Το “Poor Things” σαρώνει βραβεία και υποψηφιότητες, σκίζει τις πρώτες μέρες προβολής του στα εισιτήρια στην Ελλάδα, η ανταπόκριση του κόσμου (όσο τουλάχιστον μπορώ να καταλάβω το κλίμα στα σόσιαλ μίντια) είναι σε γενικές γραμμές από θετική ως ενθουσιώδης, με την έβδομη μεγάλου μήκους ταινία του ο Γιώργος Λάνθιμος μάλλον δεν τα έχει πάει και τόσο χάλια.
Aυτή εδώ είναι η ιστορία της Μπέλα Μπάξτερ, μιας νέας γυναίκας που ρίχνεται στη ζωή και την κοινωνία, σαν να μην έχουν προηγηθεί όλα τα προηγούμενα παιδικά και εφηβικά χρόνια που θα την ενηλικίωναν σταδιακά και ομαλά, διδάσκοντάς την τους κανόνες λειτουργίας τους. Ο κόσμος είναι ένα άγραφο χαρτί για την Μπέλα, η ίδια είναι ένα άγραφο χαρτί, το σώμα της, το μυαλό της, η καρδιά της. Θα προσπαθήσουν να της διδάξουν τι επιτρέπεται να κάνει και τι όχι, πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι και πώς όχι. Θα αρχίσει να μαθαίνει και η ίδια μόνη της. Και διψάει να μάθει. Το χαρτί της θα αρχίσει να γράφεται.
Αυτή εδώ είναι η ιστορία της Μπέλα Μπάξτερ, ενός ανθρώπου που τεχνικά μιλώντας είναι και κάπως τέρας, που είναι αποτέλεσμα ενός πειράματος, μιας επιστημονικής τερατογένεσης, χάρη όμως στην οποία έχει τη μοναδική ευκαιρία να μπει στην ενήλικη ζωή χωρίς να έχει προηγουμένως υποστεί την πλύση εγκεφάλου της παιδικής ηλικίας, που κανονικοποιεί στα μυαλά μας τον τρόπο που ζουν οι άνθρωποι και τον τρόπο που οργανώνονται οι κοινωνίες.
Αποτελεί κύριο στοιχείο του “Poor Things” το φύλο της Μπέλα; Φυσικά. Και υπάρχουν και πτυχές της ιστορίας της που είναι συνδεδεμένες με την καταπίεση εις βάρος των γυναικών και μόνο. Καθόλου δεν θέλω να τις υποτιμήσω, καθόλου δεν θέλω να αφαιρέσω τη συγκεκριμένη διάσταση απ’ το “Poor Things”, αλλά δεν θέλω επίσης και να περιορίσω την εμβέλεια του, δεν θέλω να δω την Mπέλα μόνο ως γυναίκα, δεν θέλω να δω την εμπειρία της ως μόνο γυναικεία. Κατ΄εμέ το “Poor Things” μιλάει για την ανθρώπινη εμπειρία συνολικότερα. Ή, όπως ο ίδιος ο Λάνθιμος δεν κουράζεται να λέει, προσπαθεί να φτιάχνει τις ταινίες του έτσι ώστε να είναι ανοικτές στην ανάγνωση του καθενός, κι αυτή εν πάση περιπτώσει είναι η δική μου.
Αν και θα έπρεπε να ταυτίζεται με το δημιουργό της Μπέλα -τον Γκοντ με το όνομα ή έστω με το παρατσούκλι- ο Γιώργος Λάνθιμος είναι ξεκάθαρα η Μπέλα Μπάξτερ: κινητήριος μοχλός του σινεμά του είναι η επιθυμία και η περιέργεια να δει πώς λειτουργεί ο κόσμος και σαν την Μπέλα Μπάξτερ προσπαθεί να το κάνει με τους δικούς του όρους, εξετάζοντας κάθε φορά διαφορετικούς επιμέρους μηχανισμούς του. Από τον «Κυνόδοντα» και για τέσσερις συνολικά ταινίες ως την «Ευνοούμενη», το επιχειρούσε από κοινού με τον Ευθύμη Φιλίππου και την καταλυτική σεναριακή συμβολή του. Με τον Tόνι ΜακΝαμάρα στην «Ευνοούμενη» το πήρε λίγο αλλιώς και είχαμε γράψει τότε, ότι υπό μία έννοια ήταν η λιγότερο φιλόδοξη ταινία του γιατι «δεν επιχειρεί να μας ξανασυστήσει τον κόσμο από την αρχή, δεν επιχειρεί να μας αποκαλύψει κάποια μεγάλη κρυφή αλήθεια, δεν επιχειρεί να μας εισαγάγει σε ένα εντελώς απροσδόκητο μονοπάτι σκέψεων και συναισθημάτων». Τώρα δεν άντεξε και επέστρεψε στα γνώριμα μονοπάτια του. Ξανάπιασε το παιχνίδι του κόσμου, το αναποδογύρισε ξανά, έβαλε και τον ΜακΝαμάρα στο τριπάκι (διασκευάζοντας σεναριακά το ομώνυμο μυθιστόρημα του Άλισντερ Γκρέι) και βάλθηκαν να κοιτούν τι έχει μέσα. Στο σινεμά του Λάνθιμου ο κόσμος, ο τρόπος που ζούμε, οι ανθρώπινες σχέσεις, είναι ένα παιχνίδι που το ταρακουνάει, το αναποδογυρίζει, μεταβάλλοντας έτσι τις δυναμικές του και αναδιατάσσοντας τις θέσεις των παικτών, ενίοτε σπάζοντάς το κι εντελώς, προκειμένου να δει από τι είναι φτιαγμένα τα συστατικά του.
Η αμάθητη Μπέλα κάνοντας πράγματα που οι υπόλοιποι δεν κάνουμε, μας κάνει να αναρωτηθούμε γιατί δεν τα κάνουμε εμείς. Είναι μαθημένος ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα. Όσο κι αν θεωρούμε πως ενεργούμε κριτικά και διαμορφώνουμε μόνοι μας την αντίληψη για το σωστό και το λάθος, το φυσικό και το αφύσικο, έχουν μεσολαβήσει τα χρόνια που μας εισάγουν σιγά σιγά στο ποιοι είναι οι κανόνες. Όχι οι απαράβατοι κανόνες, Αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας είναι και η παραβίασή τους. Αλλά για να παραβιάσεις κάτι, πρέπει πρώτα να αποτελεί κανόνα και στο δικό σου το μυαλό.
Aλλά η αναζήτηση του νοήματος του παιχνιδιού είναι μόνο το ένα μέρος της ιδιαιτερότητάς του Λάνθιμου ως δημιουργού, το μέρος που αφορά το περιεχόμενο των ταινιών του. Το άλλο έχει να κάνει με την κινηματογραφική γλώσσα που χρησιμοποιεί. Αν υπάρχει ένα κοινό νήμα στις ταινίες του είναι η σχέση που έχει ο ίδιος με τους ήρωές του, το πώς μας τους παρουσιάζει, το ποιες συνδέσεις μάς επιτρέπει να δημιουργήσουμε μαζί τους. Κρατά τέτοιες αποστάσεις απ’ τους ήρωές του, ώστε να μας κάνει ιδιαίτερα δύσκολο το να ταυτιστούμε. Προτιμά να τους εξετάζουμε, προτιμά να τους βλέπουμε πώς λειτουργούν μέσα στη γενικότερη συνθήκη. Δεν θέλω οι θεατές να γίνουν ένα με σας, είναι σαν να τους λέει. Δεν την επιθυμώ αυτού του είδους την ταύτιση, τη σαμποτάρω.
Επιλέγει έτσι εξαρχής μια διαφορετική συναισθηματική γωνία λήψης, όχι εγκεφαλική μεν, αλλά σίγουρα και όχι συμβατικά συναισθηματική. Οι συναισθηματικοί μηχανισμοί και διαδρομές που έχετε μάθει να παίρνετε πρέπει να πεταχτούν έξω από την πόρτα, είναι σαν να μας λέει. Μέσα σε όλο το “Poor Things” μόνο ο Ντάνκαν Γουέντερμπερν μοιάζει να μην καταλαβαίνει σε τι ταινία παίζει. Τα παίρνει όλα πολύ σοβαρά, μπαίνει πολύ βαθιά στη φάση του, δεν αντέχει να παίζει σε αυτήν την ταινία, δεν αντέχει να βουτά στο συναίσθημά του που τον καίει, είναι ακριβώς αυτό το συναίσθημα που τον καθιστά γελοίο και μικροπρεπή, κάνοντάς τον να ουρλιάζει «Μπέλα» έξω απ’ τα μπουρδέλα. Τι Μπέλα, ρε μαλάκα; Ρόμπα θα σε κάνει ο άλλος, στημένη στην έχει με την κάμερα, δεν το καταλαβαίνεις; Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο οι υπόλοιποι μοιάζουν να ξέρουν. Εννοείται πρώτη απ’ όλους η Μπέλα. Είναι άλλωστε ο κόσμος της.
Απόσταση αλλά όχι ακριβώς αποστασιοποίηση κι ένα σκηνοθετικό βλέμμα που θα ήταν λάθος να το ονομάσουμε ψυχρό. Δεν πρόκειται για ψυχρότητα, εμφορείται από τη θέρμη της δημιουργικής ευφορίας, τη θέρμη της αμφισημίας, δεν πρόκειται για αδιαφορία, πολύ περισσότερο δεν πρόκειται για αντιπάθεια. Είναι η εγκαθίδρυση μιας ιδιότυπης σχέσης. Θα γράψουμε μαζί με τον Φιλίππου ή τον ΜακΝαμάρα για σας, θα σας δώσουμε ζωή με τις λέξεις μας, είστε αληθινοί, υπάρχετε αληθινά, αλλά αν έκανα το λάθος και βουτούσα σε σας όπως βουτάνε όλοι όταν φτιάχνουν σινεμά, σαν να μην διαμεσολαβεί τίποτα, σαν να μη διαμεσολαβούν οι λέξεις με τις οποίες αρχικά γραφτήκατε και η συνθήκη μέσα στην οποία θα κινηματογραφηθείτε, δεν θα ήταν απλά συμβατικό, θα το έβρισκα και βαρετό. Βασικά δεν θα είχαμε όλοι έτσι την ευκαιρία να προσπαθήσουμε να μάθουμε περισσότερα για την ανθρώπινη κατάσταση. Θα διηγούμασταν απλά μια ακόμα ιστορία, θα αναπαριστούσαμε μια ακόμα ιστορία, με κανόνες μυθοπλασίας και αναπαράστασης φτιαγμένους από άλλους. Είναι κι ο συγκεκριμένος ένας από τους τρόπους λειτουργίας του κόσμου. Όταν όμως ως δημιουργό με ενδιαφέρει ακριβώς αυτούς τους κανόνες να εξετάσω, είναι κατεξοχήν και οι κανόνες της αναπαράστασης και της αφήγησης που θα αμφισβητήσω εμπράκτως.
Αν κάτι δεν ενδιαφέρει τον Λάνθιμο είναι να φτάσει στον δρόμο της συγκίνησης απ’ τον δρόμο που παίρνουν όλοι. Το γεγονός ότι είναι τόσο πολύ περπατημένος ο συγκεκριμένος δρόμος, αφαιρεί κάτι ζωτικό κι απ’ την ίδια την ποιότητα της συγκίνησης και της εμπλοκής του θεατή. Συγκινούμαστε με ασφάλεια, με ένα κλείσιμο ματιού, με μια συνενοχή ότι όλα αυτά δεν συμβαίνουν στην πραγματικότητα. Ίσως αν το σινεμά ήταν μια τέχνη που ξεκινούσε τώρα και δεν μετρούσε κοντά ενάμιση αιώνα, να πήγαινε κι εκείνος από εκεί. Μπορεί να κάνω λάθος δηλαδή, αλλά δεν θεωρώ ότι η απόστασή του από το συναίσθημα είναι τύπου Γουες Άντερσον, στην περίπτωση του οποίου μοιάζει περισσότερο ιδιοσυγκρασιακή και περισσότερο αυθεντικά αμήχανη σε βαθμό συχνού κοκομπλόκου. Στο σινεμά του Λάνθιμου μοιάζει να έχουμε να κάνουμε με συνειδητή καλλιτεχνική απόφαση. Σαν τον Γκοντ δεν πιστεύει ότι οι απαντήσεις και τα προς ανακάλυψη μυστικά της ύπαρξης βρίσκονται στους συναισθηματισμούς, σαν τον Γκοντ λειτουργεί ως ανατόμος.
Εντελώς συναφής με την απόσταση και τη διαφορετική συναισθηματική γωνία λήψης και εξίσου θεμελιώδης για την κινηματογραφική του γλώσσα είναι και η πλήρης έλλειψη σοβαροφάνειας, η συχνή ειρωνική αυτοϋπονόμευση των καταστάσεων που παρουσιάζει και οι οποίες «αντικειμενικά» θα έπρεπε να μοιάζουν βαριές. Όχι επειδή δεν θέλει να ασχοληθεί με τα σοβαρότερα και τα βαθύτερα των ζητημάτων, αλλά επειδή είναι ακριβώς αυτό που θέλει, επειδή θεωρεί ότι αν είναι πεις κάτι βαθύ δεν θα το κάνεις παίρνοντας ύφος χιλίων φιλοσοφικών καρδιναλίων, αλλά βγάζοντας σαν παιδί τη γλώσσα. Οκ, όχι ως το πιο συνηθισμένο παιδί του κόσμου, ως ένα ποζεράτο παδί ενδεχομένως, αλλά και πάλι. Δεν θεωρώ όμως ότι πρόκειται για τέχνασμα, ούτε καν ότι πρόκειται για στρατηγική επιλογή. Πρέπει να ήταν κάτι πολύ πιο αναπόδραστο από οποιαδήποτε επιλογή, πρέπει να ήταν φύση. Εννοώ καλλιτεχνική φύση, ένστικτο. Ότι αν εγώ είναι να κάνω σινεμά, μόνο έτσι θέλω να το κάνω, μόνο έτσι βρίσκω ενδιαφέρον να το κάνω. Είναι το βλέμμα μου. Είναι ο τρόπος μου. Οτιδήποτε άλλο δεν θα ήμουν εγώ.
Αλλά το σινεμά για τον Γιώργο Λάνθιμο, όπως και για οποιονδήποτε άλλον σημαντικό κινηματογραφικό δημιουργό, δεν είναι μέσο προς επίτευξη σκοπού, είναι από μόνο του ο σκοπός. Είναι η πεποίθηση ότι αν φτιαχτεί κάτι όσο περισσότερο άρτιο γίνεται, τότε το έργο θα μιλήσει από μόνο του. Και τις ιδέες που είναι να μεταφέρει δεν θα τις μεταφέρει ως σκεύος και ως μεταφορέας, αλλά αντίθετα οι ιδέες είναι τμήμα της συνολικής αισθητικής του ενότητας: δεν είναι ότι δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από τη μία ή την άλλη ταινία, όσο το ότι αποκτούν το πλήρες νόημά τους και τις ακριβείς αποχρώσεις τους μόνο όταν έρθει κανείς ενώπιον τους ως κινηματογραφικός θεατής.
Αξίζει νομίζω τον κόπο να διαβάσετε όσα ο ίδιος ο Λάνθιμος είπε στη συνέντευξη Τύπου, που έδωσε πριν μερικές μέρες στην Αθήνα, ακριβώς γιατί ανέλυσε πώς δούλεψε με τους συνεργάτες του στα κοστούμια, στα σκηνικά, στη μουσική, στις ερμηνείες των ρόλων. Ειδικά όταν έχεις δει την ταινία κι αυτό το τελικό οπτικοακουστικό αποτέλεσμα που σε αφήνει με ανοιχτό το στόμα, η συνέντευξη ρίχνει λίγο φως στη διαδικασία μέσω της οποίας μπορεί να φτάσει κανείς σε τέτοιου είδους αποτελέσματα. H Έμμα Στόουν δίνει ως Μπέλα Μπάξτερ, ίσως και την καλύτερη ερμηνεία που έχει δώσει ως τώρα ηθοποιός στο φιλμικό σύμπαν του Λάνθιμου, μεταφράζοντας ιδανικά -αν όχι και εξελίσσοντάς τα- το ιδίωμά του και το ύφος του, τη ματιά του. Ο Μαρκ Ράφαλο απολαυστικός, ξεδιπλώνει μια πλευρά του ταλέντου του που δεν είχαμε συνηθίσει. Ο Γουίλεμ Νταφόε αποφεύγει οποιαδήποτε ευκολία σε έναν ρόλο που θα μπορούσε να τον ερμηνεύσει άκοπα.
Τα κοστούμια της Χόλι Γουόντινγκντον, η μουσική του Τζέρσκιν Φέντριξ, η φωτογραφία του Ρόμπι Ράιαν, το μοντάζ του Γιώργου Μαυροψαρίδη, τα επιβλητικά σκηνικά, το σενάριο του Τόνι ΜακΝαμάρα, όλη αυτή η ενορχήστρωση, όλη αυτή η σύνθεση, όλη αυτή η συναρμολόγηση, όλο αυτό το ταίριασμα, όλο αυτό το όραμα, όλη αυτή η πνοή, όλο αυτό το ταξίδι, όλος αυτός ο κόσμος, ο κόσμος του Γιώργου Λάνθιμου.
Και η διαρκής του εξέλιξη. Δεν είναι ανεπίληπτη κατ’ εμέ η πορεία του, δεν είναι χωρίς μπρος πίσω, αλλά ακόμα και το να μην επαναλαμβάνεις τα λάθη σου δείγμα κλάσης είναι. Οι «Άλπεις» που ακολούθησαν τον «Κυνόδοντα» θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια παγίδευση σε μια μανιέρα επαναληψιμότητας. Αλλά τις ακολούθησε, στο πρώτο διεθνές του βήμα, μία από τις ταινίες που δεν πρόκειται ποτέ να ξεχαστούν όσο υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν το σινεμά, «Ο Αστακός». Και μετά «Ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού», θα μπορούσε να αποτελέσει ξανά την εκτροπή σε έναν κόσμο άψυχο και χαμένο μέσα στους στροβιλισμούς του ίδιο του του εαυτού. Ακολούθησε η εκθαμβωτικά ανεπίληπτη «Ευνοούμενη». Και τώρα ακόμα πιο ψηλά με το “Poor Things”.
Σαν την Μπέλα Μπάξτερ ο Γιώργος Λάνθιμος εξελίσσεται και μεγαλώνει και είναι σήμερα ξεκάθαρα ένας από τους σημαντικότερους και συναρπαστικότερους κινηματογραφικούς δημιουργούς, βρισκόμενος στην πλήρη ακμή του. Δηλαδή βλέποντας κανείς την «Κινέττα» πώς θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ αυτή την εξέλιξη; Δεν λέω καν για όσους την είδαν όταν γυρίστηκε, λέω για όσους, όπως εγώ, την είδαν εκ των υστέρων. Αλλά και αντίστροφα, βλέποντας κανείς τον «Κυνόδοντα» όταν γυρίστηκε, πώς θα μπορούσε να κλείσει τα μάτια σε αυτό που ήταν εντελώς εμφανές; Αλλά και αστερίσκος στο «αλλά»: αν ο «Κυνόδοντας» δεν αναγνωριζόταν στο εξωτερικό πριν πρωτοπροβληθεί στην Ελλάδα, πόση ευκαιρία θα του δίναμε άραγε; Θα το βλέπαμε καν;
Βλέποντας στα σόσιαλ το πώς έχει πια κερδίσει έναν κόσμο που του αντιστεκόταν, έναν κόσμο που δυσκολευόταν στο σινεμά του, βλέπεις πως οι χέιτερς δεν εξαφανίζονται εντελώς μεν, αλλά ολοένα και λιγοστεύουν, βλέπεις τον σεβασμό να κερδίζεται, και πώς να μην κερδίζεται με τέτοιες ταινίες, όχι όμως γιατί το σινεμά του έχει κάνει μισή έκπτωση, όχι γιατί έχει παραδώσει οτιδήποτε λιγότερο από εκείνο που θέλει.
Ρωτάει λοιπόν με εκστασιασμένη απορία η Μπέλα, όταν πρωτογνωρίζει τις χαρές του σεξ: μα γιατί οι άνθρωποι δεν το κάνουν αυτό συνέχεια; Υπάρχουν τρεις πιθανοί τρόποι προσέγγισης του ερωτήματος. Ο ένας θα ήταν εντός του πλαισίου μιας δραματικής ταινίας, ο άλλος εντός του πλαισίου μιας κωμωδίας, κι ο τρίτος είναι ο τρόπος του σινεμά του Λάνθιμου, που βρίσκεται σε έναν δικό του ενδιάμεσο χώρο. Σε έναν χώρο – χρυσή τομή, που πετάει από το δράμα ό,τι θα το βάραινε και που θα κινδύνευε ενδεχομένως να το μετατρέψει σε δήθεν, αλλά και που δεν επιτρέπει να κυριαρχήσει το εντελώς ανάλαφρο της σκέτης κωμωδίας, το εντελώς έλα μωρέ για να γελάσουμε το λέμε μόνο. Όχι ότι δεν θα προσπεράσουμε ακόμα κι έτσι το ερώτημα, γιατί δεν γίνεται να μην το προσπεράσουμε, σινεμά κάνει, δεν είναι υπεράνθρωπος.
Αλλά ναι: γιατί οι άνθρωποι δεν το κάνουν αυτό συνέχεια; Έχουμε άραγε καμία αληθινά ικανοποιητική απάντηση; Όχι, δεν είναι υπερσεξουαλική η Μπέλα Μπάξτερ. Όλοι έτσι είμαστε κανονικά. Ο πολιτισμός καταστέλει και περιορίζει τη σεξουαλική επιθυμία και μας καταπιέζει και από ένα σημείο και ύστερα θεωρούμε φυσιολογικό το ανώμαλο. Και ήδη διάβασα αντιδράσεις του τύπου σιγά τώρα που ανακάλυψε την Αμερική με τις σεξουαλικές επαναστάσεις. Καμία επανάσταση. Η αντεπανάσταση έχει κερδίσει και το αστείο είναι εις βάρος μας. «Ναι, με ικανοποίησε ο άγνωστος στον δρόμο, τώρα όμως θέλω να με ικανοποιήσεις εσύ. Τι; Στράβωσες και δεν θες; Πόσο πολύπλοκος είσαι, Ντάνκαν Γουέντερμπερν;».
Κι ύστερα η φάση με τα λεφτά. Η Μπέλα ανακαλύπτει ότι ο κόσμος δεν είναι μόνο φτιαγμένος από ανθρώπους που ικανοποιούνται όλες οι υλικές ανάγκες τους, αλλά ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες, οι πλούσιοι και οι φτωχοί, εκείνοι που τα έχουν όλα κι εκείνοι που πεθαίνουν απ’ την πείνα και τις στερήσεις. Η λύση που βρίσκει η Μπέλα θα μπορούσε να ειδωθεί ως αντιδραστική, η ματιά εδώ του Λάνθιμου θα μπορούσε να θεωρηθεί ειρωνική, κυνική, συμβιβασμένη, απάνθρωπη, αλλά θα μπορούσε να θεωρηθεί και το ακριβώς αντίθετό της. Κυρίως όμως θα έπρεπε να ειδωθεί αλλιώς, νομίζω, έξω απ’ το πλαίσιο της λύσης και εντός του πλαισίου της διερώτησης: γιατί να συμβαίνουν έτσι τα πράγματα, γιατί να θεωρείται νορμάλ να πεθαίνει κόσμος απ’ την πείνα ενώ δίπλα του άλλοι ζουν πολυτελώς; Μπορούμε φυσικά κι εδώ να μιλήσουμε για ανακάλυψη της Αμερικής αν θέλουμε: το αστείο εδώ δεν θα είναι εις βάρος μας, μόνο όσο είμαστε απ’ αυτούς που δεν πεινάνε ή μόνο όσο αυτοί που πεινάνε δεν σηκωθούν μια μέρα και μας φάνε ζωντανούς.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του κόσμου είναι ότι θεωρούμε πως τα πράγματα που μας καταπιέζουν, μας καταπιέζουν για κάποιο λόγο. Ας κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στο υπάρχει λόγος και στο ότι αυτός ο λόγος είναι γραμμένος σε πλάκα. Να τον εξετάσουμε αυτόν τον λόγο. Γιατί οι άνθρωποι δεν κάνουν σεξ συνέχεια; Γιατί; Έχουμε απάντηση που μας καλύπτει πλήρως; Είναι το νορμάλ; Γιατί ο κόσμος είναι τόσο οικονομικά και ταξικά άδικος; Γιατί; Έχουμε απάντηση που μας καλύπτει πλήρως; Είναι το νορμάλ;
Ας αρχίσουμε όμως να πηγαίνουμε προς το τέλος του κειμένου, γιατί βγήκε παραπάνω από μεγάλο και βασικά το πιθανότερο είναι ότι ελάχιστοι έχουν αντέξει να φτάσουν ως εδώ. Μερικές τελευταίες σκέψεις: Υπάρχει ο τρόπος των αφελών ή ανασφαλών ταινιών, που φτυαρίζουν στα μούτρα των θεατών τις αλήθειές τους και τα συμπεράσματά τους. Υπάρχει ο τρόπος των πιο έξυπνων ταινιών που αφήνουν τον θεατή να νομίσει ότι τα σκέφτηκε μόνος του και να χαρεί με τη δική του διαδικασία. Και υπάρχει και ο μετα-ειρωνικός τρόπος του Λάνθιμου, που πάει ένα βήμα πιο πέρα, και βάζει π.χ. να σχολιάζει ο ίδιος ο ήρωας πόσο έχει γίνει αυτά που απεχθανόταν, κτητικός, ζηλιάρης, κλπ. Αλλά όλα αυτά είναι θεωρίες. Ακόμα κι αν στέκουν ως αρχικές ιδέες, ακόμα κι αν υπάρχει η σπίθα της αρχικής σύλληψης, ο δρόμος ως την αρτιότητα της εκτέλεσης είναι εκείνος που τελικά θα κάνει όλη τη διαφορά.
Ας πω και δυο αρνητικά σχόλια, μην μονοπωλήσει η υμνολογία τη φάση: η θεολογική μεταφορά για τον δημιουργό της Μπέλα σε μένα δεν πολυλειτούργησε (αλλά αυτό είναι υποκειμενικό), τα διαρκή λογοπαίγνια όμως με τη λέξη “God” είναι περισσότερο αντικειμενικό ελάττωμα νομίζω και μοιάζουν κάπως παράταιρα με το υπόλοιπο αισθητικό σύνολο. Επίσης ο Τόνι ΜακΝαμάρα έχει λατρεία στα “fuck” και τα “fucking”, αλλά oύτε αυτά θεωρώ ότι κολλάνε τόσο αρμονικά. Εν πάση περιπτώσει, λεπτομέρειες.
Λιγότερο λεπτομέρεια το αν τελικά το ταξίδι της Μπέλα περιελάμβανε και την καρδιά της ή αυτή παρέμεινε tabula rasa. Δεν θεωρώ ότι παρέμεινε. Αλλά ίσως η καρδιά της ταξίδεψε λιγότερο έντονα απ’ το μυαλό και το κορμί της. Όλα αυτά βέβαια έχουν εννοείται να κάνουν και με όσα είπαμε νωρίτερα για την αντιμετώπιση του συναισθήματος στο σινεμά του Λάνθιμου: το ρίσκο να μην πας συμβατικά είναι πάντα ρίσκο. Η Μπέλα Μπάξτερ αγαπά όμως; Ίσως η λέξη είναι βαριά για την Μπέλα. Η Μπέλα Μπάξτερ εκτιμά πάντως. Αναγνωρίζει. Και ενίοτε είναι και τρυφερή. Στους ανθρώπους που της φέρονται καλά και της δίνουν χώρο, ανοίγει χώρο για να χωρέσουν κι εκείνοι.
Σε μια εποχή που τουλάχιστον στη Δύση η ατομική και η συλλογική κατάθλιψη δίνει και παίρνει, σε μια εποχή που στη Δύση πολλοί δεν βρίσκουν λόγο ή και θεωρούν ευθέως λάθος να κάνουν παιδιά, στο “Poor Things” η Μπέλα γουστάρει τη ζωή, μπαίνει στην περιπέτεια της ζωής με τα μούτρα, καταφάσκει τη ζωή. Βέβαια η δική της δεν είναι η δική μας εποχή. Αλλά δεν είναι κι αυτό το κρίσιμο. Κρίσιμη είναι η δίψα. Όποιες κι αν ήταν οι προθέσεις του, το “Poor Things” είναι κι ένα παράδοξο αντικαταθλιπτικό. Μπορούμε να δημιουργήσουμε τον εαυτό μας, μας λέει η Μπέλα Μπάξτερ. Μπορούμε να εξελίξουμε τον εαυτό μας, μας λέει ο Γιώργος Λάνθιμος. Αλλά μπορεί και να μη λέει αυτό. Δεν υπάρχει από μόνο του αυτό που λέει. Αυτό που λέει υπάρχει μόνο μέσα στο “Poor Things”. Eκεί να ταξιδέψουμε ξανά.
