Ο ίδιος, αλλά και διαφορετικός

Η Αργεντινή τα τελευταία χρόνια μας έχει δώσει μερικές ιδιαίτερα αξιοσημείωτες ταινίες. Όχι η καλύτερη αυτών, αλλά σε καμία περίπτωση και αδιάφορη, είναι το «Infancia Clandestina» -όπως είναι ο αυθεντικός της τίτλος- δηλαδή κρυμμένη ή παράνομη παιδική ηλικία. Είναι ένα έργο βασισμένο σε βιώματα του σκηνοθέτη και σεναριογράφου Μπενχαμίν Άβιλα, ο οποίος μάλιστα με τους τίτλους του τέλους αφιερώνει την ταινία στην μητέρα του. Οι γονείς του πρωταγωνιστή, ενός εντεκάχρονου αγοριού, ήταν, όπως και οι γονείς του Άβιλα, Μοντονέρος, αριστεροί Περονιστές αντάρτες. Το 1976 που εγκαθιδρύθηκε η δικτατορία στην Αργεντινή φεύγουν κυνηγημένοι, και μετά από τρία χρόνια όπου έζησαν στη Βραζιλία, το Μεξικό και κυρίως την Κούβα, αποφασίζουν να επιστρέψουν προκειμένου να συνεχίσουν μέσα από την Αργεντινή το αντάρτικο πόλεων. Επιστρέφουν στη χώρα με πλαστά χαρτιά. Ο ελληνικός τίτλος «Με λένε Ερνέστο» αναφέρεται στο γεγονός ότι ο ήρωας πρέπει να συνηθίσει πως πια βάσει της νέας του ταυτότητας τον λένε Ερνέστο. Το Ερνέστο του το δίνουν οι γονείς του λόγω του Γκεβάρα, αλλά και το αληθινό του όνομα, δηλαδή το Χουάν, του το είχαν δώσει προς τιμήν του Περόν.

Μια ταινία αυτοβιογραφική που αναφέρεται στα παιδικά χρόνια ενός σκηνοθέτη θα διέτρεχε ούτως ή άλλως τον κίνδυνο της μη διατήρησης επαρκούς απόστασης από το κινηματογραφούμενο υλικό και της υπερβολικής νοσταλγίας. Εδώ ο κίνδυνος είναι διπλός, καθώς δεν έχουμε να κάνουμε με τη νοσταλγία μιας συνηθισμένης παιδικής ηλικίας, αλλά με τη νοσταλγία μιας μυθοποιημένης παιδικής ηλικίας μέσα στην παρανομία και το αντάρτικο της οικογένειάς του. Οι φιγούρες της μητέρας, του πατέρα, του θείου και των άλλων συναγωνιστών τους δεσπόζουν, όπως επίσης παράλληλο βασικό θέμα είναι και ο έρωτας που νιώθει ο Χουάν/Ερνέστο για μια συμμαθήτριά του. Η ταινία γίνεται έτσι ενίοτε υπέρ το δέον νοσταλγική, καθώς απουσιάζει ίσως ένα φίλτρο που θα σταματούσε κάπως την εξιδανίκευση, ωστόσο η αλήθεια είναι πως αυτό είναι ένα ελάττωμα που μπορείς να παραβλέψεις. Και η μουσική της και η φωτογραφία της, μολονότι θα μπορούσαν να κατηγορηθούν για γλυκερές, είναι τελικά όμορφες και γλυκές.

Τα παιδικά τραύματα ως κινούμενα σχέδια: Το ότι οι σκηνές της βίας που βιώνει το παιδί δίνονται σαν σκηνές από κόμικς, μπορεί να το έχουμε ξαναδεί στο «Kill Bill» (αν και ο σκηνοθέτης περιέργως δεν αναφέρει στις επιρροές του τον Ταραντίνο), αλλά δεν παύει να είναι εξαιρετικά λειτουργικό. Πράγματι οι σκηνές αυτές είναι οι πιο δυνατές της ταινίας, καθώς πετυχαίνουν ένα επιδραστικότατο αισθητικό αποτέλεσμα. Οι εντελώς τραυματικές καταστάσεις με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος ο Χουάν/Ερνέστο δίνονται έτσι σαν μια παράλληλη πραγματικότητα, σαν ένας χώρος μνήμης αυτόνομος, με τραύματα που είναι εξαιρετικά επώδυνο να αναπαρασταθούν ρεαλιστικά. Η παράλληλη πραγματικότητα της τραυματικής μνήμης και η παράλληλη πραγματικότητα των κινουμένων σχεδίων που την αποτυπώνει.

Ο ίδιος, αλλά και διαφορετικός: Ένας προεφηβικός έρωτας. Κι αυτό το περίεργο πράγμα, που λέγεται χαρακτήρας και κάνει άλλα παιδιά να έχουν από πολύ μικρά θάρρος με το άλλο φύλο και άλλα καθόλου. Η Μαρία πάει σε μεγαλύτερη τάξη, εκείνος όμως δεν φοβάται να της μιλήσει και να την κερδίσει. Αλλά όσο δένονται κάτι τον τρώει. «Είμαι αυτός ακριβώς που νομίζεις ότι είμαι, αλλά διαφορετικός» θα της πει τελικά. Δηλαδή μολονότι δεν είμαι αυτό που φαίνομαι, μολονότι η ταυτότητά μου κρύβει ένα μεγάλο μυστικό, ταυτόχρονα είμαι και παραείμαι αυτό που φαίνομαι. Μπορεί να είμαι ο Χουάν και όχι ο Ερνέστο, αλλά ο Χουάν είναι ο Ερνέστο. Ο ίδιος ακριβώς, αλλά διαφορετικός.

Οι ερωτευμένες μάνες: Όταν ο εντεκάχρονος λέει στη μάνα του για τον πρώτο του έρωτα, εκείνη παιχνιδιάρικα και αστεία λέει ότι δεν θα της τον κλέψει καμία, ότι θα το σκοτώσει το παλιοκόριτσο κλπ. Την ίδια ώρα τον τσιμπάει στο σώμα. Πόσο αστείο και μεταφορικό είναι τελικά όλο αυτό; Ο ανυποχώρητος έρωτας των μανάδων για τα αγόρια τους, είναι ίσως η πιο κοινωνικά αποδεκτή διαστροφή από όλες.

Η επανάσταση και το τώρα: Μια από τις απροσδόκητες συνέπειες του να έχεις ψεύτικη ταυτότητα είναι να μην θυμάσαι πότε έχεις τα αναγραφόμενα σε αυτήν γενέθλιά σου. Έτσι ο Ερνέστο ξαφνιάζεται όταν η δασκάλα δίνει στην τάξη το σύνθημα για το Happy Birthday και στην αρχή συμμετέχει κι αυτός στο τραγούδι νομίζοντας πως το τραγουδάνε για κάποιον άλλον. Μετά, λίγο για να τα καλύψει, λίγο επειδή θέλει, λέει ότι θα κάνει πάρτι γενεθλίων το Σάββατο. Ο πατέρας του τσινάει. Στο σπίτι τους έχουν κρυμμένα όπλα και γενικά προσπαθούν όσο μπορούν να μην προσελκύουν την προσοχή. Ο θείος του όμως το διασκεδάζει και το χαίρεται. Ανάμεσα στους δύο άντρες ξεσπάει μια ενδιαφέρουσα λεκτική σύγκρουση. Ο πατέρας πιο αγχωμένος για τον αγώνα, πιστεύει ότι είναι ανώφελο ρίσκο. Δεν είναι καιρός τώρα για τέτοια πράγματα, καταλήγει. Όχι, του απαντάει ο θείος, αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος. Το τώρα είναι το μόνο που υπάρχει. Το πάρτι των παιδιών. Γι’ αυτό άλλωστε δεν πολεμάμε; Η ζωή που πρέπει παράλληλα να την ζεις και δεν γίνεται να την αναστέλλεις.. Όταν μάχεσαι για το αύριο, μάχεσαι ακριβώς εν ονόματι και του σήμερα. Αν αδυνατείς να ζήσεις και να χαρείς και το σήμερα, τότε ίσως το αύριο καθίσταται μια μεταφυσική οντότητα και ο αγώνας σου μια φυγή από το τώρα.

Ο θάνατος και τα μακαρόνια: Ένας από τους αντάρτες έχει σκοτωθεί και οι υπόλοιποι μαζεμένοι σε ένα τραπέζι, τρώνε, πίνουν και τον θυμούνται. Ο Χουάν είναι σε ηλικία που επηρεάζεται έντονα από τον χαμό, η κάμερα όμως, την ώρα που γίνεται ο επικήδειος, δείχνει ένα άλλο αγόρι στο ίδιο τραπέζι, λίγα χρόνια μικρότερό του, να έχει το μυαλό στο να φάει τα τα μακαρόνια του. Η ζωή πάντα συνεχίζεται. Αλλά εκτός από τα παιδιά που τρώνε τα μακαρόνια τους, υπάρχουν και παιδιά που γίνονται σκηνοθέτες και δίνουν στη ζωή των νεκρών μια δεύτερη, κινηματογραφική ζωή.