Μία καταγραφή Ετερότητας παρά Ομοιότητας

Όταν το 1912 ο 22 χρονών, γεννημένος στην Φιλαδέλφεια, Νεοϋρκέζος Εμμάνουελ Ραντνίτσκι που πιέστηκε από τον αντισημιτισμό να αλλάξει το όνομά του σε Μαν Ρέι ήταν αποφασισμένος να γίνει καλλιτέχνης, απέρριψε μία υποτροφία για να σπουδάσει αρχιτεκτονική, προκειμένου να αφοσιωθεί στην ζωγραφική. Γράφτηκε στην Σχολή Φερέρ, και από αυτό το σημείο ξεκίνησε η έντονη και ταχεία αισθητική του ανάπτυξη. Το 1915, όταν βρέθηκε στην αποικία καλλιτεχνών Ρίτζφιλντ στη Νέα Υέρση, συναντήθηκε με τον Γάλλο καλλιτέχνη Μαρσέλ Ντισάν και μαζί προσπάθησαν να εγκαθιδρύσουν την Νεοϋρκέζικη Νταντά. Ο Ντισάν τον μύησε στην ριζοσπαστική αντι-καλλιτεχνική ιδεολογία. Ήταν μετά από την επίδραση της γνωριμίας του με τον Ντισάν που ο Μαν Ρέι ενέδωσε στην σκέψη της ιδέας να εγκαταλείψει την ζωγραφική ως καλλιτέχνης. Αρχικά, ο ίδιος αυτοδιδάχθηκε φωτογραφία για να αναπαράγει τα έργα τέχνης του, αλλά το 1920 άρχισε να εργάζεται ως φωτογράφος προσωπογραφίας για να χρηματοδοτεί την δουλειά του. Ως εκ τούτου, ο Μαν Ρέι ανακάλυψε στη φωτογραφία ένα ισχυρό μέσο που επένδυσε με ατελείωτο πειραματισμό. Παρήγαγε τις πρώτες σημαντικές φωτογραφίες του το 1916 και ήταν πολύ παραγωγικός μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1976. Η φιλία του με τον Ντισάν οδήγησε τον Μαν Ρέι να μετακομίσει στο Παρίσι το 1921, όπου, ως εισφορέας στα κινήματα του Νταντά και του Υπερρεαλισμού, ήταν σε ιδανική θέση να φιλοτεχνεί καθοριστικές εικόνες των συγχρόνων του από την πρωτοπορία.

Οι Προσωπογραφίες Μαν Ρέι στην Εθνική Πινακοθήκη Προσωπογραφιών του Λονδίνου είναι η πρώτη αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην προσωπογραφία. Αυτό κάνει την έκθεση ιδιαιτέρως ελκυστική καθότι σφύζει από σημαντικά μέλη του κόσμου της τέχνης που πόζαραν εμπρός στην φωτογραφική μηχανή του. Αν και το είδος της προσωπογραφίας δεν προσφέρθηκε τόσο εύκολα όσο οι νεκρές φύσεις στον πειραματισμό του, κατάφερε να δημιουργήσει πολύ πρωτότυπες και χαρακτηριστικές προσωπογραφίες που με την πάροδο του χρόνου έχουν γίνει εμβληματικές. Η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από 150 εκλεκτής ποιότητας εκτυπώσεις από την καριέρα του Μαν Ρέι χρονολογικά καταχωρημένες σε πέντε μέρη: 1) Νέα Υόρκη 1916-1920: Ο Μαν Ρέι δημοσίευσε ιδιωτικώς το μανιφέστο Νέα Τέχνη, που αναφαίρεται στις ομοιότητες μεταξύ ζωγραφικής και φωτογραφίας. Πρώιμες φωτογραφικές προσωπογραφίες τραβηγμένες αυτή τη περίοδο περιλαμβάνουν την Μίνα Λόι και τον Μαρσέλ Ντισάν˙ 2) Παρίσι 1921-1928: Ο Μαν Ρέι πήγε να ζήσει και να εργαστεί στο Παρίσι της Γαλλίας. Λίγο μετά την άφιξή του, ερωτεύτηκε την Κικί ντε Μονπαρνάς, μοντέλο καλλιτεχνών και περίφημη τύπισσα στους μποέμ κύκλους του Παρισιού. Η Κικί έγινε το θέμα μερικών από τις πιο διάσημες φωτογραφίες του και πρωταγωνίστησε σε πειραματικές ταινίες του. Τα μοντέλα του αυτή τη περίοδο περιλαμβάνουν την μούσα του Κικί, τους συγγραφείς Λουί Αραγκόν, Αντονίν Αρτό, Αντρέ Μπρετόν, Τζέιμς Τζόις και Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τους συνθέτες Ερίκ Σατί, Άρνολντ Σένμπεργκ και Ιγκόρ Στραβίνσκι, τους ζωγράφους Χουάν Γκρι, Ζαν Κοκτό, Μαρί Λορενσέν, Ανρί Ματίς, Ζόρζ Μπρακ, Ρομπέρ Ντελονέ και Πάμπλο Πικάσο˙ 3) Παρίσι 1929-1937: Σε αυτό το χρονικό διάστημα μέχρι τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μαν Ρέι ήταν ένας διακεκριμένος φωτογράφος στο Μονπαρνάς. Είχε ερωτική σχέση με την φωτογράφο Λι Μίλερ. Τα μοντέλα του περιλαμβάνουν την μούσα του Λι, τους συγγραφείς Άλτνους Χάξλεϊ και Βιρτζίνια Γουλφ, τον αρχιτέκτονα Λε Κορμπουζιέ, τους ζωγράφους Χουάν Μιρό, Σαλβαδόρ Νταλί, Μέρετ Όπενχαϊμ, Ιβ Τανγκί, την φωτογράφο Ντόρα Μαρ, τους σχεδιαστές μόδας Κοκό Σανέλ και Έλσα Σκιαπαρέλι˙ 4) Χόλιγουντ 1940-1950: Ο πόλεμος ανάγκασε τον Μαν Ρέι να επιστρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Λίγο μετά την άφιξή του στο Λος Άντζελες, συνάντησε την Τζούλιετ Μπράουνερ, μία πρώτης γενιάς Αμερικανίδα Ρουμανικής-Εβραϊκής καταγωγής, η οποία ήταν χορεύτρια και μοντέλο. Οι δύο τους παντρεύτηκαν το 1946 σε ένα διπλό γάμο με τους φίλους τους Μαξ Έρνστ και Ντοροθέα Τάνινγκ. Τα μοντέλα του αυτή την περίοδο περιλαμβάνουν την τελευταία μούσα και σύζυγό του Τζούλιετ, τους ηθοποιούς Ντολόρες ντελ Ρίο, Ελίζαμπεθ Ντουκέτ, Αβα Γκάρντνερ και Ρουθ Φορντ, τον συγγραφέα Χένρι Μίλερ, την ζωγράφο Ντοροθέα Τάνινγκ˙ 5) Παρίσι 1951-1968: Μετά τον πόλεμο, ο Μαν Ρέι έκανε και πάλι το σπίτι του στο Παρίσι μέχρι το θάνατό του το 1976. Το έργο του από αυτή τη περίοδο περιλαμβάνει πειράματα με έγχρωμες φωτογραφίες, όπως οι προσωπογραφίες των Ζιλιέτ Γκρεκό, Ιβ Μοντάν, Κατρίν Ντενέβ, Νεντ Ρόρεμ και Ναόμι Σάβατζ.

Προερχόμενα από ιδιωτικές συλλογές και μεγάλα μουσεία, όπως το Κέντρο Πομπιντού, το Μουσείο Τ. Πολ Γκέτι και τα Νεοϋρκέζικα Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, και ειδικά δάνεια από το Καταπίστευμα Μαν Ρέι, τα έργα συγκεντρώνονται πρώτη φορά για τέτοια έκθεση. Οι προσωπογραφίες των φημισμένων συγχρόνων του Μαν Ρέι παρουσιάζονται στην έκθεση, μαζί με τις προσωπικές και συχνά οικείες προσωπογραφίες των φίλων του αλλά και του κοινωνικού κύκλου του. Αυτή η μεγάλη αναδρομική φωτογραφική έκθεση κατοχυρώνει τον Μαν Ρέι ως έναν από τους πιο καινοτόμους και σημαντικούς καλλιτέχνες της γενιάς του. Σημαντικότερο ακόμη, ο Μαν Ρέι αποκαλύπτεται ως ο κατεξοχήν εμπνευστής της φωτογραφίας ως μέσο καταγραφής ετερότητας παρά ομοιότητας. Με άλλα λόγια, με τις εν λόγω φωτογραφίες ο Μαν Ρέι καταφέρνει να εκφράσει μία μεταφυσική διάσταση των μοντέλων που αναπαριστά, πέρα από το παρουσιαστικό τους.

Οι Προσωπογραφίες Μαν Ρέι παρουσιάζονται στη Εθνική Πινακοθήκη Προσωπογραφιών του Λονδίνου από τις 7 Φεβρουαρίου έως τις 27 Μαΐου 2013, και θα περιοδεύσει στην Εθνική Πινακοθήκη Προσωπογραφιών της Σκωτίας από τις 22 Ιουνίου έως τις 8 Σεπτεμβρίου 2013, και στο Κρατικό Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν της Μόσχας από τις 14 Οκτωβρίου 2013 έως τις 19 Ιανουαρίου 2014. Την έκθεση φροντίζει ο Επιμελητής Φωτογραφιών της Εθνικής Πινακοθήκης Προσωπογραφιών, Τέρενς Πέπερ. Ένας ομότιτλος πλήρως εικονογραφημένος κατάλογος με 224 σελίδες συνοδεύει την έκθεση. Περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό κείμενο από τη Μαρίνα Γουόρνερ, καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλολογίας, Κινηματογράφου και Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Έσεξ, καθώς και ένα εκτεταμένο και εικονογραφημένο χρονολόγιο από την Χέλεν Τρομπτέλερ, Βοηθός Επιμελήτρια Φωτογραφιών στην Εθνική Πινακοθήκη Προσωπογραφιών. Τιμή € 35 (σκληρό εξώφυλλο).

Φωτογραφίες: 1.- Μαν Ρέι. Αδάμ και Εύα (Μαρσέλ Ντισάν και Μπρόνια Περλμούτερ), 1924.
© Καταπίστευμα Μαν Ρέι / Εταιρία Δικαιωμάτων Καλλιτεχνών (ARS), Νέα Υόρκη.
2.- Μαν Ρέι. Κατρίν Ντενέβ, 1968.
Παραχώρηση Ιδιώτη Δανειστή.
© Καταπίστευμα Μαν Ρέι / Εταιρία Δικαιωμάτων Καλλιτεχνών (ARS), Νέα Υόρκη.