Τη Δευτέρα 25 Μαρτίου το Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού ανοίγει τις ανανεωμένες του αίθουσες στον 3ο όροφο με ελεύθερη είσοδο για το κοινό από τις 13:00 έως τις 18:00. Πήγα στη συνέντευξη τύπου έριξα μια πρώτη ματιά στον φρεσκαρισμένο όροφο και σας παροτρύνω να πάτε και σεις.
Την τελευταία φορά που το κοινό του Μουσείου είδε την πλήρη έκθεση στον τρίτο όροφο, στις τέσσερις τελευταίες του αίθουσες δηλαδή, ήταν τη μέρα που έκλεισε για την πανδημία. Το θυμάστε αυτό; είπε αφού μας καλωσόρισε ο επιβλέπων της νέας έκθεσης – επιστημονικός διευθυντής Γιώργης Μαγγίνης του Μουσείου Μπενάκη και συνεχίζοντας είπε:
Ξέραμε από πριν βέβαια ότι η πλειονότητα των εκθεμάτων από τις τρεις πρώτες αυτές αίθουσες θα κατέβαινε στην Πειραιώς 138 για την έκθεση «1821 Πριν και Μετά» και γνωρίζαμε συνακόλουθα ότι ο όροφος θα άδειαζε. Είχαμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι θα χρειαζόταν ένα φρεσκάρισμα, «λίγη μπογιά» για να το θέσω έτσι όταν θα επέστρεφαν πλέον τα αντικείμενα και θα έμπαιναν στις αρχικές τους θέσεις μετά το πέρας της έκθεσης του 1821. Αλλά τα πράγματα άλλαξαν και είχαμε την ανάγκη ενός φρεσκαρίσματος σ’ αυτό το καταληκτήριο κομμάτι της έκθεσης του Μουσείου. Είχαμε τις νέες δωρεές που δόθηκαν από τους συλλέκτες αλλά είχαμε και τον δικό μας νέο τρόπο με τον οποίο είδαμε τα αντικείμενα. Είναι όπως όταν μετακομίζεις, ακόμα και αν πηγαίνεις σ’ ένα πολύ παρόμοιο σπίτι, θα τα βάλεις κάπως διαφορετικά τ’ αντικείμενα και θα τα δεις μ’ ένα νέο τρόπο. Εμείς δεν μετακομίσαμε, ήρθαμε πίσω στο ίδιο σπίτι αλλά είδαμε κάποια πράγματα με νέο τρόπο. Είχαμε πλέον μια νέα οπτική στο υλικό μας, μια άλλη αυτοπεποίθηση, αν προτιμάτε, πλέον η νέα γενιά των επιμελητών του μουσείου απέναντι σ’ αυτό το υλικό και την επιθυμία να μοιραστεί με το κοινό κάποιες νέες σκέψεις, κάποια πιο φρέσκα πράγματα.
Η έκθεση στον 3ο όροφο καλύπτει μια περίοδο από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας έως το έπος του 1940-1941. Έχει κάποια αντικείμενα που τραβάνε το μάτι, όπως κάτι κιτς στα μάτια μου πορσελάνινα επιτραπέζια ρολόγια. Έχει ζωγραφικούς πίνακες τοποθετημένους σε μια σειρά που εξιστορούν την πορεία του Καποδίστρια. Έχει φορεσιές αυλικών και κυριών επί των τιμών. Έχει χαλάκι και κουτί καφέ τσίγκινο με το πρόσωπο του Ελευθέριου Βενιζέλου. Έχει πιάτο με τυπωμένο πάνω τον Κωνσταντίνο τον Νικητή. Χαρτιά που έχουν ποιήματα γραμμένα πάνω τους ή τυπωμένα προπαγανδιστικά μηνύματα του εχθρού. Έχει τόσα αντικείμενα να χαθείς κοιτώντας τα ένα-ένα και τόση κρυμμένη πληροφορία πίσω τους να μάθεις. Το ‘χουμε πει τα μουσεία είναι σχολεία και όλοι μαθαίνουμε κάτι επισκέπτοντάς τα …εδώ μαθαίνουν οι ίδιοι οι επιμελητές.
Όπως είπε και ο Γιώργης Μαγγίνης: «Μια αφήγηση μουσείου είναι μια δυναμική αφήγηση πάντοτε, μαθαίνουμε συνέχεια από καθετί που κάνουμε. Μαθαίνουμε από τα εκατοντάδες εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν γίνει όλα αυτά τα χρόνια σε αυτό το υλικό και έχουμε δει πώς αντιδρά το κοινό. Από τις (μπορεί και) χιλιάδες ξεναγήσεις που έχουμε κάνει όλοι σε αυτές τις αίθουσες μαθαίνουμε απ’ τις εκθέσεις που οργανώνουμε, από τις εκδόσεις που επιμελούμαστε ή γράφουμε οι ίδιοι και αυτή την πείρα, αυτά τα ερωτήματα, τα βάζουμε σε μια μόνιμη έκθεση. Τι σημαίνει μόνιμη; Θα παρατηρήσετε μπαίνοντας ότι η αίσθηση είναι πιο αεράτη, δηλαδή φαίνεται πιο ελαφριά η αίθουσα. Δεν είναι πιο ελαφριά, έχουμε αφαιρέσει κάποια αντικείμενα αλλά έχουμε προσθέσει πολύ περισσότερα. Έχει αλλάξει το χρώμα και αυτό βοηθάει πάρα πολύ, ένα πιο φωτεινό χρώμα… Στην πραγματικότητα όμως έχουμε σκεφτεί και έχουμε αφήσει ανάσες, για να μπορέσουμε να την εμπλουτίσουμε και να την βελτιώσουμε, γιατί μια έκθεση πρέπει να είναι ζωντανό πράγμα.
Ο Γιώργης Μαγγίνης μας ενημέρωσε ότι έχουν αξιοποιήσει και την ψηφιακή τεχνολογία και πολλές νέες οπτικές. Στο ερώτημα αν έχει αλλάξει ριζικά αυτή η έκθεση σε σχέση με αυτό που μπορούμε να δούμε στο πανόραμα 360 μοιρών που είναι ακόμα στον ιστότοπο του μουσείου: Η απάντηση είναι δεν έχει αλλάξει αρχιτεκτονικά. Έχει όμως αλλάξει η διακοσμητικότητα, καθώς έχει γίνει πιο σύγχρονη και πιο ανάλαφρη. Όλες οι λεζάντες έχουν επαναγραφτεί σε ένα νέο πρότυπο και γίνεται χρήση ψηφιακής τεχνολογίας. Το μουσείο ήδη από το 2017 έχει ηχητική ξενάγηση σε επτά πλέον γλώσσες. Έχουν ενσωματώσει μέσα από τη χρήση QR code τα πολλά βίντεο Close Ups που έχουν γίνει για συγκεκριμένα αντικείμενα.
Και όπως μας ανέφερε, τονίζοντας τη λέξη πιλοτικά έχουν μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης το περίφημο ΑΙ, έχοντας επιλέξει λίγα αντικείμενα, στα οποία μπορεί κανείς ν’ ακούσει και να διαβάσει σε διάφορες γλώσσες, μεταφρασμένο από το ΑΙ. Οι επισκέπτες με τη βοήθεια της εφαρμογής θα μπορούν να εξερευνήσουν το ιστορικό πλαίσιο επιλεγμένων αντικειμένων της έκθεσης κάνοντας διάλογο με το σύστημα. Θα αποκτήσουν τη δυνατότητα να επιλέξουν οι ίδιοι μια ατομική διαδρομή στις συγκεκριμένες αίθουσες και να θέσουν τις δικές τους ερωτήσεις σύμφωνα με την ηλικία και τα ενδιαφέροντά τους. Είναι κάτι που λειτουργεί πειραματικά αλλά σε κάθε περίπτωση όπως επισημαίνει ο Γιώργης Μαγγίνης: είναι πιστεύουμε αναπόφευκτα η κατεύθυνση προς την οποία πηγαίνουμε στο μέλλον και καλό είναι να δούμε πώς στέκεται ένα μουσείο σ’ αυτή την πορεία, πώς προφυλάσσει, καθοδηγεί και βάζει μέσα στο παιχνίδι το κοινό του.
Αυτοί οι πειραματισμοί με τη χρήση του QR code και Τεχνητής Νοημοσύνης κάνουν την εμπειρία πιο διαδραστική και πάνω απ’ όλα μου παρέχουν ως κοινό μια πλήρη πρόσβαση στην πληροφορία πέρα απ’ το ίδιο το αντικείμενο που έχω και παρατηρώ μπρος στα μάτια μου. Πού ξέρετε στο μέλλον μπορεί και να πατάμε ένα κουμπί και ένα ολόγραμμα να μας ξεναγεί, μα ίσαμε τότε ευκαιρία να επισκεφθείτε το Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού στις 25 Μαρτίου με την είσοδό του να είναι δωρεάν. Κι άμα δεν τα καταφέρετε τότε, θα πραγματοποιηθούν μια σειρά ξεναγήσεων με ελεύθερη είσοδο στην νέα μόνιμη έκθεση κάθε Πέμπτη από 27 Μαρτίου έως και 25 Απριλίου στις 18:00 για περιορισμένο αριθμό, οπότε σπεύσατε να κρατήσετε θέση online στο tickets.benaki.org.
Τον συντονισμό όλης της έκθεσης τον έκανε η ιστορικός τέχνης Βασιλική Δανιήλ, από την οποία πριν φύγω της ζήτησα να μου δείξει ένα έκθεμα που κάτι λέει στην ψυχή της. Με πήγε σ’ ένα έργο ζωγραφικό του Παύλου Καλλιγά, το Τοπίο με εξοχική Κατοικία και μου είπε:
«Αποδίδει πολύ ωραία αυτή την επιρροή από το “εισαγόμενο” κίνημα του υπαιθρισμού. Αν δείτε το έδαφος αποδίδεται με τραχιές πινελιές ενώ τα άυλα και ο ουρανός με πολύ απαλές. Έχει χρησιμοποιήσει μια παλέτα λίγων χρωμάτων ουσιαστικά γιατί στο μεγαλύτερο μέρος αποδίδει το έδαφος, παρ’ όλ’ αυτά χρησιμοποιεί το φως πάρα πολύ ευφυώς, αν το προσέξετε αποπνέει ένα φως. Είναι ένα έργο που το αγαπώ πάρα πολύ, γιατί και ο Παύλος Καλλιγάς ήταν ένας ζωγράφος που από την εποχή του 1910 και μετά είχε συμμετάσχει σε πάρα πολλές ομάδες και “συνδέσμους” καλλιτεχνών, τότε που οι καλλιτέχνες κάνανε όλες αυτές τις “συντεχνίες” προσπαθώντας να διεκδικήσουν κάτι καλύτερο για την τέχνη και την πορεία της τέχνης στην Ελλάδα».
Έμεινα λίγο και κοίταζα τον πίνακα του Καλλιγά, τον μικρό αυτό σε μέγεθος που χωράει πάνω του γη, βράχια, εξοχικές κατοικίες και πήγαινα πίσω μπρος, ν’ απολαύσω το παιχνίδι με το φως. Έβλεπα τις ανάγλυφες πινελιές, τα κόκκινα στοιχεία στα κτίρια και κει στη γωνία, άκρη άκρη που λιμνάζει το νερό είδα μια αντανάκλαση τόση όση σα δροσοσταλίδα. Κάπως έτσι έφυγα, αφού έκανα το λάθος για την τσέπη μου να περάσω απ’ το πωλητήριο του μουσείου που πάντα κάτι θα βρεις να πάρεις μιας κι όλα είναι αντικείμενα επιλεγμένα ένα κι ένα. Πήρα τη μαρινιέρα του Jean Paul Gaultier με την ελληνική σημαία μας, εξάλλου σκέφτηκα 25η Μαρτίου έρχεται να ‘μαι έστω ενδυματολογικά σε μια εθνική ανάταση.
Τα Χαρακτηριστικά Επανέκθεσης αναλυτικά:
Η μουσειολογική πρόταση συνεχίζει τη φιλοσοφία της αρχικής έκθεσης που ενορχήστρωσε ο Άγγελος Δεληβορριάς, διατηρώντας την εσωτερική δομή του Μουσείου και ενσωματώνοντας τα αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών. Διατηρήθηκε επίσης η ιστορική πορεία της αφήγησης μέσα από εμβληματικές εικόνες, κειμήλια, αρχειακά τεκμήρια, φορεσιές κ.ά. που εικονογραφούν θέματα και γεγονότα: τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον ελληνικό αλυτρωτισμό ή το Έπος του 1940-1941. Πολλά από αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά σε μόνιμη έκθεση, ιδιαίτερα τα εξαιρετικής σημασίας τεκμήρια από τα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου.
Μια ενότητα που αναπτύσσεται σε ειδική προθήκη είναι τα φιλελληνικά αντικείμενα, κυρίως διακοσμητικά από μέταλλο και πορσελάνη με ελληνική και οριενταλιστική εικονογραφία, αλλά και αρχειακό υλικό που καταδεικνύει με τις προσπάθειες ενίσχυσης του Αγώνα από τις ειδικές επιτροπές των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων. Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνεται και μια προτομή του Βρετανού πλοιάρχου Frank Hastings (Άστιγξ), έργο του Αντώνιου Σώχου, η παρουσίαση του οποίου ολοκληρώνει την έκθεση «Grand Tour» με έργα από την Κυβερνητική Συλλογή Τέχνης του Ηνωμένου Βασιλείου η οποία διοργανώθηκε τον Ιούλιο του 2023 με την ευκαιρία μιας συνεργασίας ανάμεσα στη Βρετανική Πρεσβεία στην Αθήνα και το Μουσείο Μπενάκη.
Η επανέκθεση δίνει επίσης έμφαση σε έργα ζωγραφικής που καλύπτουν διάφορες περιόδους, από τον ρομαντισμό έως τις νεωτερικές τάσεις του 20ού αιώνα, δημιουργώντας μια πολυδιάστατη εικόνα της τέχνης στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αλλά και του απόηχου των ιστορικών γεγονότων στον τόπο αυτόν σε μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα τέχνης όπως το Παρίσι ή το Λονδίνο.
Αργότερα, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε προσωπικότητες που συνδέονται άμεσα με το Μουσείο Μπενάκη, όπως ο Εμμανουήλ Μπενάκης και ο γιος του Αντώνης, ιδρυτής του Μουσείου, η Πηνελόπη Σ. Δέλτα και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Τέλος, δύο έργα ενός καλλιτέχνη, του Γιαννούλη Χαλεπά, ο οποίος συμπίπτει χρονικά με την περίοδο που καλύπτει η τελευταία αίθουσα, ολοκληρώνουν την έκθεση. Ο Άγγελός του, ένα αριστούργημα σε τερακότα, γεφυρώνει την αφήγηση του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού με τη συνέχειά της, στο ισόγειο της Πινακοθήκης Γκίκα, ενώ οι Εννέα Μούσες του αποχαιρετούν τον επισκέπτη στο Μουσείο.
Η επανέκθεση των αιθουσών 33-36 του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού ενισχύθηκε οικονομικά από δεκάδες υποστηρικτών του Μουσείου μέσα από την Εκστρατεία Συγκέντρωσης Πόρων 2023. Η συμβολή τους αναγνωρίζεται με την αναφορά των ονομάτων τους στο κεφαλόσκαλο του τρίτου ορόφου.
Η επανέκθεση έγινε με την επίβλεψη του επιστημονικού διευθυντή Γιώργη Μαγγίνη και η ομάδα επιμελητών που εργάστηκε αποτελείται από τους Μαρία Δημητριάδου, Πολύνα Κοσμαδάκη, Ξένια Πολίτου και Τάσο Σακελλαρόπουλο, με τη συμβολή της Μαίρη Βέργου, της Πανωραίας Μπενάτου, της Αλίκης Τσίργιαλου και του Κωνσταντίνου Στεφανή και με τον συντονισμό της Βασιλικής Δανιήλ. Τη συντήρηση και ανάρτηση των έργων ανέλαβε το Τμήμα Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη.
Info:
Νέα μόνιμη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1, Αθήνα
25 Μαρτίου 2024 – Το Μουσείο ανοικτό σε όλους: Συνδέοντας τη θεματική της νέας μόνιμης έκθεσης του τρίτου ορόφου –«Νεότερη Ελλάδα»– με τον εορτασμό της εθνικής επετείου, το Μουσείο Μπενάκη καλεί το κοινό να επισκεφθεί το Μουσείο Ελληνικού Πολιτισμού την 25η Μαρτίου 2024 από τις 13:00 έως τις 18:00 με ελεύθερη είσοδο.
Στο αμφιθέατρο του Μουσείου θα προβάλλεται το ντοκιμαντέρ του Ηλία Γιαννακάκη «1821 Πριν και Μετά: Η γέννηση της Σύγχρονης Ελλάδας».
