Τα συνθήματα και τα graffiti των Εξαρχείων uncensored

Ο Τάκης Σπυρόπουλος με υποδέχεται στο φωτογραφικό του ατελιέ με ένα χαμόγελο πιο πλατύ από ό,τι συνήθως. Γρήγορα θα διαπιστώσω ότι αυτό οφείλεται στο αντικείμενο της συζήτησής μας, το βιβλίο του «X-ΑΡΧΕΙΑ uncensored». Μια πολύ προσεγμένη έκδοση με πάνω από 500 έγχρωμες φωτογραφίες από τα γκράφιτι και τα συνθήματα στους δρόμους των Εξαρχείων κατά την τριετία 2009-2012. Οι «μικρές αυτές εξεγέρσεις», όπως τα αποκαλεί στην εισαγωγή του βιβλίου ο ερευνητής Γιάννης Θωμάτος, ο «ξεχασμένος λόγος της ελευθερίας, χρώμα και λόγος απρόοπτος, που πρέπει να παραμείνει ένα παιχνίδι» για τον Αλέξη Καλοφωλιά (The Last Drive), όλα αυτά τα φευγαλέα αποτυπώματα, όσο παράδοξος ακούγεται ο όρος, πολλά από τα οποία έχουν ήδη σβηστεί, μας έχουν συνοδεύσει, όσους περνάμε ή περάσαμε από τα Εξάρχεια, με ένα μονολεκτικό κλείσιμο του ματιού, όπως «Βασανίζομαι» και «Περαστικά» ή με το πολιτικό τους ύφος, όπως «Αποποινικοποιήστε την ελεύθερη σκέψη». Άλλα πάλι είναι πιο φιλοσοφικά «Μη ζεις την ίδια μέρα 365 φορές το χρόνο», «Μην αφήσεις αυτό που σε τρώει να χορτάσει», ή λογοπαίγνια, όπως το «Καλοί Τοίχοι», ή «Βαριέμαι ευφάνταστα».

Όπως σημειώνει ο φωτογράφος στο κείμενο της ιστορικού τέχνης Ευριδίκης Trichon-Milsani, «Μ’ αρέσουν αυτοί οι άνθρωποι που βγαίνουν τα βράδια για ν’ αφήσουν κρυφά το στίγμα τους… Όλα (τα γκράφιτι) έχουν το ενδιαφέρον τους, αλλά προτιμώ εκείνα που έχουν ποιότητα, που διεκδικούν το πνεύμα της ελεύθερης και προκλητικής έκφρασης».

Οι δουλειές του Τάκη Σπυρόπουλου χαρακτηρίζονται από την ευαίσθητη και εκλεπτυσμένη ματιά του, διακριτική αλλά και υπαινικτική ταυτόχρονα, που δίνει στις φωτογραφίες και στα πορτραίτα του αυτό το ιδιαίτερο προσωπικό καλλιτεχνικό ύφος. Το πρόσφατο εγχείρημά του ωστόσο είναι διαφορετικό. Δεν πρωτοστατεί η αισθητική που τόσο έντονα είδαμε, π.χ., στο άλμπουμ «Μετζικώφ Costume Design», ή που πρόκειται να δούμε στην έκδοση που ετοιμάζει για τις ιαματικές πηγές και λουτρά της Ελλάδας, αλλά κυρίως η δυναμική και το περιεχόμενο των συνθημάτων. «Συνειδητά καθυπόταξα το αισθητικό μου κριτήριο και το φωτογραφικό μου εγώ. Η προσωπική μου δουλειά χαρακτηρίζεται από διαφορετική αισθητική αφετηρία. Όμως ήμουν κι εγώ θύμα και θύτης, όντας μέρος του συστήματος και συνεργαζόμενος με μεγάλα έντυπα που κατέρρευσαν». Μιλώντας παρατηρώ ξανά την περηφάνια που δείχνει ο φωτογράφος για το βιβλίο, βλέπω πόσο δικό του «παιδί» το νιώθει. «Απελευθερώθηκα από τον αισθητικό μου βραχνά και κατέγραψα αυτό που μου συμβαίνει. Ήταν ένα είδος ψυχανάλυσης, να βγαίνω στους δρόμους και να ψάχνω για υλικό».

Ο Κωστής Τριανταφύλλου χαρακτήρισε το βιβλίο «φωτογραφικό βιβλίο που διαβάζεται». «Είναι κάτι μεταξύ ιστορικού ντοκουμέντου και προσωπικού ημερολογίου. Εφόσον η λήψη του κάδρου είναι ούτως ή άλλως υποκειμενική, έτσι υποκειμενική είναι η προσέγγισή μου στο βιβλίο. Έβγαζα πράγματα που είχαν νόημα για μένα, ένιωθα ότι εκφέρω λόγο μέσω συνθημάτων άλλων. Είναι ένα κράμα σαν να κόβεις λέξεις από εφημερίδες και να κάνεις ένα δικό σου κείμενο. Παράλληλα όμως ήθελα να είναι αντιπροσωπευτικό τάσεων και ρευμάτων. Κάποιο συμπληρώνει το άλλο, κάποιο απαντά σε άλλο. Υπάρχει μια διαλεκτική των συνθημάτων μεταξύ τους, εξού και μου πήρε τρεις μήνες να στήσω το βιβλίο με συνοχή και αλληλουχία». Τη δεκαετία του ’80 θυμάμαι ότι κυκλοφορούσε ένα βιβλίο του Δημαρά «Εμπρός στον έτσι που χάραξε ο τέτοιος», με συνθήματα και κείμενα, πιο «σοσιαλιστικού ρεαλισμού» αισθητικής. Όπως λέει ο Σπυρόπουλος, ενώ είχε ακούσει γι’ αυτό καθώς και για σχετικές ξένες εκδόσεις, δε θέλησε όμως να τα βρει για να μην επηρεαστεί. «Ήταν μια ιδέα που ξεκίνησε ενστικτωδώς και με μη συστηματικό τρόπο. Αρχικά έκανα μάλιστα μια προέκδοση λίγων αντιτύπων για να το δουν οι κοντινοί μου άνθρωποι και άρεσε. Δεν είμαι κοινωνικός ερευνητής, ούτε ειδικός και δεν προέρχομαι από συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Δε συμφωνώ με όλα όσα έχουν γραφτεί ούτε με εκφράζουν όλα 100%. Ένιωσα όμως την ανάγκη να αποτυπώσω τη συγκεκριμένη περίοδο 2009-12, γιατί μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια, τις αντιδράσεις και την κρίση που έπληξε τη χώρα έβλεπα ότι άλλαζαν τα συνθήματα, γίνονταν πιο πολιτικοποιημένα, πιο επαναστατικά».

Η έκδοση είναι πολύ καλής ποιότητας, ωστόσο παραμένει προσιτή στην τιμή πώλησης (15 ευρώ). «Θεωρώ ότι ένα τυχόν κέρδος μου δε θα ήταν δίκαιο απέναντι στους ανθρώπους που έγραψαν αυτά τα συνθήματα. Έτσι προτίμησα μια χαμηλή τιμή, ώστε να φτάσει σε περισσότερους. Αν μπορούσα θα το έδινα ακόμα και σε περίπτερα, αφού και τα λόγια του βιβλίου είναι εφήμερα, εκφράζουν φόβο, αγωνία, πεποιθήσεις… Η ανταπόκριση είναι πολύ θετική και δικαιώνει αυτή την επιλογή». Η έκδοση δικαιώνει και τον τίτλο της «uncensored». Για το φωτογράφο, που τη χρηματοδότησε, σημαίνει την απόλυτη ελευθερία να μην κόψει τίποτε που δε θα έμπαινε σε έντυπο mainstream οργανισμού. Ενδιαφέρον έχει και το εγχείρημα των εκδόσεων Ρακοσυλλέκτη. «Ο Ρακοσυλλέκτης ανήκει στο συγγραφέα και ερευνητή Κώστα Χατζηδουλή. Σκεφτήκαμε να ξεκινήσουμε μια προσπάθεια και να δούμε πώς θα πάει. Δεν είναι αυτοσκοπός μας οι συστηματικές εκδόσεις βιβλίων. Θέλουμε να βγάζουμε ό,τι μας αρέσει και πιστεύουμε ότι πρέπει να βγει προς τα έξω». Η συγκεκριμένη έκδοση είναι δίγλωσση, ώστε να βγει και στο εξωτερικό. «Η κρίση άλλωστε, όπως αποδεικνύεται, δεν είναι ελληνική, αλλά περισσότερο ευρωπαϊκή. Απλά έτυχε εδώ η δυνατότητα πιο ελεύθερης έκφρασης των ανθρώπων της παραμελημένης αυτής πόλης…»

Το βιβλίο θα παρουσιαστεί στον Ιανό, Σταδίου 24, την Τετάρτη 22 Μαΐου 2013 στις 20:00. Θα μιλήσουν οι: Ευριδίκη Trichon Milsani, συγγραφέας-ιστορικός τέχνης, Θανάσης Μουτσόπουλος, καθ. ιστορίας της τέχνης και θεωρίας του πολιτισμού, Ηώ Πάσχου, ιστορικός φωτογραφίας. Τη συζήτηση θα συντονίσει ο δημοσιογράφος Γιάννης Παναγόπουλος.