«Από τότε που έφυγε το παιδί μου είμαι μισός άνθρωπος. Μισή γυναίκα. Μισή μαμά. Όλα μισά.
Όμως, πρέπει να σηκωθώ και να προχωρήσω…
Τώρα ξαφνικά η φωνή μου έχει δύναμη».
Με μία παράσταση που μετουσιώνει σε θεατρική ύλη τις μαρτυρίες πέντε γυναικών που βίωσαν την αδιανόητη εμπειρία της δολοφονίας των κοριτσιών τους επανέρχεται η σκηνοθέτις Μάρθα Μπουζιούρη. Θα διατηρήσει τον αιχμηρό πολιτικό της λόγο, που όμως συνυπάρχει με μια τρυφερή ματιά – ύμνο στη ζωή και στην ανθρώπινη οντότητα.
Η σκηνοθέτις με την ομάδα της πλησίασαν αυτές τις γυναίκες με τις οποίες ανέπτυξαν σχέσεις εμπιστοσύνης, στοργής και αλληλεγγύης. Οι συναντήσεις τους αυτές -αντίδοτο στην ανεξίτηλη θλίψη τους -μοιάζει να είχαν και μια διάσταση επούλωσης. Τόσο για τα πρόσωπα που υπέστησαν το τραγικό συμβάν όσο και για όλες τις εμπλεκόμενες. Το απόσταγμα αυτής της διαδικασίας μετουσιώθηκε σε μια παράσταση εξαιρετικού σκηνικού ενδιαφέροντος και έντονου ψυχικού αποτυπώματος.
Κατά την είσοδο στον σκηνικό χώρο το δρώμενο έχει ήδη ξεκινήσει, ίσως γιατί τα πραγματικά γεγονότα προϋπάρχουν της παράστασης που είναι απλώς η προέκτασή τους. Η σκηνική δράση είναι χωρισμένη σε τρία επίπεδα: το πίσω μέρος της σκηνής, όπου κατοικεί η μνήμη, στην κυρίως σκηνή που παρακολουθούμε τη δράση και σε έναν ενδιάμεσο μη-χώρο άλλοτε ενεργό και άλλοτε αδρανή που τοποθετείται πάνω σε μακριές υφασμάτινες λωρίδες, διάτρητων ψυχικών παραπετασμάτων.
Οι τρεις χώροι δράσης είναι αυθύπαρκτοι, αλλά και άρρηκτα δεμένοι μεταξύ τους. Πάνω στις σχισμένες λωρίδες -απεικόνιση της ανθρώπινης ψυχής που έχει υποστεί το τραύμα- προβάλλονται μεγεθυμένα σπαράγματα των προσώπων των μανάδων με έμφαση στο δέρμα. Το γυναικείο. Το αυλακωμένο από τον χρόνο, τον «παράφορο γλύπτη»[2]. Η κάμερα επιμένει στις εκτεθειμένες γυναικείες ερωτογενείς ζώνες: στα χείλη, πίσω από το αυτί, στο λακκάκι του λαιμού. Το ανθρώπινο δέρμα εύθραυστο , ευάλωτο και ποθητό. Εκεί που καταλήγει η ρίζα της ζωής. Από εκεί που εισχώρησε η σφαίρα, το αμβλύ εργαλείο, το φονικό όπλο. Εκεί από όπου δραπέτευσε η ζωή. Νεανικά κοσμήματα κοσμούν το αυλακωμένο δέρμα. Ένα από αυτά γράφει «Ελένη» .Πάνω στο δέρμα τους, αυτό που ακουμπούσε το δέρμα του νεκρού παιδιού τους.
Στον σκηνικό χώρο της μνήμης τα νεκρά κορίτσια μιλούν, γελούν, αστειεύονται. Δείχνουν φωτογραφίες και αντικείμενα από την παιδική τους ηλικία, από περασμένα ανέμελα καλοκαίρια. Ζωή ανυποψίαστη της οδύνης που θα έρθει να την κατακερματίσει. Στη μνήμη (ή ορθότερα στη φαντασιακή αναβίωση) των μανάδων τους τα κορίτσια τους ζουν ακόμα και γνωρίζονται μεταξύ τους. Δεν τις ένωσε η δολοφονία τους, αλλά η ζωή και τα όνειρα για το μέλλον. Σε μια υπερβατική πραγματικότητα δεν έχει κοπεί το νήμα της ζωής των παιδιών τους.
Και ενώ η φαντασία έχει χρώμα, κίνηση, δράση, ελπίδα. Η ζωή μετά τις δολοφονίες είναι στατική, λιμνάζουσα. Ένα σισύφειο μαρτύριο μια αέναη επανάληψη της οδύνης. Μνεία για το εύστοχο σκηνικό σύμπαν που δημιούργησε η Άρτεμις Φλέσσα.
Οι ηθοποιοί έχουν να φέρουν σε πέρας ένα δύσκολο έργο. Οφείλουν να μεταφέρουν στη σκηνή μια εμπειρία αδήριτου πόνου. Και παράλληλα να ενσαρκώσουν πρόσωπα που είναι ζωντανά, κοινωνικά ενεργά και μάχιμα. Απέναντι σε αυτές τις απαιτήσεις κάποιες φορές παραπαίουν και χάνουν τον βηματισμό τους. Όμως δεν πέφτουν. Είναι παρούσες, με ειλικρινές πάθος, πίστη στο παραστασιακό εγχείρημα και αγάπη για τις γυναίκες που ενσαρκώνουν.
Επιλέγω κάποιες από τις συγκινητικές στιγμές τους :
«Τώρα εγώ θα φορέσω τα πόδια σου», λέει η μητέρα και φοράει τις γόβες της κόρης της και στην προσπάθεια να προχωρήσει, το σώμα της «ξεκουρδίζεται» από τον πόνο και παραδίνεται σε έναν θρηνητικό χορό. (Ελίνα Ρίζου)
Τον φαντασιακό διάλογο της μητέρας με τη νεκρή κόρη της: «-Οι άλλες μαμάδες μου λένε ότι τα κορίτσια έρχονται στον ύπνο τους, εσύ δεν έρχεσαι. Σε περιμένω πέντε χρόνια κι εσύ δεν έρχεσαι
-Αφού δεν κοιμάσαι ποτέ. Πώς να έρθω;» (Νικολίτσα Αγγελακοπούλου– Μαρία Μοσχούρη)
Η σκηνή της μητέρας που καπνίζει στο μπαλκόνι κρατώντας στα χέρια της το τελευταίο μισοτελειωμένο πακέτο της κόρης της «πάμε να κάνουμε ένα τσιγάρο μαζί;» της λέει. (Μαριάνθη Παντελοπούλου) [3]
Σημείο αναφοράς του σημειολογικού ιστού που συγκροτεί την παράσταση είναι η αρχετυπική Pietà του Michelangelo που βρίσκεται στον Βατικανό. Με τη διττή σημασία που έχει αποκτήσει στην Τέχνη. Έτσι, στο έργο προσεγγίζεται ταυτόχρονα και η θλίψη που διαχρονικά γεννά η θέση της γυναίκας αλλά και η Αποκαθήλωση αυτού του προαιώνιου στερεότυπου. Η Pietà γίνεται το εργαλείο που αποδομεί τον ίδιο τον συμβολισμό που φέρει αυτή καθαυτή.
Η σκηνοθέτις συνειδητά επιλέγει να κρατήσει από την χριστιανική Pietà τη γυναικεία μορφή της Μαρίας, της μητέρας του Ιησού. Η ανεξίκακη γυναικεία μορφή που σε καμία της πτυχή δεν συνδέεται με κάποιου είδους θεία τιμωρία ή δίκη. Η άφατη αγάπη της δρα συγχωρητικά, μα ταυτόχρονα λειτουργεί και ως μεγέθυνση της αδικίας στην οποία υπόκειται το παιδί της. Όπως και οι μητέρες των πέντε δολοφονημένων κοριτσιών τους που αδικήθηκαν από τα ανδρικά στερεότυπα μέχρις εξοντώσεως. Οι πέντε μητέρες θρηνούν, δεν καταριούνται. Και έτσι οι δολοφόνοι των κοριτσιών χάνουν την κακοποιητική τους δύναμη πάνω στα νεκρά θύματά τους και αυτά υψώνονται σε σύμβολα. Σύμβολα που επιτέλους έδωσαν ορατότητα στο πρόβλημα και λειτουργούν αφυπνιστικά απέναντι σε μια ολόκληρη κοινωνία που βρισκόταν σε λήθαργο.
Η παράσταση ακολουθεί μια κυκλική αφήγηση. Επιστρέφει στην αρχή. Τώρα δεν προβάλλονται τα σπαράγματα των προσώπων. Τώρα βλέπουμε καθαρά τα πρόσωπά των μανάδων. Μια σιωπηλή, αδιόρατη λύπη, μια αναβλύζουσα οδύνη ξεχύνεται και μας τυλίγει. Θεατές, ηθοποιοί και πραγματικά πρόσωπα ενωνόμαστε σε μια κοινή, ακραία ,επώδυνη εμπειρία κάθαρσης.
Αν και οι ίδιες δηλώνουν ότι δεν έχουν πια όνομα και είναι «η μητέρα της Ελένης, της Ερατούς, της Κατερίνας, της Ντόρας, της Γαρυφαλλιάς ,της Σοφίας…». Έχουν όνομα και πρέπει να το ξέρουμε. Είναι μια παράσταση:
Για την Κούλα Αρμουτίδου, μητέρας της Ελένης που δολοφονήθηκε τον Νοέμβριο του 2018, αφού υπέστη ομαδικό βιασμό και το σώμα της γκρεμίστηκε από τα βράχια, ήταν 21 χρονών.
Για την Ελένη Κρεμαστιώτη, μητέρα της Ερατούς που δολοφονήθηκε τον Μάιο του 2019 από τον σύζυγό της, ενώ στο διπλανό δωμάτιο κοιμόταν το δίχρονο αγοράκι τους, ήταν 24 ετών.
Για την Κατερίνα Κώτη, μητέρα της Ντόρας που τον Σεπτέμβρη του 2021 ο σύντροφός της την σκότωσε με κυνηγητική καραμπίνα και μετά αυτοκτόνησε, ήταν 31 ετών.
Για την Αλεξάνδρα Μάκου, μητέρα της Γαρυφαλλιάς που τον Ιούλιο του 2021 και ενώ έκανε διακοπές με τον σύντροφό της στη Φολέγανδρο εκείνος την έριξε στη θάλασσα, σέρνοντάς τη ζωντανή στα βράχια. Ανασύρθηκε νεκρή. Ήταν 26 ετών.
Και για τη Ρόζα Φωτιάδου, μητέρα της Σοφίας που τον Μάρτιο του 2020 και ενώ έκανε διάλλειμα με τη φίλη της στη δουλειά της, ο σύζυγος της δεύτερης σκότωσε και τη γυναίκα του και εκείνη επειδή «της έβαζε λόγια». Χαρακτηρίστηκε ως «παράπλευρη απώλεια». Ήταν 26 ετών.
Αξίζει να δείτε αυτήν την παράσταση. Όχι σαν ένα σημαντικό θεατρικό γεγονός (μόνο). Αλλά σαν μια Πράξη. Μια Πράξη γενναίας προτροπής: Ας μην είναι το όνομα φοβισμένος ψίθυρος αλλά εκκωφαντική κραυγή: ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ [1].
[ 1 ] Ο όρος γυναικοκτονία (femicide) απαντάται για πρώτη φορά το1801 σε Νομικό λεξικό από τον John Corry. Ωστόσο ευρέως αποδίδεται στην Dianna Russell που τον επανέφερε το 1976 στο πρώτο διεθνές δικαστήριο για τα εγκλήματα κατά των γυναικών. Η ίδια στο βιβλίο Femicide in Global Perspective που συνυπογράφει με την Roberta Harmes επαναδιατυπώνει τη γυναικοκτονία ως «δολοφονία των γυναικών και κοριτσιών με μοναδικό κίνητρο το ίδιο τους το φύλο». Αυτό που διαφοροποιεί τη γυναικοκτονία από την ανθρωποκτονία είναι η ύπαρξη του έμφυλου γνωρίσματος. Η διαπαιδαγώγηση πατριαρχικών προτύπων οδηγεί στην έμφυλη βία και αυτή με τη σειρά της επωάζει στην ακραία μορφή της τις γυναικοκτονίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν έχει αναγνωρίσει ακόμα νομικά τον όρο. Πληροφορίες από τα άρθρα :1.Γυναικοκτονία ή άνθρωποκτονία; Η έμφυλη βία στις μέρες μας της Αικ.Κατσανδρή, Justina.gr (21 /11/21) 2. Γυναικοκτονία»: Έννοια νομική ή όρος συμβολικής σημασίας; Της Όλγας Ματσκίδου, 3.The art of crime ,Νοέμβριος 2021
[ 2 ] Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος –Στίχος του Οδυσσέα Ελύτη από τη Μαρίνα των Βράχων, Προσανατολισμοί, εκδ. Ίκαρος.
[ 3 ] Οι φράσεις από το εξαιρετικό κείμενο της παράστασης δεν είναι ακριβείς. Τις μεταφέρω από μνήμης, όπως τις θυμάμαι από τη θέασή της.
