1) Το φεστιβάλ
Απ’ την 1η ως την 9η Ιουλίου διεξήχθη το 56ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι. Το elculture είχε τη μεγάλη χαρά να παρακολουθήσει το φεστιβάλ από κοντά και θα ήθελα με την ευκαιρία να ευχαριστήσω προσωπικά τόσο τους υπεύθυνους του φεστιβάλ όσο και τους υπεύθυνους του Τσέχικου Κέντρου της Ελλάδας, για την πρόσκληση και την φιλοξενία. Στη διάρκεια των εννέα αυτών ημερών πραγματοποιήθηκαν 453 προβολές ταινιών και κόπηκαν 121.015 εισιτήρια. Το σύνολο των ταινιών που προβλήθηκαν ήταν 170, εκ των οποίων 108 μυθοπλασίας μεγάλου μήκους, 24 ντοκιμαντέρ και 38 μικρού μήκους. 35 ταινίες προβλήθηκαν σε πρώτη παγκόσμια προβολή (μεταξύ των οποίων και μια ελληνική, το «Ησυχία 6-9» του Χρήστου Πασσαλή, για την οποία συζητήσαμε αναλυτικά με τον ίδιο στο Κάρλοβι Βάρι πριν λίγες μέρες).
Το μεγάλο βραβείο της Κρυστάλλινης Σφαίρας πήρε η ιρανική ταινία “Summer with Hope” της Σαντάφ Φορούγκι. To βραβείο της κριτικής επιτροπής πήρε το ισπανικό φιλμ “Υοu Have To Come And See It“ του Γιόνας Τρουέμπα. Βραβείο σκηνοθεσίας στην Τσέχα Μπεάτα Ταρκανόβα για το φιλμ “Τhe Word”, συμπαραγωγής Τσεχίας, Σλοβακίας και Πολωνίας. Βραβείο καλύτερου ηθοποιού στον Τσέχο Μάρτιν Φίνγκερ, επίσης για το ”The Word”. “Βραβείο καλύτερης ηθοποιού, εξ ημισείας στις Tακι Μουμλάτζε και Μαριάμ Χουλάντζε, συμπρωταγωνίστριες του γεωργιανού “A Room of My Οwn” του Σόσο Μπιλάτζε. Bραβείο κοινού για το τσεχικό “PSH Neverending Story” του Στεπάν FOK Βοντράζκα. Στο διαγωνιστικό τμήμα “Proxima”, το μεγάλο βραβείο έλαβε το τσέχικο ντοκιμαντέρ “Αrt Talent Show” των Αντέλα Κομρζί και Τόμας Μπόγιαρ. Το βραβείο της κριτικής επιτροπής στην ισπανοαργεντίνικη συμπαραγωγή “La Pieta” του Εντουάρντο Καζανόβα. Ειδική μνεία της κριτικής επιτροπής στο σερβοκροάτικο “Τhe Uncle” των Νταβίντ Καπάτς και Αντρίγια Μαρντέσιτς.
Σε παράλληλες βραβεύσεις, διακρίθηκαν επίσης το βουλγάρικο “A Provincial Hospital”, το πολωνέζικο “Fucking Bornholm”, το επίσης πολωνέζικο “Borders of Love” και ξανά το “Αrt Talent Show”. Τέλος προσωπικά βραβεία απονεμήθηκαν στον ηθοποιό, μίμο, θεατρικό συγγραφέα και σεναριογράφο Μπόλεσλαβ Πολίβκα για τη συνεισφορά του στον τσεχικό κινηματογράφο, αλλά και σε δυο παγκόσμιου βεληνεκούς σταρ, στον Μπενίσιο ντελ Τόρο και στον Τζέφρι Ρας για την διαπρεπή καλλιτεχνική του συνεισφορά στο παγκόσμιο σινεμά. Οι δύο σταρ ήταν παρόντες στο Κάρλοβι Βάρι και θα πούμε περισσότερα για την παρουσία τους αμέσως τώρα.
2) O Tζέφρι Ρας
Την Πέμπτη 7 Ιουλίου, για πάνω από μια ώρα ο Τζέφρι Ρας συνομίλησε με την Πολωνέζα κριτικό κινηματογράφου Μάρτα Μπαλάγκα, ενώ δέχτηκε και ερωτήσεις του κοινού. Ήμασταν εκεί. Την προηγούμενη ο Ρας είχε κλείσει τα 71 του χρόνια. Η Πέμπτη στα τσέχικα λέγεται Čtvrtek και ο Ρας αστειεύτηκε με την τσέχικη γλώσσα, την δυσαναλογία συμφώνων – φωνηέντων, το κόλλημα πολλών συμφώνων στη σειρά. Μας είπε ότι τον πληροφόρησαν πως στην ιστορία του φεστιβάλ είναι ο πρώτος καλεσμένος για βράβευση, που επέλεξε να πάει σε προβολή ταινίας 8:30 το πρωί. Αλλά ότι το έκανε γιατί θεωρεί τον εαυτό του έναν πιστό του σινεμά, ενθουσιάζεται όταν παρακολουθεί ταινίες στις αίθουσες και πιστεύει με πάθος ότι πρέπει να διατηρήσουμε αυτή την κοινή παγκόσμια γλώσσα.
Όταν η δημοσιογράφος του είπε ότι τον αποκαλούν “late bloomer”, εκείνος εξήγησε πώς συνέβη όλο αυτό. Ήταν καρατερίστας, δεν είχε φιλοδοξίες να γίνει διάσημος, η φιλοδοξία του ήταν μόνο να εξελίσσεται ως ηθοποιός. Η αρχική του δε φιλοδοξία ήταν να δηλώνει στην εφορία ως επάγγελμα «ηθοποιός», καθώς ερχόταν από μια κουλτούρα και βρισκόταν σε μια εποχή που κάτι τέτοιο φάνταζε ακόμη ιδιόρρυθμο. Λάτρευε να παίζει Σαίξπηρ, αλλά όχι τόσο το τραγικό ρεπερτόριο με τους Κοριολανούς και τους Άμλετ – προτιμούσε να παίζει τους γελωτοποιούς, τους μέθυσους, τους ηλίθιους και τα ρετάλια – κι ο Σαίξπηρ έχει πολλούς από δαύτους. Γενικότερα είπε βρίσκει την κωμωδία του Σαίξπηρ βαθιά απολαυστική και την αντοχή της στον χρόνο εντυπωσιακή. Σε άλλο σημείο της συζήτησης πάντως είπε ότι ένας ρόλος που ήθελε κάποτε να παίξει, ήταν του Ριχάρδου του Γ’.
Εν πάση περιπτώσει είχε συμπληρώσει ήδη είκοσι χρόνια καριέρας με επιτυχία και αναγνώριση στην Αυστραλία, όταν ξαφνικά σε μια εθνική περιοδεία με έναν θίασο ένιωσε ότι τον βρήκε το burn out. Ένα βράδυ πάνω στη σκηνή βίωσε μια εξωσωματική εμπειρία, καθώς τον κατέλαβε μια διάχυτη κρίση πανικού. Εκεί λοιπόν, στα σαραντακάτι του, όταν οι κρίσεις πανικού τον έκαναν να σκεφτεί ότι το θέατρο και η σκηνή δεν ήταν εκείνη την περίοδο οι καλύτεροι του φίλοι, γυρίζει τρία φιλμ, ένα εκ των οποίων, το “Shine”, διαπρέπει στο φεστιβάλ του Sundance. Είχε παίξει και πιο πριν στο σινεμά αλλά εντελώς δεύτερους ρόλους, τον «τρίτο ποντικό στην άμαξα της Σταχτοπούτας». Μετά το “Shine” άρχισαν να τον αναγνωρίζουν στα αεροδρόμια και να τον φώναζουν “Piano Man”. Κι αν ο κόσμος είχε ένα δίκιο, είναι αρκετά πιο προβληματικό ότι οι επαγγελματίες άρχισαν να του προτείνουν ρόλους (όπως του Λιμπεράτσε) στους οποίους θα έπαιζε πάλι πιάνο.
Για τον «Λόγο του Βασιλιά» είπε ότι τον είχε ιντριγκάρει πως αυτούς τους δύο ήρωες (τον βασιλιά και τον λογοθεραπευτή) τους χώριζε ταξικά, γεωγραφικά, πολιτειακά κι από πλευράς προνομίων πολύ μεγάλη διαφορά. Ότι διαπίστωσε πως η ταινία βοήθησε πάρα πολλά άτομα με τραυλισμό, ο οποίος προέρχεται από μια γκάμα τραυματικών εμπειριών. Αλλά και όχι μόνο αυτά, κάποιος άλλος του είπε κάποτε ότι ήταν σε όλη του τη ζωή παρά πολύ ντροπαλός κι ο «Λόγος του Βασιλιά» τον ενέπνευσε και τον ενθάρρυνε να ανοιχτεί.
Για το “Quills” που ενσάρκωσε τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, είπε ότι το θεατρικό έργο στο οποίο βασίστηκε ήθελε να μιλήσει όχι μόνο για τον ντε Σαντ, αλλά είχε ως έμπνευση τον φωτογράφο Ρόμπερτ Μάπλθορπ και την πολεμική στο έργο του σε σχέση με την ελευθερία της έκφρασης. Για τον Χόακιν Φίνιξ με τον οποίον συνεργάστηκαν στο “Quills”, είπε ότι θεωρεί τον Τζόκερ του μια απ’ τις μεγάλες ερμηνείες της τελευταίας δεκαετίας. Όταν η δημοσιογράφος του είπε ότι υπάρχουν σχέδια για να γίνει ριμέικ του “Joker” ως μιούζικαλ, αρχικά φάνηκε να ξαφνιάζεται και στη συνέχεια απάντησε εντελώς θεατρικά, εντελώς σαρδόνια και εντελώς αμφίσημα: ”Why not?”.
Μίλησε επίσης για τη σημασία των κουστουμιών στο σινεμά. Ότι είπε στην ενδυματολόγο των «Πειρατών της Καραϊβικής» Πένι Ρόουζ, πως ο χαρακτήρας του πρέπει να έχει το μεγαλύτερο καπέλο και πως δεν πρέπει να βγάζει το καπέλο του ποτέ. Ότι το καπέλο του μετέδιδε όλη την ξιπασιά αλλά και όλη τη δύναμη του ήρωα. Ως ηθοποιός δουλεύεις με όλη σου την σιλουέτα και με ό,τι φοράς πάνω σου. Άλλοι δουλεύουν απ’ τα πνευμόνια, άλλοι απ’ την καρδιά, άλλοι απ’ το μυαλό. Πρέπει να γεμίζεις με τα εκφραστικά σου μέσα τα ρούχα, τις περούκες, τα καπέλα που φοράς. Είπε για τον Γκορ Βερμπίνσκι, σκηνοθέτη των τριών πρώτων «Πειρατών», πως θεωρεί το “Rango” του ένα απ’ τα μεγάλα αμερικάνικα φιλμ. Mίλησε επίσης για τις δυο μαϊμούδες που συμπρωταγωνιστούσαν μαζί του, τον Πάμπλο και την Τσικίτα. Ο Πάμπλο που υποτίθεται ότι θα ήταν ο βασικός ηθοποιός πάθαινε κρίσεις πανικού κι εξαφανιζόταν απ’ τα πλάνα, με αποτέλεσμα να κάνει όλη τη δουλειά η Τσικίτα που υποτίθεται ότι απλά θα έκανε τα ρεπά του. Αλλά τουλάχιστον ο Πάμπλο ζωγράφισε έναν πίνακα με γραμμές, όχι πολύ διαφορετικό όπως είπε -ο Ρας, όχι ο Πάμπλο- από έναν Τζάκσον Πόλοκ. Και στη συνέχεια τον υπέγραψε βάζοντας το γεμάτο μπογιές αποτύπωμα του χεριού του. Κι όταν σε ένα από τα σίκουελ ξανασυναντήθηκε με τις μαϊμούδες και φάνηκε να τον θυμούνται, ρώτησε τον εκπαιδευτή τους πώς γίνεται. Του απάντησε πως αναγνωρίζουν την μυρωδιά του κεριού των αυτιών του. Δεν μου είπε ποτέ κάτι παρόμοιο η Κέιτ Γουίνσλετ συμπλήρωσε.
Στους «Πειρατές» δεν θα έπαιζε κανονικά, γιατί είχε δεσμευτεί από πριν να παίξει στο θέατρο σε μια επετειακή παραγωγή του «Περιμένοντας τον Γκοντό». Έγραψε λοιπόν ένα μακροσκελές μέιλ στον ατζέντη του, στο οποίο ξεκινούσε ζητώντας του να κάτσει να το διαβάσει προσεκτικά γιατί δεν θα του αρέσουν αυτά που θα διαβάσει, αλλά αφενός έχει δώσει το λόγο του για τον Μπέκετ και δεν μπορεί να τον πάρει πίσω, αφετέρου η καλλιτεχνική πρόκληση, η αναμέτρηση με το έργο, η επιθυμία του να γίνει καλύτερος ηθοποιός κι όλη αυτή η τζαζ. Ο ατζέντης του τον πήρε τηλέφωνο, του είπε διάβασα το μέιλ σου, αλλά φυσικά και θα παίξεις στην πειρατική ταινία. Κι ίσως σε αυτή την μικρή ιστορία ανάμεσα σε έναν ηθοποιό – σταρ και τον ατζέντη του κρύβεται μια πολύ ευρύτερη. Για τον συμπρωταγωνιστή του στους «Πειρατές» Τζόνι Ντεπ είπε ότι δεν κατάλαβε γιατί έπρεπε να προβάλλεται τηλεοπτικά η δίκη του και αυτό το βρήκε πολύ στενάχωρο. Κατά τα άλλα, για το σκέλος της δικής τους σχέσης και συνεργασίας, είπε ότι είχε επαινέσει πολλάκις στο παρελθόν την ερμηνευτική δύναμη του Ντεπ συγκρίνοντάς τον μάλιστα με τον Μάρλον Μπράντο κι ότι από κοντά είναι πολύ προσηνής, κάπως ντροπαλός, πολύ πνευματώδης, μια σουρεαλιστική φιγούρα. Γενικά φάνηκε να μιλάει με ζεστασιά για αυτόν.
Tώρα γυρίζει μια ταινία στην οποία υποδύεται τον Γκράουτσο Μαρξ. Σε μια πάρα πολύ νεαρή κοπέλα απ’ το κοινό, που μαζί με μια κανονική ερώτηση του είπε ότι είναι φωτογράφος και τον ρώτησε αν θα μπορούσε να έρθει να δουλέψει στην ταινία του, απάντησε: “Things will happen. Say yes when you think it’s the right time. Don’t ever think there’s a rule book”. Κοίτα εμένα, είμαι η τρανή απόδειξη ότι δεν υπάρχει βιβλίο με κανόνες.
3) Ο Μπενίσιο ντελ Τόρο
Πολύ λιγότερα για τον Μπενίσιο ντελ Τόρο, ελλείψει και αντίστοιχης συζήτησης. Απ’ το λίγο που τον είδα και μέσω οθονών, μού έκανε εντύπωση η αντίστιξη ανάμεσα στο πόσο χαλαρός και γήινος ήταν ο Τζέφρι Ρας και πόσο μέσα σε μια διαρκή σπίντα ο ντελ Τόρο. Εν πάση περιπτώσει, πρόλαβε να πει κάτι που βρήκα ενδιαφέρον. Οι -όχι λίγοι- σπουδαίοι σκηνοθέτες, με τους οποίους συνεργάστηκε στην καριέρα του, είχαν δύο κοινά χαρακτηριστικά: όλοι τους ήξεραν να ακούν και όλοι τους όποτε χρειαζόταν έπαιρναν γρήγορες αποφάσεις. Κι επειδή μιλάμε για ηθοποιό, μπορούμε να σκεφτούμε ότι αυτό αφορά κυρίως τα γυρίσματα. Πας να γυρίσεις μια ταινία κι όσο ο βασιλιάς του οράματος να είσαι κι όσο κι απ’ τους κορυφαίους δημιουργούς της γενιάς σου κι αν είσαι, ακούς τους ηθοποιούς σου και τους άλλους συνεργάτες σου, τροποποιείς ενδεχομένως αυτό που είχες στο μυαλό σου, αφήνεις την οπτική άλλων κρίσιμων ανθρώπων να μπολιάσει την δική σου. Αντίστοιχα κάπως και με τις γρήγορες αποφάσεις. Δεν πάνε όλα βάσει του σχεδίου, προβλήματα, αναποδιές. Το έργο πρέπει να προχωρήσει, η λύση πρέπει να βρεθεί, η λύση είναι πάντα προτιμότερη απ’ τη μη λύση, το αποτέλεσμα είναι πάντα προτιμότερο απ’ το ιδανικό σχέδιο που θα παραμείνει ιδανικό μεν, σχέδιο δε. Τις μέρες που ο ντελ Τόρο ήταν στο Κάρλοβι Βάρι πέθανε ο Τζέιμς Κάαν και όταν τον ρώτησαν απάντησε ότι τον αποκαλούσε «Το Όνειρο». Αφού το έφερε η κουβέντα και η συγκυρία, να πω ότι μια από τις δικές μου πιο αγαπημένες ταινίες του Κάαν ήταν το “Τhe Gambler” σε σκηνοθεσία του Τσέχου Κάρελ Ράιζ. Ψάξτε δείτε την, αξίζει.
4) Δυο ταινίες που μου άρεσαν
Κι οι δύο όχι από τα δυο διαγωνιστικά τμήματα, αλλά απ’ το τμήμα «Ορίζοντες». Να διευκρινίσω προκαταβολικά ότι δεν λέω ότι τις ξεχώρισα απ’ όλο το φεστιβάλ, γιατί ακόμα και να ήθελα δεν θα μπορούσα να είχα δει 170 ταινίες. Οπότε η επισήμανσή τους ως ενδιαφέρουσες δεν είναι συγκριτική, είναι αυτοτελής. Έψαξα να βρω αν έχουν εξασφαλίσει διανομή στην Ελλάδα, για το “Pamfir” μου απάντησαν ότι έχει, για το “Gentle” δεν μου απάντησαν, οπότε δεν γνωρίζω.
“Pamfir”
Ουκρανία, χωριό στα σύνορα με τη Ρουμανία. Ο πατέρας επιστρέφει για λίγο απ’ την Πολωνία στην οποία εργάζεται τα τελευταία χρόνια. Πριν φύγει ήταν ο πιο σκληρός της περιοχής και ειδικευόταν στο λαθρεμπόριο, περνώντας τσιγάρα και άλλα είδη απ’ την Ουκρανία στην Ρουμανία και άρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην επιστροφή τον περιμένει ο γιος του που πια είναι στην εφηβεία, η γυναίκα του που θέλει να τον κρατήσει κοντά της και φυσικά το παρελθόν του. Μπορεί το σενάριο να μην καταφέρνει να πει κάτι ιδιαίτερα πρωτότυπο, αλλά είναι τέτοια η δύναμη των εικόνων του πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη Dmytro Sukholytkyy-Sobchuk (δεν το γράφω στα ελληνικά, είναι χειρότερο απ’ την Πέμπτη στα τσέχικα) και τόσο λαμπρά τα χρώματα και η κίνηση της κάμερας του διευθυντή φωτογραφίας Νικίτα Κουζμένκο, που όλη η ταινία είναι ατόφιο σινεμά, βαθιά απολαυστικό σινεμά.
“Gentle”
Πρωταθλήτρια Ουγγαρίας στο γυναικείο bodybuilding είναι στα σκαριά να γίνει πρωταθλήτρια κόσμου. Την προπονεί ο σύντροφός της και παλιός παγκόσμιος πρωταθλητής στο αντρικό. Αν ήδη το αντρικό bodybuilding στο αγωνιστικό του επίπεδο παίρνει το ανθρώπινο σώμα και το παραμορφώνει απάλευτα, τι μπορούμε να πούμε για το γυναικείο; Η ταινία ξεκινάει με κοντινά πλάνα στην ηρωίδα, την Εντίνα, και στο μυαλό θα έρχονται καλώς ή κακώς περιοδικά απόηχοι από μια άλλη ουγγρική ταινία των τελευταίων ετών με έντονο συναισθηματικό αντίκτυπο, το «H Ψυχή και το Σώμα». Όχι ότι το “Gentle” μπορεί να θεωρηθεί αντάξιό του. Και λίγο να αρχίσεις να το ψειρίζεις αρχίζεις να βρίσκεις κάποιες αδυναμίες. Είναι όμως μια ταινία που έχει κι αυτή τον τρόπο της να παρακάμψει τις άμυνές σου και να σε συγκινήσει και να χαράξει στο μυαλό σου την ηρωίδα της.
5) Η Πόλη
Πόσοι τρόποι υπάρχουν να κοιτάξεις μια πόλη; Υπάρχει ο τρόπος της ιστορικής αναδρομής, της προετοιμασίας, του να ξέρεις πού ακριβώς έρχεσαι, τι έχει προηγηθεί εδώ, τίνος παρελθόντος το ζωντανό αποτύπωμα είναι η τωρινή πόλη. Εν μέρει από βαθιά διανοητική τεμπελιά, εν μέρει από άποψη, είμαι μάλλον θιασώτης του σχεδόν εντελώς χύμα και αντιαξιοθεατικού τρόπου. Στο Κάρλοβι Βάρι ανακάλυψα ότι υπάρχει κι ένας τρίτος. Ας τον ονομάσουμε τρόπο της απελευθέρωσης του βλέμματος όταν αρχίζεις να κοιτάς μια πόλη μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα. Μου άρεσε προφανώς η πόλη, μου άρεσε πάρα πολύ, δεν ξέρω αν γίνεται να μην σου αρέσει. Μέχρι που μου λένε ότι στο τάδε ξενοδοχείο γυρίστηκε το “The Grand Budapest Hotel”. Τελικά σου έχουν πει λάθος ή περίπου λάθος γιατί ο Άντερσον φαίνεται ότι επηρεάστηκε από δύο τουλάχιστον ξενοδοχεία της πόλης, αλλά ευτυχώς που στο είπαν το λάθος. Τρέχεις να βρεις αλαφιασμένος και συγκινημένος το ξενοδοχείο και χάνεσαι. Ευτυχώς που χάνεσαι γιατί βλέπεις μέρη της πόλης που σε μαγεύουν και που αλλιώς δεν θα βλεπες. Είσαι σε ένα κυνήγι θησαυρού, που κοιτάς παντού και ψάχνεις να βρεις το “Grand Budapest Hotel”. Και τότε, ψάχνοντας, συνειδητοποιείς ότι όλη μα όλη η πόλη είναι ένα ζωντανό μεγάλο σκηνικό των ταινιών του Γουές Άντερσον. Την βλέπεις πια διαφορετικά. Δεν σου αρέσει πια απλώς πολύ, έχεις πάθει κάτι. Τις μέρες που περνούν το κάτι δεν σε εγκαταλείπει. Κοιτάς τα κτίρια, τα ξανακοιτάς, τα ξανακοιτάς. Κοιτάς ψηλά. Η ομορφιά πλημμυρίζει την καρδιά σου.
