Τέχνη σε ζοφερούς καιρούς

Παραφράζοντας τον Μπρεχτ με αφορμή την ανακοίνωση για αναστολή λειτουργίας της Πειραματικής Σκηνής της «Τέχνης» στη Θεσσαλονίκη.

Σε συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, η Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» ανακοίνωσε την αναστολή της λειτουργίας της λόγω αδυναμίας να ανταποκριθεί στις οικονομικές της υποχρεώσεις. Η εξέλιξη αυτή επαναφέρει στο προσκήνιο το ζήτημα της κρίσης στο ελληνικό θέατρο, αλλά και της θέσης της τέχνης και του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών σε «ζοφερούς καιρούς».*

Η Πειραματική Σκηνή – Ένας απολογισμός
Η Πειραματική Σκηνή ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1979 με πρωτοβουλία του θεατρολόγου Νικηφόρου Παπανδρέου και στόχο το, κατά Αντουάν Βιτέζ, «ελιτίστικο θέατρο για όλους», μυημένους και μη.
‘Εκτοτε δραστηριοποιείται ως πολυσχιδής κυψέλη πολιτισμού, συνδυάζοντας τις αισθητικές αναζητήσεις του θεάτρου ρεπερτορίου και την ανάδειξη ενός μεγάλου αριθμού νέων καλλιτεχνών με τον θεατρικό-πολιτισμικό εγγραμματισμό του κοινού της πόλης, μέσω των παραστάσεων, των φεστιβάλ που διοργανώνει και  των «Θεατρικών Τετραδίων» που εκδίδει.

32 χρόνια, 110 έργα, 140 ηθοποιούς και 57 τεύχη μετά, το δεύτερο μεγαλύτερο θέατρο της Θεσσαλονίκης παροπλίζεται. Οι υψηλές απαιτήσεις ειτουργίας σε συνδυασμό με τη σταδιακή περικοπή των κρατικών επιχορηγήσεων δημιούργησαν μια χρονίζουσα κατάσταση οικονομικής δυσπραγίας με οριακό σημείο την περισινή θεατρική περίοδο, οπότε και πάγωσε η παροχή επιχορηγήσεων από το Υπουργείο στο σύνολο του επιχορηγούμενου θεάτρου. Προσδοκώντας την έστω αναδρομική τοποθέτηση του Υπουργείου, με αβεβαιότητα, αλλά σε πείσμα της γενικότερης κρίσης και απαισιοδοξίας, προχώρησαν κανονικά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του προγραμματισμού τους για την περισινή, αλλά και τη φετινή περίοδο, τα μέσα της οποίας τους βρίσκουν σε οικονομικό αδιέξοδο.

Τέχνη σε ζοφερούς καιρούς
Όπως έσπευσαν να  διασαφηνίσουν οι συντελεστές της Πειραματικής Σκηνής, η τοποθέτησή τους δεν είναι αυτιστική, αλλά εμφορείται από βαθιά επίγνωση της τρέχουσας συγκυρίας, που επηρεάζει σαφώς τη δυνατότητα της Πολιτείας να στηρίζει τον πολιτισμό. Ο κ. Νικηφόρος Παπανδρέου, καλλιτεχνικός διευθυντής της Πειραματικής Σκηνής, επισημαίνει την αμηχανία που αισθάνεται κανείς μιλώντας για την «πολυτέλεια» των προβλημάτων του θεάτρου μπροστά στις δοκιμασίες που υφίσταται ο ελληνικός λαός. Ωστόσο, βασίζουν τη διατύπωσή τους στην πεποίθηση ότι η τέχνη μπορεί να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο σε καιρούς κρίσης και ψυχικής καθίζησης, λόγω της δυνατότητάς της «να μας δίνει μιαν ανάσα, να μας κρατάει ψυχικά όρθιους, να ενισχύει την κοινωνική συνοχή».

Η Κρίση στο Θέατρο
Παράλληλα, επισημαίνουν ότι η τοποθέτησή τους δεν αποτελεί μια ναρκισσιστική διαμαρτυρία–διεκδίκηση κάποιου είδους, αλλά διαπίστωση, απότοκη ενός ολιστικού αναστοχασμού πάνω στη σύγχρονη θεατρική και πολιτισμική συνθήκη: αντιλαμβάνονται την περίπτωση τους ως στιγμιότυπο ενός πλέγματος δυσχερειών και προβλημάτων. Η ανακοίνωση της Πειραματικής σηματοδοτεί ουσιαστικά το τέλος μιας εποχής, την κρίση του ελληνικού θεάτρου μετά από δεκαετίες άνθησης: τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ σε μαρασμό, ιστορικά θέατρα (π.χ. Αμφι-θέατρο, Ανοιχτό Θέατρο), αλλά και το Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού αναστέλλουν τη λειτουργία τους, το Θεατρικό Μουσείο στα πρόθυρα λουκέτου, ουδέν νεώτερο από το Υπουργείο στο ζήτημα των θεατρικών επιχορηγήσεων. Ο κ. Παπανδρέου εκφράζει τους φόβους του για αναστολή λειτουργίας και άλλων θεάτρων, γεγονός που θα οδηγήσει στην επικράτηση των μεγάλων κρατικών και εμπορικών σκηνών και στην ομοιομορφία, καθώς «θα επιβιώνει μόνο ό,τι πουλάει».

Το θέατρο στη Θεσσαλονίκη
Η ενδεχόμενη αναστολή της λειτουργίας της Πειραματικής Σκηνής αφήνει την πόλη με ένα μόνο θέατρο ρεπερτορίου, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Για τον κ. Παπανδρέου, η μονοφωνία είναι νοσηρή. Επισημαίνει, ωστόσο, τον πολλαπλασιασμό των ελπιδοφόρων νέων θεατρικών ομάδων που ξεφυτρώνουν αδιάκοπα στους πιο απίθανους χώρους, σε ταράτσες, υπόγεια, σαλόνια διαμερισμάτων: «η κρίση μας μαθαίνει τη συνεργασία και την αλληλεγγύη στη θέση του ανταγωνισμού. Μέσα από αυτή τη ζύμωση θα γεννηθεί το νέο.»

Η αυλαία
Οι συντελεστές της Πειραματικής αποφάσισαν να κλείσουν τον κύκλο δυναμικά και δημιουργικά, προχωρώντας στη συνεπτυγμένη υλοποίηση του προγραμματισμού της φετινής περιόδου. Μέσα στο Δεκέμβρη θα δοθούν τέσσερις πρεμιέρες, ενώ οι παραστάσεις, δύο από τις οποίες συμπαραγωγές, θα συνεχιστούν ως τις 29 Ιανουαρίου σε εναλλασσόμενο πρόγραμμα.

Το παράθυρο
Για τους Θεσσαλονικείς η Πειραματική αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτισμικής ζωής της πόλης, και η ενδεχόμενη αναστολή της λειτουργίας της, ενόψει μάλιστα του εορτασμού των εκατοντάχρονων της πόλης το 2012, προβληματίζει ιδιαίτερα. Τη στήριξή τους εξέφρασαν τόσο πανεπιστημιακοί του Αριστοτελείου όσο και ο Δήμος Θεσσαλονίκης. Πραγματοποιήθηκε ήδη συνάντηση του κ. Παπανδρέου με τον αντιδήμαρχο Πολιτισμού κ. Πέγκα, με πρωτοβουλία του τελευταίου, ενώ έχει προγραμματιστεί και δεύτερη, γεγονός που αφήνει ένα παραθυράκι αισιοδοξίας πριν την αυλαία. Ιδιαίτερη άμεση και ηχηρή όμως ήταν και η ανταπόκριση του κοινού. «Και τίποτα να μη γίνει, η αναγνώριση του έργου μας είναι παρήγορη, είναι μεγάλη η ικανοποίηση ότι όλο αυτό που κάναμε έπιασε τόπο», δήλωσε συγκινημένος ο κ. Παπανδρέου, υπογραμμίζοντας την έκπληξη, αλλά και την ψυχική ανάταση που του δημιούργησε η διαπίστωση ότι η κοινωνία των πολιτών είναι ενεργή, ότι ο κοινωνικός  ιστός, παρά τη γενική καθίζηση και παρακμή, δεν έχει διαρραγεί πλήρως.

Ίσως αυτό είναι τελικά το «παράθυρο» με την καλύτερη θέα στην αισιοδοξία, αλλά και το μεγάλο διακύβευμα: η ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών απέναντι σε κρίσιμα ζητήματα.

« Άλλαξε τον κόσμο: το’ χει ανάγκη».*

* Από τα ποιήματα του Μπρεχτ “In finsteren Zeiten” και “An die Nachgeborenen”, και “Ändere die Welt: sie braucht es!” αντίστοιχα.