Κείμενο: Ειρήνη Πιτσόλη
Στον «ομφαλό της γης» στους Δελφούς , το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό κέντρο των Δελφών γίνεται ένας «ομφαλός» του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού που προσελκύει παγκόσμιο ενδιαφέρον τόσο για τις εκθέσεις που παρουσιάζει, όσο και για τις δράσεις όπως οι «Δελφικοί διάλογοι» που πέρυσι προσέλκυσαν 90.000 θεατές από όλο τον κόσμο ή η Δελφική Ακαδημία Ευρωπαϊκών σπουδών. Σε συνέχεια μιας μεγάλης σειράς πολύ σημαντικών εκθέσεων όπως αυτές των Takis, Chryssa, Φασιανού, Τσόκλη, που έχει επιμεληθεί ο Τάκης Μαυρωτάς, καθώς και της μεγάλης έκθεσης φωτογραφίας του Robert A. McCabe «Η Ελλάδα μετά τον Πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας», που παρουσιάστηκε πέρυσι στους Δελφούς, φέτος τον Μάιο εγκαινιάστηκε η έκθεση «Pablo Picasso – Ο ιδιοφυής αγωνιστής της τέχνης και της δημοκρατίας μέσα από σπάνιες αφίσες και κεραμικά».
Ο Πικάσο έλεγε «Η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας βοηθά να ανακαλύψουμε την αλήθεια». Μια έκθεση με έργα του Πικάσο είναι εξ ορισμού ένα μεγάλο πολιτιστικό γεγονός. Πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για μία έκθεση που αποκαλύπτει στο κοινό μία άγνωστη και πολύ λίγο συζητημένη πτυχή του ταλέντου του ιδιοφυούς καλλιτέχνη: Την ενασχόληση του με την τέχνη της αφίσας και μας βοηθάει να ανακαλύψουμε αλήθειες τόσο για την πολύμορφη εικαστική ταυτότητά του όσο και για την ισχυρή προσωπικότητά του. Ο Πικάσο γνώριζε πολύ καλά τη δυναμική των mass-media εικόνων και αγαπούσε πολύ την τέχνη της αφίσας, γιατί θεωρούσε ότι φέρνει το κοινό πιο κοντά στη ζωγραφική του.
Συνομιλήσαμε με τον Τάκη Μαυρωτά, επιμελητή της έκθεσης, «Pablo Picasso – Ο ιδιοφυής αγωνιστής της τέχνης και της δημοκρατίας μέσα από σπάνιες αφίσες και κεραμικά», ο οποίος μας αποκαλύπτει τα μυστικά μιας έκθεσης που προσέλκυσε πάνω από 6.000 θεατές. Τα ευχάριστα νέα είναι ότι όσοι δεν πρόλαβαν να δουν την έκθεση, μπορούν να προμηθευτούν τον εξαιρετικό κατάλογό της είτε από το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών , στο οποίο οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με τους Δελφικούς διαλόγους, είτε από τα κεντρικά γραφεία του κέντρου που βρίσκονται στην οδό Φρυνίχου 9 στην Πλάκα.
Ο θεωρητικός και κριτικός τέχνης Τάκης Μαυρωτάς , καλλιτεχνικός διευθυντής του Ιδρύματος Θεοχαράκη είναι γνωστός τόσο για την αγάπη του στην τέχνη όσο και για την ποιότητα των εκθέσεων που επιμελείται. Όπως πάντα γελαστός, ευγενής και χειμαρρώδης με έκανε για ακόμα μία φορά να απολαύσω την κουβέντα μας:
«Για πρώτη φορά στην Ελλάδα παρουσιάστηκαν 55 αυθεντικές αφίσες του Pablo Picasso. Λέω αυθεντικές αφίσες γιατί είναι λιθογραφίες ή λινόλεουμ σε δύο ή τέσσερα ή επτά χρώματα, οι περισσότερες είναι αριθμημένες και υπογεγραμμένες, και αποκαλύπτουν το μεγάλο εύρος και τη μεγάλη συγγένεια με το ζωγραφικό του κόσμο.
Τις αφίσες αυτές τις πρωτοείδα στο περίφημο μουσείο του Kunst της Βασιλείας. Ήταν η περίφημη συλλογή του Werner Röthlisberger, και από τότε είχα την επιθυμία και την ελπίδα να μπορέσω να την παρουσιάσω αυτή τη συλλογή στην Αθήνα. Τύχη αγαθή μου έδωσε την ευκαιρία στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Δελφών να παρουσιαστούν αυτές οι πολύτιμες αφίσες, οι οποίες είναι χωρισμένες σε τέσσερις ενότητες και να έχουν έναν άμεσο διάλογο με τα κεραμικά του. Τα ευφάνταστα αυτά κεραμικά, βρίσκονται σε περίπου 3.500 αυτόνομα αντικείμενα, πολλά από τα οποία λειτούργησαν κατά σειρές από 25 έως 600 περίπου κομμάτια το κάθε μοντέλο.
Φυσικά οι αφίσες και τα κεραμικά του συνέβαλαν στο να γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο του και τα μηνύματά του για τη δημοκρατία και την τέχνη και να έχουν μια οικουμενική διάσταση. Αναφέρομαι περισσότερο στο σύμβολο της ειρήνης, το πασίγνωστο περιστέρι, το οποίο χάραξε μετά από προτροπή του Λουί Αραγκόν και το οποίο τόσο πολύ αγαπήθηκε ώστε να γίνει στη συνέχεια ένα επαναλαμβανόμενο σύμβολο του οραματικού του κόσμου.
Στο Ευρωπαϊκό πολιτιστικό κέντρο Δελφών, η έκθεση ήταν διαρθρωμένη ως εξής: Τα 76 εκθέματα χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη ενότητα παρουσίασαν τα έργα που έχουν ως σύμβολο το περιστέρι, το οικουμενικό αυτό σύμβολο της ειρήνης. Η δεύτερη ενότητα αφορούσε στο Βαλαορί, δηλαδή το μέρος που έμεινε στη Μαδούρα και έφτιαξε τα κεραμικά του, και οι αφίσες αυτές βοηθούσαν στο να προπαγανδίσουν τις εκθέσεις και να έχουν μια άμεση αποτελεσματικότητα και δεν είναι συμπτωματικό το γεγονός ότι κατάφερε το Βαλαορί να γίνει ένα διεθνές κέντρο αγγειοπλαστικής. Και εδώ βλέπουμε την ευρύτητα του πνεύματος του Πικάσο, αυτό το αστείρευτο ταλέντο του, όταν χρησιμοποιεί γράμματα χειρόγραφα, σαν να στέλνει μια προσωπική πρόσκληση σε φίλους του και αυτή την αμεσότητα του ευφυούς μηνύματος, το οποίο θέλει να στείλει στους αποδέκτες.
Η τρίτη ενότητα αφορούσε τις ταυρομαχίες το αγαπημένο του θέμα που στα ογδόντα χρόνια του γιορτάστηκαν σε όλη την πόλη, επιτρέποντας στους ταυρομάχους να θανατώσουν τους ταύρους. Όπως ο ίδιος έχει δηλώσει στεκόταν με δέος μπροστά στο μανιασμένο ταύρο και την αγωνία του ταυρομάχου σε αυτή την πάλη ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο. Η τέταρτη ενότητα παρουσίασε άλλες γενικές αφίσες, που αφορούν στην ενότητα του πολιτισμού. Εκεί είδαμε το πορτρέτο της Ζακλίν ή το πορτρέτο της Παλόμα, της κόρης του, στα τρία της χρόνια, την οποία ονόμασε «Παλόμα» δηλαδή έχει το όνομα που συμβολίζει την Ειρήνη στα ισπανικά.
Η έκθεση δεν σταματούσε εδώ. Οι υπέροχες αυτές αφίσες βρέθηκαν σε ένα διάλογο με τα κεραμικά του, όπως επί παραδείγματι με τον υπέροχο λευκό Ορφέα, δηλαδή το ανάγλυφο αυτό κεραμικό το οποίο ανήκε στη συλλογή του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, το οποίο αυτός δώρισε στον Διονύση Φωτόπουλο και για πρώτη φορά, μετά από το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάστηκε στους Δελφούς. Παράλληλα εκτέθηκαν τα φωτομορφικά, λιτά, υπέροχα πιάτα, τα οποία ο Αλέκος Φασιανός δώρισε στον αρχιτέκτονα Νίκο Φασιανό μαζί με άλλα αριστουργήματα. Αυτά τα πιάτα μαρτυρούν την αγάπη του Πικάσο για τον πηλό και το πώς αυτή έρχεται για να ολοκληρώσει τον οραματικό του κόσμο.
Μέσα από τις αφίσες ο Πικάσο έστελνε τα μηνύματα του για την ειρήνη, για τη δημοκρατία, για τον αφοπλισμό και δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι είχαν και μια μεγάλη λειτουργικότητα ως προς τη συγκέντρωση χρημάτων από τα οποία άλλα διατέθηκαν για τα ορφανά παιδιά που έχασαν τους γονείς τους εξαιτίας των ναζί, άλλα για τη διεθνή αμνηστία, άλλα για το κομμουνιστικό κόμμα. Οι αφίσες λοιπόν αυτές αποκαλύπτουν ότι ο Πικάσο ήταν ο πιο γενναιόδωρος καλλιτέχνης του 20ου αιώνα, αφού με τις μεγάλες του προσφορές που φτάνουν στις 500.000 – 1.000.000 γαλλικά φράγκα μπόρεσε να βοηθήσει την κοινωνία και τους ανθρώπους να ξεπεράσουν σοβαρά προβλήματα».
Ο μεγάλος συλλέκτης η σπάνια συλλογή
«Ο Βέρνερ Ροτλισμπέργκερ, στου οποίου τη συλλογή ανήκουν οι αφίσες, είναι ένας μεγάλος, παθιασμένος συλλέκτης. Είχαμε τη χαρά και την τιμή να είναι μαζί μας στους Δελφούς, μας εμπιστεύτηκε την αριστουργηματική συλλογή του, που θεωρείται από τις σημαντικότερες συλλογές αφισών στον κόσμο, είναι επικεντρωμένος στη συλλογή αυθεντικών αφισών του Πάμπλο Πικάσο, ασχολείται τα τελευταία περίπου 25 χρόνια με τη συγκέντρωσή τους και είχαμε τη χαρά αυτή η συλλογή να πρωτοπαρουσιαστεί στους Δελφούς, μετά την τόσο επιτυχημένη παρουσίασή τους στο Μουσείο της Βασιλείας.
Παράλληλα δώσαμε στους θεατές την ευκαιρία να παρακολουθήσουν μία ξενάγηση από τον ίδιο τον συλλέκτη στην οποία εξήγησε όλα τα στάδια για τη συγκέντρωση αυτών των αφισών. Ο θεατής σε αυτή την έκθεση ανακάλυπτε τη συνέπεια του καλλιτέχνη. Δηλαδή ότι το κάθε τι που έκανε ο Πικάσο έπρεπε να είναι σε πολύ υψηλό αισθητικό επίπεδο. Οι αφίσες πραγματικά αποκαλύπτουν αυτή τη μεγάλη υπευθυνότητα που είχε ο Πικάσο απέναντι στην τέχνη.
Τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο κυνηγάει μια νέα εικόνα, την κατακτά και στο τέλος αυτή η εικόνα γίνεται κοινό αγαθό για όλο τον κόσμο. Υπάρχουν αφίσες, οι οποίες συνδιαλέγονται άμεσα με τον γνώριμο ζωγραφικό του κόσμο, όπως για παράδειγμα η αφίσα για τον κυβισμό με το έργο “Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν” του 1907, το οποίο ουσιαστικά στερεώνει όλο το μοντερνισμό το κίνημα, το οποίο εδραιώθηκε τον εικοστό αιώνα.
Είναι πολύ σημαντικό ότι βλέποντας κάποιος τις αφίσες συνειδητοποιεί την πορεία αυτού του μεγάλου εκφραστή του μοντερνισμού και του κυβισμού , αυτού του μεγάλου ανατρεπτικού καλλιτέχνη, ο οποίος άνοιξε νέους δρόμους στη ζωγραφική, στη γλυπτική και στη χαρακτική. Γιατί θα ήταν άδικο να μην επισημάνουμε τη συμβολή του Πικάσο στη χαρακτική που μέρος της αποτελούν οι αφίσες, αφού ο ίδιος από το 1957 μέχρι τις άλλες μεγάλες ενότητες της δουλειάς του, προσδιορίζει και αποκαλύπτει την αγάπη του για τη χαρακτική τέχνη, για τις χαλκογραφίες για τα λινόλεουμ για τις λιθογραφίες πράγματα που τον έκαναν ευρύτερα γνωστό σε όλο τον κόσμο».
Διάλογος των κεραμικών με τις αφίσες
«Τα κεραμικά που παρουσιάστηκαν στην έκθεση αποκαλύπτουν τη συνέπεια που είχε ως καλλιτέχνης και το όραμά του γύρω από τη μικρή ή τη μεγάλη ιστορία του ανθρώπου για τις στιγμές της ανθρώπινης ζωής. Δεν είναι συμπτωματικό το γεγονός ότι βλέπεις σε ένα υπέροχο κεραμικό την κουκουβάγια και παράλληλα την βλέπεις απέναντι σε μια εκπληκτική λιθογραφία. Το σύμβολο της σοφίας, το σύμβολο της Θεάς Αθηνάς είναι ένα δείγμα που μαρτυρά τη σχέση του Πικάσο με τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, αφού κουκουβάγιες, μινώταυροι, κατσίκες «στοιχειώνουν» όλο του το έργο.
Τα έργα που ξεχώρισαν στην έκθεση είναι πολλά όπως το έργο για τον Ζολιό Κιουρί, τον μεγάλο νομπελίστα που τόσο πολύ συνέβαλε στην εξέλιξη της ιατρικής στον οποίο ο Γιάννης Ρίτσος είχε αφιερώσει ένα από τα πιο δυνατά ποιήματά του όταν βρισκόταν στον Άη Στράτη. Η ευαισθησία του Πικάσο βαθιά εστιασμένη στον άνθρωπο, στην αγωνία του ανθρώπου να ζήσει ειρηνικά και να συνειδητοποιήσει την πολυτιμότητα της ανθρώπινης ζωής».
Ο Πικάσο η πολιτική, η κοινωνία και η Ελλάδα
«Θα ήθελα να σταθώ στον Πάμπλο Πικάσο, αυτόν που πλησίασε ο Christian Zervos και καταλογράφησε, σε 33 τόμους που περιέχουν 16.000 έργα ζωγραφικής και σχεδίων. Δύο μεγάλοι κριτικοί τέχνης ο Zervos και ο Terriade είναι αυτοί που τεκμηριώνουν επιστημονικά τη μεγάλη προσφορά του Πικάσο στην τέχνη μέσα από τη στερέωση του μοντερνισμού. Ένας δημιουργός που τολμά να στοχαστεί εικαστικά με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη χαλκογραφία, τη σκηνογραφία, τα λογοτεχνικά του κείμενα.
Ο Πικάσο δεν ταξίδεψε ποτέ στην Ελλάδα. Αλλά μέσα του υπήρχε η Ελλάδα. Δεν είναι συμπτωματικό το γεγονός ότι λέει “αν ένωνα σημεία του κόσμου με μία γραμμή, αυτή η γραμμή θα με οδηγούσε σε ένα Μινώταυρο“. Και ότι ο Πικάσο έχει αυτή τη μεγάλη ανθρωποκεντρική δύναμη που χαρακτηρίζει κάθε έκφραση της μεγάλης τέχνης.
Ο Πικάσο ήταν μέλος του κομμουνιστικού κόμματος, έλαβε μέρος σε πολλά συνέδρια, φιλοτέχνησε πολλές αφίσες συνεδρίων, στηλίτευσε τον Φράνκο, αλλά και με την προτροπή του ζεύγους Roger και Τατιάνας Milliex δώρισε στους Έλληνες έργο του για να τους ευχαριστήσει για τον αγώνα τους εναντίον των ναζί. Αυτή η κίνηση που έμοιαζε σαν να θέλει ο Πικάσο να εκπληρώσει το χρέος του απέναντι στους Έλληνες δείχνει την ευαισθησία του απέναντι στην Ελλάδα.
Το όραμα του Πικάσο είναι ότι σε μία κοινωνία αυτό που τον ενδιαφέρει είναι μια κοινωνία στην οποία κυριαρχεί η ελευθερία η δημοκρατία, η ισονομία, η ισότητα. Τα ιδανικά που πρέπει να έχει κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος. Αυτά λοιπόν είναι και τα πολιτικά μηνύματα που παίρνει ο θεατής της έκθεσης από τον υποστηρικτή της ελευθερίας και της δημοκρατίας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που ήταν ο Πικάσο.
Η τέχνη του δεν ήταν στρατευμένη. Ήταν τέχνη που μετέδιδε το δικό του όραμα για την κοινωνία. Ήταν ανατρεπτικός καλλιτέχνης. Μαζί με τον Μπρακ εδραίωσαν τον κυβισμό και ας μην ξεχνάμε ότι είχε βιώσει τα δεινά του Β’ παγκοσμίου Πολέμου, τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία και όλα αυτά τον επηρέασαν να δημιουργήσει αυτά τα σπουδαία αντιπολεμικά έργα που άφησε παρακαταθήκη σε όλη την ανθρωπότητα.
Το feedback που λάβαμε από την έκθεση, είναι ότι ο κόσμος διψάει για πολύ σοβαρά πολιτιστικά γεγονότα και για καλές εκθέσεις.
Η αλήθεια που ανακάλυψαν οι θεατές της έκθεσης είναι ότι ο Πικάσο ήταν ένας αυθεντικός καλλιτέχνης, ένας καλλιτέχνης κοντά στην πρωτοπορία, ένας καλλιτέχνης κοντά στον άνθρωπο. Αυτές τις αρχές και τις αξίες τις υπηρέτησε ως το τέλος της ζωής του και δουλεύοντας ασταμάτητα με συνέπεια. Αυτός ήταν ο Πάμπλο Πικάσο, ο καλλιτέχνης του αύριο».
