Πόση δύναμη χρειαζόμαστε για να λύσουμε τα δεσμά μας; Ίσως τη δύναμη μιας τρικυμίας;
Το «κύκνειο άσμα» του Σαίξπηρ, η «Τρικυμία» πυροδοτεί την έμπνευση και ο θεατρικός αυτοσχεδιασμός Playback ξετυλίγεται με τους θεατές να καλούνται να μοιραστούν σκέψεις, προβληματισμούς, μνήμες ή συναισθήματα. Η εξουσία της λογικής αλλά και της ψευδαίσθησης, η εξουσία της πατρότητας αλλά και του έρωτα, η εξουσία του κυρίαρχου απέναντι στο ανίσχυρο. Η μαγεία της φύσης, τα χρώματα του ονείρου και ο ερωτικός πόθος σαν αντίδοτα στη σκληρότητα της ύπαρξης.
Με αυτά τα υλικά ο δραματοθεραπευτής και σκηνοθέτης Λάμπρος Γιώτης σκηνοθετεί την παράσταση «Μετά την Τρικυμία» φωτίζοντας τον θεραπευτικό δρόμο που μπορεί να ανοίξει η θεατρική τέχνη.
Το θέατρο Playback όπως σημειώνει άλλωστε, δίνει στον θεατή την ευκαιρία «να συμμετάσχει σε ένα θέατρο που προκύπτει από τα δικά του βιώματα, να μοιραστεί μαζί με άλλους εμπειρίες ζωής, να επικοινωνήσει και να εκφραστεί μέσα σε ένα περιβάλλον όχι επιβολής – γιατί η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει και εξουσιαστικά – αλλά σεβασμού.»
Τι σας οδήγησε στην επιλογή του κλασικού έργου «Τρικυμία» του Σαίξπηρ, που θεωρείται και το «κύκνειο άσμα» του μεγάλου συγγραφέα; Ποια νοήματά του σας γοητεύσαν;
Το έργο «Τρικυμία» του Σαίξπηρ αποτελεί πράγματι το ύστατο έργο του, που ο ίδιος χαρακτήρισε ως «κωμωδία». Ωστόσο, θυμίζει περισσότερο ένα σκοτεινό υπαρξιακό παραμύθι, με τα κωμικά στοιχεία να εμπλέκονται με τα τραγικά, σε μια περιπέτεια συνειδητοποίησης και ψυχικής ανθεκτικότητας απέναντι στο δόλο και την αδικία της κάθε μορφής εξουσίας. Ο ανθρώπινος εγωισμός και η μισαλλοδοξία, ο ναρκισσισμός και η αλαζονεία, οδηγούν στην άνοδο και, μοιραία, στην πτώση, κάτι που βλέπουμε διαρκώς στη ζωή μας σε διάφορες εκφάνσεις του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, στην πολιτική σκηνή αλλά και στις προσωπικές σχέσεις. Αρκεί όμως ένα βήμα μπροστά στο χρόνο, για να βγούμε από τη δίνη του προβλήματος και να δούμε αυτό που ασκούσε, μια δύναμη τεράστια στη ζωή μας να φαίνεται ανυπόστατο και ασήμαντο. Αυτή η υγιής άμυνα επιβίωσης, το χιούμορ, μας δίνει τη δύναμη να αντέχουμε και να μεταβολίζουμε τον πόνο. Αυτό το «ανυπόστατο οικοδόμημα αυτού του θεάματος», όπως μας λέει ο Σαίξπηρ αναφερόμενος στο θέατρο, μεταφέρεται πέρα από τη θεατρική τέχνη και στο θέατρο της ζωής.
Μιλήστε μας για τη διασκευή που έχετε κάνει πάνω στο έργο του Σαίξπηρ «Η Τρικυμία». Ποια σημεία του έργου φωτίζετε σε αυτή την παράσταση;
Η «Τρικυμία» εκ γραφής είναι ένα έργο πέντε πράξεων, πολυπρόσωπο, με δραματικές εντάσεις και κωμικές σκηνές. Η διασκευή της παράστασης αυτής προσπαθεί να φωτίσει το κεντρικό ζήτημα του έργου που είναι το θέμα της εξουσίας: την εξουσία της λογικής αλλά και της ψευδαίσθησης, την εξουσία της πατρότητας αλλά και του έρωτα, την εξουσία του κυρίαρχου απέναντι στο ανίσχυρο. Φωτίζει επίσης τη μαγεία της φύσης, τα χρώματα του ονείρου, τον ερωτικό πόθο, αντίδοτα στη σκληρότητα της ύπαρξης. Όλα τα παραπάνω προσφέρονται στο κοινό ώστε να ξυπνήσουν προσωπικές ιστορίες που θα τις μοιραστούμε στο δεύτερο μέρος του έργου.
Ποιος είναι ο στόχος σας σε αυτή την παράσταση και τι θα θέλατε να αποκομίσει ο θεατής; Με τι αίσθηση ελπίζετε να φύγει;
Αφού οι θεατές παρακολουθήσουν το έργο, ο σκηνοθέτης της παράστασης έρχεται σε διάλογο με τους θεατές και προσκαλεί όποιον ή όποια θέλει να μοιραστεί σκέψεις, προβληματισμούς, μνήμες ή συναισθήματα με αφορμή το έργο. Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να μιλήσει, μπορεί απλά να συμμετέχει ακούγοντας, πράγμα που είναι απόλυτα σεβαστό. Όσοι, όσες όμως από τους θεατές καταθέσουν μια δική τους ιστορία, έχουν την ευκαιρία να τη δουν να παίζεται στη σκηνή, εκείνη την ώρα, μέσα από ένα είδος θεατρικού αυτοσχεδιασμού που λέγεται Θέατρο Playback. Η μια ιστορία δίνει το χέρι της στην επόμενη και έτσι εξυφαίνεται ένα αόρατο νήμα που ενώνει τελικά τους θεατές της παράστασης σε μια κοινή εμπειρία γύρω από το έργο όπως το προσλαμβάνει το κοινό στο σήμερα.
Πείτε μας λίγα λόγια για την ίδρυση της Ελληνικής Σχολής Θεάτρου Playback. Ποια ήταν η αρχική ιδέα και πώς ήταν η διαδρομή μέσα στα χρόνια;
Η Ελληνική Σχολή Θεάτρου Playback είναι η μετεξέλιξη και η επίσημη ονομασία που έχει λάβει μια μακρόχρονη εκπαίδευση, που λειτουργεί στο πλαίσιο της Εταιρείας Δραματικής Έκφρασης και Θεραπείας «Παλμός» από το 2004. Πράγματι, από το 2019 η εκπαίδευσή μας στο θεατρικό αυτό είδος, πιστοποιήθηκε από το διεθνές κέντρο της Νέας Υόρκης, Centre of Playback Theatre. Η Σχολή μας είναι προς το παρόν η μόνη που έχει πιστοποιηθεί στην Ελλάδα στο είδος αυτό και μία από τις 16 σχολές διεθνώς. Αυτή η αναγνώριση ήρθε μετά από πολλά χρόνια θεατρικής δουλειάς και εμπειρίας από παραστάσεις σε θέατρα, σε πλαίσια εκπαίδευσης και θεραπείας, συνέδρια και κοινωνικές δράσεις.
Αρχικά, ξεκίνησε σε ένα γραφείο στην Ασκληπιού γύρω από ένα μπλε στρογγυλό χαλί, όπου μια ομάδα από καλλιτέχνες και θεραπευτές μοιραζόμασταν προσωπικές ιστορίες και επιχειρούσαμε να τις αναπαραστήσουμε όσο πιο έγκυρα σκηνικά. Βέβαια υπήρχε μια δική μου αρχική κατάρτιση στο Θέατρο Playback κοντά στους θεμελιωτές του στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, αργότερα και του συνεργάτη μου Δημήτρη Μπέγιογλου, που είμαστε πλέον μαζί υπεύθυνοι της Σχολής. Δάσκαλοι είναι οι παλιότεροι συνεργάτες μας, ηθοποιοί της ομάδας «Playback Ψ», που έχει μια πορεία παραστάσεων δύο δεκαετιών. Μέσα στα χρόνια, εκπαιδεύονται καινούργιοι ηθοποιοί που προσφέρονται να μαθητεύσουν στο είδος αυτό, αλλά και ψυχοθεραπευτές, εκπαιδευτικοί, κοινωνικοί λειτουργοί, θεατρολόγοι, που θέλουν να εφαρμόσουν τεχνικές στους πληθυσμούς με τους οποίους εργάζονται. Είναι ενδιαφέρον πώς διαμορφώνεται η προσέγγιση αυτή ώστε να αγκαλιάσει το σήμερα και να είναι πάντα επίκαιρη. Οι προσωπικές ιστορίες που αποτελούσαν τη βασική θεματική των πρώτων μας παραστάσεων, έχουν δώσει τη θέση τους σε κρίσιμα κοινωνικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε στο σήμερα.
Τι πυροδότησε την ενασχόλησή σας με την τέχνη-θεραπεία του Θεάτρου Playback;
Για μένα ήταν μια γέφυρα που ένωνε περιοχές ενδιαφέροντος και μελέτης, ψυχοθεραπεία, δραματοθεραπεία, θέατρο, αυτοσχεδιασμό. Αλλά σίγουρα αυτό που κράτησε όλα αυτά τα χρόνια ζωντανό το ενδιαφέρον μου, είναι η επαφή με τον κόσμο, το αποκαλυπτικό στοιχείο των παραστάσεων. Και ακόμη, ίσως και πιο πολύ, η σχέση που απέκτησα με όλη την κοινότητα του Θεάτρου Playback τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, μια σχέση που τη χαρακτηρίζει η ανάγκη για σύνδεση με τους άλλους, με το διαφορετικό, με την ενότητα αυτού του κόσμου.
Το Θέατρο Playback είναι ένα είδος θεάτρου που στη Ελλάδα παραμένει για πολλούς άγνωστο. Για ποιους λόγους θα λέγατε σε έναν θεατή ότι αξίζει να έρθει σε επαφή με αυτό;
Ακριβώς για να περπατήσει στο άγνωστο, για να ανακαλύψει ένα καινούργιο τρόπο καλλιτεχνικής δημιουργίας, να συμμετάσχει σε ένα θέατρο που προκύπτει από τα δικά του βιώματα, να μοιραστεί μαζί με άλλους εμπειρίες ζωής, να επικοινωνήσει και να εκφραστεί μέσα σε ένα περιβάλλον όχι επιβολής – γιατί η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει και εξουσιαστικά – αλλά σεβασμού.
Το να μοιραζόμαστε τη δική μας ιστορία είναι τελικά μια μικρή στιγμή προσωπικής κάθαρσης και θεραπείας;
Σίγουρα είναι μια στιγμή έκθεσης, που σημαίνει ότι απλώνεις το χέρι για να το κρατήσουν κάποιοι άλλοι. Αρχικά οι άλλοι είναι οι καλλιτέχνες της ομάδας, οι ηθοποιοί, ο μουσικός, ο εικαστικός. Θα μεταμορφώσουν την ιστορία σε μια σκηνική δράση για το κοινό της παράστασης. Η δράση είναι μια συμβολική αποτύπωση της ιστορίας, που μπορεί να οδηγήσει το θεατή να μεταφερθεί μέσα από τη φαντασία του σε μια άλλη συναισθηματική περιοχή, όπου θα συνυπάρχει με άλλους. Αυτή η εμπειρία μπορεί να τον βοηθήσει να μετακινηθεί από τη δική του οπτική. Μπορεί να αποτελέσει μια αρχή για να επεξεργαστεί, ίσως και θεραπευτικά αργότερα στη ζωή του, κάποια δικά του ζητήματα. Είναι θέατρο, δεν είναι τόπος θεραπείας με την παραδοσιακή της μορφή. Ο σκοπός του είναι άλλος και ταυτίζεται με την ανθρώπινη ανάγκη η οποία γέννησε το θέατρο. Μέσα στη διεργασία του Playback αυτό που κάποιο άτομο θα νιώσει σίγουρα, είναι ότι η ιστορία του είναι μέρος μιας μεγαλύτερης ιστορίας, που είναι τελικά η ιστορία όλων μας.
