγες χαλαρές εντυπώσεις και σκέψεις από τις πρώτες μέρες του 57ου, το οποίο ξεκίνησε την Παρασκευή 30 Ιουνίου και θα ολοκληρωθεί το Σάββατο 8 Ιουλίου.
Κάθε χρόνο το φεστιβάλ καλεί μεγάλους κινηματογραφικούς σταρ. Πέρσι ήταν ο Τζέφρι Ρας και ο Μπενίσιο Ντελ Τόρο, φέτος ο Ράσελ Κρόου, ο Γιούαν ΜακΓκρέγκορ, η Ρόμπιν Ράιτ και η Αλίσια Βικάντερ (που ήρθε στο Κάρλοβι Βάρι με τον σύζυγό της Μάικλ Φασμπέντερ και που σε κάποιο περιοδικό είδα το όνομά της γραμμένο -προφανώς στην αιτιατική- ως Αλίσια Βικαντέροβα).
Ο Ράσελ Κρόου, που βραβεύτηκε για το σύνολο της κινηματογραφικής του προσφοράς, μας έπαιξε το βράδυ της Παρασκευής και μουσική με την μπάντα του “Indoor Garden Party”. Εμφανισιακά αρκετά κοντά πια στον Βασίλη Καρρά, σταματούσε σε κάθε τραγούδι για να πιει λίγο, χαιρετούσε τον κόσμο πάρα πολύ χαρούμενος (“Αnd You – And You – And You”, έλεγε δείχνοντας προς το πλήθος), όταν δε τραγούδησε το “Τake This Waltz” του Λέοναρντ Κόεν, στην τελευταία στροφή του, σε μια λίαν αιφνιδιαστική όσο και επώδυνη αλλαγή μουσικού τόνου, νόμιζες ότι το έλεγε ο ίδιος ο Βασίλης.
Εκτός από αυτό ξεχώρισε επίσης η στιγμή που μας είπε ότι άλλοτε τα τραγούδια είναι μια έμπνευση που σε κεραυνοβολεί κι άλλοτε προκύπτει από μια σειρά από διαδικασίες, και, αν δεν μπερδεύτηκα, στη δεύτερη πολυσύνθετη κατηγορία μουσικής σύνθεσης έβαλε το εξής σκηνικό: είχε κλείσει ραντεβού με μια γυναίκα για να τη συναντήσει στο Παρίσι και ταξίδεψε επί τούτου εκεί, αλλά εκείνη τον άφησε σύξυλο. Ως εδώ οκ μας εξήγησε, ο καθένας αποφασίζει τι θέλει και τι όχι, αλλά εκείνο που δεν μπόρεσε με τίποτα να χωνέψει είναι ότι η γυναίκα έφευγε από το Παρίσι όταν εκείνος πήγαινε, προκειμένου να πάει να βρει κάποιον άλλον στο Σαουθάμπτον. Και αυτό είναι πολύ βαρύ, γιατί ποιος θέλει να πάει οφ ολ πλέισις στο φάκιν Σαουθάμπτον, που είναι τόσο δευτεράντζα ως ταξιδιωτικός προορισμός; Κι όπως το διαβάζεις ίσως γραμμένο τώρα, μπορεί και να σου φαίνεται χαριτωμένο, χιουμοριστικό, αυτοσαρκαστικό κλπ. Αλλά όταν το άκουγες από κοντά δεν ήταν. Ανθ’ ημών Σαουθάμπτον λοιπόν. O Ράσελ έχει ψυχή καψούρη, θα έκανε θραύση στα αθηναϊκά νυχτερινά κέντρα, να τον λούζαμε με λουλούδια και να πίνει στην υγειά μας, όταν τραγουδάει για την άκαρδη του Σαουθάμπτον.
Ο επίσης βραβευθείς Γιούαν ΜακΓκρέγκορ δεν ήρθε στο φεστιβάλ με μπάντα, αλλά με καινούργια ταινία, το “You Sing Loud, I Sing Louder”, στην οποία συμπρωταγωνιστεί με την κόρη του Κλάρα ΜακΓκρέγκορ και στην οποία υποδύονται επίσης πατέρα και κόρη. Η Κλάρα, που έχει από τη μαμά της και λίγο ελληνικό αίμα στις φλέβες της, ήρθε στον κόσμο την περίοδο που έβγαινε στις αίθουσες το “Trainspotting”, Φλεβάρη του 1997 και οι δύο.
Στη συνέντευξη Τύπου για την ταινία, δεν γίνεται να μην έρθει κάποια στιγμή στην κουβέντα το “Trainspotting”, όπως και τo “Moulen Rouge”, όπως και τα “Star Wars”. Αλλά ενώ ο ΜακΓκρέγκορ έχει κάνει μια χαρά καριέρα μετά το “Trainspotting”, στο ύψος του “Trainspotting” δεν μπόρεσε να σταθεί έκτοτε τίποτε, χωρίς δική του ευθύνη, γιατί αυτά τα πράγματα δεν είναι στον έλεγχό σου, ειδικά όταν είσαι ηθοποιός κι όχι σκηνοθέτης, κι ενώ για στρατιές φαν θα είναι πρώτα και κύρια ο Όμπι-Ουάν Κενόμπι, για στρατιές σινεφίλ θα είναι πάντα ο Μαρκ Ρέντον.
Ο ΜακΓκρέγκορ εμφανίζεται στη συνέντευξη Τύπου. Κάθεται στην καρέκλα του. Οι φωτογράφοι στέκονται όρθιοι απέναντί του και αρχίζουν να τον φωτογραφίζουν μανιασμένα και ανηλεώς, με τα φλας να ακούγονται σαν ήχοι φωτοπολυβόλων. Όσο μπορώ να διακρίνω ανάμεσά τους, παρατηρώ πώς τοποθετεί το πρόσωπό του και πώς το στρέφει προς τις κάμερες. Είναι μια συνθήκη που βρίσκω σχεδόν βίαιη, αλλά εκείνου είναι μέρος της ζωής του για δεκαετίες τώρα. Αυτό είναι το πρόσωπό μου. Σας το προσφέρω. Λάβετε, φάγετε, φωτογραφίστε. Είναι μέρος της δουλειάς μου. Την εκτελώ, ίσως με στωικότητα εσωτερικά, αλλά εξωτερικά με μια αναγνώριση ότι είναι μέρος της δικής σας δουλειάς να με φωτογραφίζετε, οπότε την κάνουμε κι οι δύο όσο καλύτερα μπορούμε.
Δίπλα του κάθονται η κόρη του και δυο Ολλανδέζες, η πρωτοεμφανιζόμενη σκηνοθέτις Έμα Γουέστερμπεργκ και η ηθοποιός Βέρα Μπάλντερ. Η Μπάλντερ έχει εμπλοκή και στο σενάριο και στην παραγωγή της ταινίας, όπως ακριβώς και η Κλάρα ΜακΓκρέγκορ. Το “You Sing Loud, I Sing Louder” είναι ένα road movie, η εικοσάχρονη κόρη έχει κάνει υπερβολική χρήση ναρκωτικών, ο πατέρας της, που είχε με τη σειρά του παλιότερα προβλήματα εθισμού ως αλκοολικός και που έχει αποξενωθεί χρόνια από την κόρη του, έχοντας ξεκινήσει νέα ζωή και νέα οικογένεια, την παίρνει με το αυτοκίνητο και ταξιδεύουν στην Καλιφόρνια και το Νέο Μεξικό, προκειμένου υποτίθεται εκείνη να στανιάρει και να ανασυγκροτηθεί, στην πραγματικότητα όμως προκειμένου να την βάλει σε κέντρο αποτοξίνωσης.
Μια ταινία στην οποία αληθινός πατέρας και κόρη υποδύονται πατέρα και κόρη, δεν μπορεί παρά να έχει και στοιχεία αυτοβιογραφικά. Διαβάζω ότι όντως οι ΜακΓκρέγκορ είχαν αποξενωθεί ένα διάστημα, καθώς η Κλάρα είχε ένα προβληματάκι με τα Ζάναξ. Αλλά η αλήθεια και ο χαρακτήρας κάθε ταινίας είναι εν πολλοίς ανεξάρτητος και αυτόνομος από την όποια πραγματική ιστορία πίσω της. Και το “Υοu Sing Loud, I Sing Louder” είναι πολύ λιγότερο ένα έργο που παλεύει με δαίμονες και σκοτάδια και πολύ περισσότερο ένα ταξίδι φωτογενών και όμορφων ανθρώπων, όμορφα κινηματογραφημένων.
Και κάπως έτσι και παραδόξως ενόψει της θεματολογίας της η ταινία είναι οριακά feel good. Και όταν κάπου στα μισά της, πατέρας και κόρη τραγουδάνε δυνατά και δυνατότερα στο αυτοκίνητο το “Bleeding Love”, ενώ θεωρητικά θα έλεγε κανείς ότι είναι μια σκηνή ξεκάρφωτη και αταίριαστη, είναι τελικά ταιριαστή στο αληθινό της πνεύμα. Και στην ερώτηση που έκανα στη συνέντευξη Τύπου, αν το συγκεκριμένο ήταν ένα τραγούδι που όντως τραγουδούσαν οι δυο τους, η απάντηση που μου έδωσαν ήταν θετική. Η Κλάρα μάλιστα αστειευόμενη είπε ότι ήταν κάποτε κι οι δυο τους μεγάλοι φανς της Λιόνα Λιούις, απλά εκείνη κάποια στιγμή την ξεπέρασε, ενώ ο πατέρας της όχι. Τραγουδούσε δυνατά με ανοιχτά παράθυρα πηγαίνοντας την στο σχολείο κι εκείνη αναγκαζόταν να κατεβάσει το κεφάλι γιατί ντρεπόταν.
Στην ερώτηση που επίσης έκανα, αν υπήρχε ποτέ κάποια άλλη σκέψη για το φινάλε της ταινίας, μου απάντησαν πως όχι, από την αρχή ήταν σαφές ποια θα ήταν η κατάληξη του ταξιδιού. Το πρόβλημα είναι όχι μόνο ότι είναι σαφές από σχεδόν την αρχή και στους θεατές, αλλά και ότι οι θεατές καθ’ όλη τη διάρκεια της δε νιώθουν ότι κάτι διακυβεύεται και κινδυνεύει, ότι υπάρχει ως αντίπαλο δέος αληθινή άβυσσος.
Σε αντιδιαστολή, στο πολωνέζικο “Imago” τα πράγματα δεν είναι καθόλου ασφαλή, η κεντρική του ηρωίδα βρίσκεται σε διαρκή εκκρεμότητα, σε διαρκή ακροβασία, όσο με το μισό της κεφάλι είναι βουτηγμένη μέσα στη ζωή, με το άλλο της μισό νιώθει ότι ασφυκτιά, δεν χωράει και δεν βολεύεται στις νόρμες της. Βρισκόμαστε στο 1987, στο φόντο το Γκντανσκ, τα ναυπηγεία, στην τηλεόραση σκηνές με τον Βαλέσα, η Έλα, μέλος πολύτεκνης οικογένειας, κλείνεται από τα αδέλφια της σε ίδρυμα μπας και ηρεμήσει λίγο, αλλά εκείνη δεν είναι για ιδρύματα, βγαίνει, αν ο κόσμος είναι μια ταινία που παίζει στο μυαλό μας εκείνη προσπαθεί να βρει τη θέση της μέσα της. Σε ένα κλαμπ ερωτεύεται έναν άντρα, σε μια ταράτσα ξαπλώνει γυμνή και λιάζονται με έναν άλλο άντρα που δεν ερωτεύτηκε ποτέ, ζωγράφος ο ένας, φωτογράφος ο άλλος, ένας μουσικός τραγουδάει σε άλλο κλαμπ post punk με το συγκρότημά του, η Έλα ανεβαίνει στη σκηνή παίρνει το μικρόφωνο, ζητά τσιγάρο και αρχίζει να αυτοσχεδιάζει με δικούς της στίχους πάνω στη μουσική, αν το σινεμά είναι μια περιπέτεια που τραβάει διαρκώς το βλέμμα σου προς τα κάπου, το “Imago” είναι η σωστή ταινία να δεις (αλλά και να ακούσεις, αφού η μουσική παίζει κυρίαρχο ρόλο και συντελεί καθοριστικά στην ατμόσφαιρά της).
Όπως και στο “Υοu Sing Loud, I Sing Louder”, είναι μια ταινία φτιαγμένη από γυναίκες, η Όλγκα Χάιντας κάνει εξαιρετική δουλειά πίσω από την κάμερα ως σκηνοθέτις, μπροστά απ’ αυτήν η Λένα Γκόρα το ζει πλήρως, οι δυο τους συνυπέγραψαν το σενάριο, που αναφέρεται στην ιστορία της μητέρας της Γκόρα, στην καταγωγή της Γκόρα, στην ίδια τελικά τη Γκόρα. Εξαιρετικό σινεμά.
Πολύ λιγότερο καλό ως σινεμά αλλά σίγουρα ενδιαφέρον ιστορικά, το ντοκιμαντέρ “Αll Men Become Brothers” του Ρόμπερτ Κίρτσχοφ, καταπιάνεται με μια σημαντική ιστορική προσωπικότητα, τον Σλοβάκο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, ο οποίος ηγήθηκε της Τσεχοσλοβακίας από τον Ιανουάριο του 1968 ως τον Απρίλιο του 1969. Για την ακρίβεια η αληθινή ηγεσία του κράτησε ακόμα λιγότερο, από τους δεκαπέντε αυτούς μήνες, επτά ας πούμε, μέχρι τη σοβιετική εισβολή με τα τανκς στην Πράγα τον Αύγουστο του 1968. Είχε προλάβει όμως να μεσολαβήσει η περίφημη «Άνοιξη της Πράγας». Στον Ντούμπτσεκ πιστώνεται και η εξίσου περίφημη φράση «Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο». Xρεώνεται όμως όχι μόνο με την καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, που ήρθε έξωθεν, αλλά και για το ότι υπέγραψε και ο ίδιος έκτοτε νόμους και διατάγματα επαναυταρχικοποίησης της Τσεχοσλοβακίας.
Μπορεί να κρατήσει κανείς από το ντοκιμαντέρ ως παράπλευρες στιγμές του, το ξεμπρόστιασμα σε ένα μπαρ ενός παλιού πληροφοριοδότη του καθεστώτος, τις προσπάθειες του γραμματέα του Ντούμπτσεκ να ανακαλέσει στη μνήμη του λεπτομέρειες από τις διαπραγματεύσεις με τον Μπρέζνιεφ, προσπάθειες που χάνονταν στου δρόμου τα μισά λόγω βαθέος γήρατος, και τις αμήχανες στιγμές από τη Σλοβακία του σήμερα, όπου (με την επιφύλαξη ότι κατάλαβα καλά) εθνικιστές ακροδεξιοί έχουν με μια διεστραμμένη ανάγνωση της Ιστορίας οικειοποιηθεί τον Ντούμπτσεκ.
Κλείνοντας δεν μπορώ παρά να επαναλάβω την κατάπληξη που ένιωσα και πρώτη φορά πέρσι, για το πόσο παραμυθένια και εξωπραγματικά όμορφο είναι το Κάρλοβι Βάρι.
