Το 1534, ο Μιχαήλ Άγγελος (1475 – 1564) έφυγε από τη Φλωρεντία για τη Ρώμη, χωρίς να ξαναδεί ποτέ τη γενέτειρά του. Ήταν 59 ετών, κάτι που πολλοί σύγχρονοί του θεωρούσαν μεγάλη ηλικία, αλλά για τον Μιχαήλ Άγγελο αυτή η απόφαση σηματοδότησε την αρχή ενός νέου κεφαλαίου που θα διαμόρφωνε ριζικά τις εμπειρίες του ως καλλιτέχνη και ως ανθρώπου.
Μια νέα έκθεση εγκαινιάστηκε στο Βρετανικό Μουσείο η οποία εξετάζει τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του Μικελάτζελο, μετά την επιστροφή του στη Ρώμη – αφού τον κάλεσε ο Πάπας Κλήμης Ζ΄ να ζωγραφίσει μια τοιχογραφία της Τελευταίας Κρίσης στην Καπέλα Σιξτίνα – μια εποχή που του έφερε νέες παραγγελίες και τον επανένωσε με μερικούς από τους πιο στενούς του φίλους.
Έχοντας εξασφαλίσει τη φήμη του με έργα όπως το περίφημο άγαλμα του Δαβίδ, ο Μιχαήλ Άγγελος ήταν ήδη ο πιο διάσημος καλλιτέχνης στην Ευρώπη. Δεν ήταν ούτε 30 ετών όταν ολοκλήρωσε το μνημειώδες γλυπτό του Δαβίδ (1504), το οποίο φιλοτεχνήθηκε από ένα ενιαίο κομμάτι μαρμάρου Καρράρα που θεωρούταν ακατέργαστο. Και λίγο πριν γίνει 40 ετών ολοκλήρωσε σχεδόν μόνος του την τεράστια τοιχογραφημένη οροφή της Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού. Αλλά ο Μιχαήλ Άγγελος έζησε μέχρι τα 88 του χρόνια και συνέχισε να εργάζεται -σε κάποιο βαθμό, σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα- μέχρι το τέλος.
Αντί να επαναπαυθεί στις δάφνες του, η χριστιανική του πίστη και η πνευματική του διερεύνηση τον ώθησαν να δημιουργήσει μερικά από τα πιο εντυπωσιακά έργα της καριέρας του. Τα δυναμικά προπαρασκευαστικά σχέδια για τη Μυστική Κρίση καθώς και το πρόσφατα συντηρημένο έργο Επιφάνια – ένα από τα δύο μόνο σωζόμενα σκίτσα του Μικελάτζελο – δείχνουν την ανανεωμένη του ενέργεια και την επιθυμία του να προκαλέσει τον εαυτό του.
Σημαντικές συνεργασίες
Τα έργα αυτά εκτίθενται μαζί με μελέτες για τα μεγάλα αρχιτεκτονικά έργα του Μικελάτζελο, καθώς και σχέδια, ποιήματα και προσωπικές επιστολές που αποκαλύπτουν τα προσωπικά του πάθη και ανησυχίες. Ο Μικελάτζελο προτιμούσε πάντα να εργάζεται μόνος του, αλλά τώρα, καθώς πάλευε με την κακή υγεία και τις σωματικές προκλήσεις του γήρατος, έπρεπε να μάθει να προσαρμόζεται. Αρχικά τυπικοποίησε ένα σύστημα που είχε χρησιμοποιήσει περιστασιακά στα νεανικά του χρόνια, δουλεύοντας σε συνεργασία με έναν εξειδικευμένο ζωγράφο πινάκων, προκειμένου να ικανοποιήσει τη ζήτηση που είχε.
Τα πολλά μονοχρωματικά σχέδια θα αντιπαρατεθούν με πολύχρωμους, συνεργατικούς πίνακες, όπως ο Καθαρισμός του Ναού (γύρω στο 1550-55) του Marcello Venusti, βασισμένος σε σύνθεση του δασκάλου. Ο Μικελάτζελο δημιουργούσε μια σύνθεση, την οποία ο ζωγράφος – συνήθως ο Marcello Venusti, ο κύριος συνεργάτης του – μετέφερε στον πίνακα, προσθέτοντας ένα σκηνικό και άλλες λεπτομέρειες από τη δική του φαντασία. Για παράδειγμα, τα σχέδια του Μιχαήλ Άγγελου για το έργο Καθαρισμός του Ναού, που προέβλεπαν τις μορφές σε σχήμα μισοφέγγαρο, προσαρμόστηκαν από τον Venusti σε έναν όρθιο πίνακα που τις τοποθετούσε ανάμεσα σε δραματικές σολωμονικές κολώνες (με στρεφόμενο άξονα), με σκοπό να θυμίσουν όχι μόνο τον Ναό στην Ιερουσαλήμ, αλλά και τον ίδιο τον Άγιο Πέτρο.
Οι προσωπικές του σχέσεις – Η ανθρώπινη πλευρά του
Η έκθεση του Βρετανικού Μουσείου, ωστόσο, κοιτάζει πέρα από τον Μικελάτζελο ως καλλιτέχνη και προσπαθεί να προσφέρει στους επισκέπτες μια καλύτερη εντύπωση για τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο Μικελάτζελο μπορούσε σίγουρα να είναι τραχύς και οξύθυμος, να προκαλεί εύκολα εκνευρισμό, όπως θα διαπιστώσει κανείς στις γεμάτες ένταση επιστολές που έγραφε στον ανιψιό του Λεονάρντο. Αλλά ήταν επίσης ικανός για μεγάλη στοργή και ζεστασιά, και η έκθεση εξετάζει δύο από τις σημαντικότερες σχέσεις του κατά τη διάρκεια αυτής της ύστερης περιόδου, με τον νεαρό Ρωμαίο ευγενή Tommaso dei Cavalieri και την αριστοκράτισσα ποιήτρια Vittoria Colonna. Και οι δύο φιλίες προκάλεσαν τη δημιουργία ποιημάτων και εκλεπτυσμένων καλλιτεχνικών σχεδίων που αντλούσαν από κοινά ενδιαφέροντα: για τον Tommaso, εξαίσιες μυθολογικές αλληγορίες, όπως η Πτώση του Φαέθοντα, που προσέφεραν ηθική καθοδήγηση στον νεαρό άνδρα- και, για τη Vittoria, θρησκευτική εικονογραφία, όπως ο Χριστός στον Σταυρό (1538-41) ένα μεγαλειώδες κατανυκτικό σχέδιο.
Μεγαλώνοντας και φθάνοντας όλο και πιο κοντά προς το τέλος της ζωής του, ο Μικελάτζελο έλκεται όλο και περισσότερο από την εικόνα του Χριστού πάνω στον σταυρό. Μερικά από τα πιο γνωστά, πιο θαυμαστά και πιθανώς λιγότερο κατανοητά σχέδιά του είναι αυτά τα έργα σταύρωσης σε χαρτί από τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η έκθεση θα περιλαμβάνει τρία σχέδια του Μικελάτζελο που αναπτύσσουν τη μορφή του Χριστού.
Μια έκθεση που αναδεικνύει τον εκπληκτικό δυναμισμό που έφερε ο Μικελάτζελο στο έργο του κατά τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, καθώς εξερευνούσε τη σωτηρία και αντιμετώπιζε τη θνητότητά του.
