Δεν κατάφερα να το κλείσω μέχρι να φτάσω στο τέλος του. Το «Φελιτσιτά» είναι ένα βιβλίο που σε κερδίζει αμέσως και σίγουρα θα είναι το μυθιστόρημα που θα συζητηθεί περισσότερο το επόμενο διάστημα. Φελιτσιτά το όνομα μιας ασπρόμαυρης γάτας που ζει στην οδό Αιόλου, στήριγμα και συντροφιά σ’ έναν άστεγο που ζει γύρω από την Αγία Ειρήνη. Η Μάρω Δούκα μάς παραδίνει ένα βαθιά ανθρώπινο βιβλίο αναζητώντας την έννοια της ευτυχίας. Τι είναι άραγε η ευτυχία; Πού μπορεί κανείς να τη συναντήσει, να τη βρει;
Ακολουθώντας τη ζωή μιας οικογένειας, του Κωνσταντίνου Καβουράκη και της Ελένης του, αλλά και των τριών παιδιών τους, διεισδύει μεθοδικά στις ραγισμένες οικογενειακές σχέσεις αλλά και στα υποστρώματα μιας κοινωνίας που φαίνεται πως έχει πάψει από καιρό να νιώθει, να συναισθάνεται. Το βιβλίο ξεδιπλώνεται πολυφωνικά. Όλοι εδώ έχουν λόγο, σκέψη και πρόθεση. Γιατί η ζωή είναι πολυφωνική. Πέντε διαφορετικές οπτικές, πέντε διαφορετικές ταυτότητες που διαρκώς αλλάζουν, φωνή και κεφάλαιο με τη φωνή του Κώστα Καβουράκη να πρωταγωνιστεί και γύρω του δορυφόρος η λοιπή οικογένεια. Στο μυθιστορηματικό φόντο η Αθήνα μας με όλες τις πληγές και τα τραύματά της.
Με αφορμή αυτή τη νέα κυκλοφορία μιλήσαμε με τη συγγραφέα Μάρω Δούκα.
Με τι μοιάζει για εσάς η ευτυχία; Αν μπορούσατε να μου την περιγράψετε με μια εικόνα πώς θα ήταν;
Η ευτυχία ως εικόνα θα ήταν διάφανη, σχεδόν άυλη, ένα λουλούδι ίσως που είναι στα πρόθυρα του μαρασμού, αλλά αντέχει ακόμη. Η ευτυχία να το πω κι αλλιώς δεν διαρκεί, άλλο η καλή διάθεση και η χαρά και άλλο η ευτυχία. Έπειτα από χρόνια αναπολώντας ίσως τη ζωή μας θα έχουμε σίγουρα κάποιες στιγμές ευτυχίας να θυμηθούμε. Η αληθινή ευτυχία πάντως είναι μόνο για να την αναπολούμε, να την ζούμε συνήθως σαν καλές στιγμές, σαν μια επιτυχία ίσως, έναν έρωτα στις ήσυχες στιγμές του, αλλά τίποτα από αυτά, εννοείται, δεν είναι παντοτινό. Και να τελειώνω. Την ευτυχία την έχουμε για να την αναζητούμε και να τη βρίσκουμε ακαριαία σ’ ένα χαμόγελο, σ’ ένα χάδι, μια λέξη, κι έπειτα πάλι απ’ την αρχή.
Μιλήστε μου λίγο για την έμπνευση πίσω από το βιβλίο σας. Αντιλαμβάνομαι ότι ψηλαφεί ζητήματα κοινωνικής πραγματικότητας αλλά υπήρξε κάποια συγκεκριμένη αφορμή;
Συγκεκριμένη αφορμή, όχι, δεν υπήρξε. Την έμπνευση για ένα βιβλίο πάντα την αισθάνομαι, ως την καλή στιγμή, όπως το λέει ο Σολωμός: κι η φύσις ήβρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα. Ήμουν με τη διάθεση να γράψω, ένιωθα κάτι καλό να με τριγυρίζει, αλλά δεν ήξερα τι, ώσπου ξεπήδησαν από μέσα μου μορφές που ίσως κάποτε είχα παρατηρήσει τυχαία στον δρόμο, άρχισα να γράφω συγκινημένη, το πρώτο πρόσωπο που είδα μπροστά μου, πονεμένο και βασανισμένο και κάπως σκοτεινό, ήταν ένας άντρας γύρω στα εξήντα, που τον ακολουθούσαν η γυναίκα και τα τρία του παιδιά. Το τι και το πώς δεν ήξερα ακόμη. Μου αρκούσε η οικογένεια που άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά, μια κόρη και δυο αρσενικά και μια γυναίκα που ήθελε να υπολογίζεται ως η ωραία Ελένη… Και σιγά σιγά άρχισα να ψηλαφώ, όπως κι εσείς λέτε, ζητήματα της κοινωνικής πραγματικότητας… Ο Κωνσταντίνος θα μπορούσε να είναι ένας καθώς πρέπει νοικοκύρης κι όμως κάτι ήταν χαλασμένο μέσα του, από τα παιδικά του χρόνια κουβαλούσε τραύματα ικανά να διαμορφώσουν αυτόν τον χαρακτήρα, του καλόψυχου, του πονεμένου, του μειονεκτικού, του ανθρώπου που όσο κι αν πασχίζει να κρατιέται σ’ ένα επίπεδο, δεν τα καταφέρνει, γίνεται βίαιος, πολλές φορές και χωρίς αφορμή. Κι έτσι λίγο λίγο άρχισα να κεντώ στον καμβά του σήμερα μια απλή, καθημερινή αλλά «κακότυχη» ιστορία.
Επιδιώκετε έναν κοινωνικό σχολιασμό; Η λογοτεχνία για εσάς είναι προσωπική ή ίσως και πολιτική υπόθεση;
Όλα στη ζωή είναι και πολιτική υπόθεση. Η λογοτεχνία όμως πέρα από αυτό, είναι και κάτι το βαθιά προσωπικό που συνδέεται άμεσα με τον χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του συγγραφέα. Δεν πολιτικολογεί, δεν κοινωνιολογεί η λογοτεχνία, αλλά πάντα και ερήμην του συγγραφέα ξανοίγεται από το προσωπικό στο κοινωνικό και στο πολιτικό της όποιας αφήγησης, εφόσον και τα τρία μαζί (πολιτικό, κοινωνικό, προσωπικό) συνιστούν τη ματιά μας στον κόσμο και τον βηματισμό μας στο σήμερα και στο χθες, ανοίγοντας τον δρόμο στη φαντασία και στην επινόηση που καλούνται να γίνουν το στημόνι και το υφάδι της μυθοπλασίας. Πιο απλά ο συγγραφέας καλείται να ακολουθήσει τον δρόμο που του δείχνει η ιστορία που έχει επιλέξει (σχεδόν τυχαία) να αφηγηθεί.
Σας απασχολεί η κριτική του έργου σας;
Όταν ήμουν νέα με απασχολούσε. Τώρα στα 77 και με 19 βιβλία στη ράχη, η καλή κριτική θα μου δώσει βέβαια χαρά, αλλά αυτή η χαρά θα διαρκέσει λίγο. Ξέρω πια ότι έκανα το καλύτερο που θα μπορούσα να κάνω, να το πω κι αλλιώς δεν έχω πια τη θέρμη και την αγωνία του συγγραφέα που βρίσκεται στα πρώτα του βήματα, τώρα είμαι πιο ψύχραιμη, πιο αντικειμενική, και να σας πω ποτέ την όποια κριτική για μένα δεν την έκρινα με τους επαίνους, αλλά με τον τρόπο που ανίχνευε την ουσία του βιβλίου, αυτή για μένα είναι η καλή κριτική, όταν αναδεικνύει τις αρετές και τα σφάλματα και τις αδεξιότητες. Πώς αλλιώς θα διορθωθεί και ο συγγραφέας στα πρώτα του βήματα;
Από την «Αρχαία Σκουριά», το εμβληματικό σας βιβλίο, νιώθετε ότι έχει αλλάξει κάτι στη Μάρω Δούκα τη συγγραφέα; Έχει αλλάξει η συγγραφική οπτική;
Αλίμονο αν είχα παραμείνει με την ίδια συγγραφική οπτική, αλίμονο στον άνθρωπο που δεν αλλάζει, αλίμονό του πάλι αν γίνεται φτερό στον άνεμο. Θέλω να πιστεύω ότι με τα χρόνια έγινα πιο αυστηρή, πιο επίμονη, πάντα με την αριστερή ματιά μου, την οποία την έχω σαν ασπίδα και οδηγό κι όχι σαν
παρωπίδα. Και βέβαια σε ό,τι αφορά τη γραφή με τα χρόνια έχω γίνει πιο επιλεκτική, πιο ευρηματική, πιο τολμηρή.
Πενήντα χρόνια μετά τη «Σκουριά» μπορούμε να μιλάμε για «Φελιτσιτά»; Δηλαδή 50 χρόνια μετά την έναρξη της μεταπολίτευσης είμαστε ευτυχισμένοι;
Τον «ορισμό» της ευτυχίας σας τον έδωσα…στην πρώτη απάντηση. Εδώ η ευτυχία, η φελιτσιτά, χρησιμοποιείται αντιστικτικά, αντιθετικά, εδώ δεν μιλάμε για ευτυχία, μιλάμε για βαθιά δυστυχία, που θεραπεύεται με το χάδι, την τρυφερότητα, την καλοσύνη, τη ζεστασιά που μπορεί να μας δώσει μια γατούλα που κι αυτή με τη σειρά της θα ευχαριστηθεί με το χάδι μας.
Kάθε δημιουργός αγαπάει κάθε έργο του. Ωστόσο, ξεχωρίζετε κάποιο από τα βιβλία σας και για ποιο λόγο;
Ξεχωρίζω την τριλογία μου Στις Γραμμές του μύθου και της ιστορίας: «Αθώοι και φταίχτες», «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ», «Έλα να πούμε ψέματα», μέσα από αυτά τα πολυσέλιδα βιβλία αισθάνομαι ότι ανέσυρα και φώτισα στο πλαίσιο του δυνατού τη συσκοτισμένη, την αποσιωπημένη, τη διαστρεβλωμένη ιστορία των Χανίων και γενικότερα της Κρήτης μέσα από τα πάθη και τα παθήματα των ανθρώπων. Αλλά νιώθω τρυφερότητα για ένα μικρούλι βιβλίο μου το «Πού ‘ναι τα φτερά» που έχει να κάνει με τις περιπλανήσεις ενός παιδιού σε μια επαρχιακή πόλη στα χρόνια της δεκαετίας του πενήντα.
Πρόσφατα έγινε μεγάλη συζήτηση για τα αποτελέσματα των εξετάσεων PISA και το χαμηλό επίπεδο γνώσης των παιδιών μας. Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στο εκπαιδευτικό μας σύστημα από που θα ξεκινούσατε;
Να σας πω ειλικρινά; Δεν με απασχολεί τόσο το «χαμηλό επίπεδο γνώσης» των παιδιών μας, όσο με απασχολεί η βία και η βαρβαρότητα που επικρατεί στα σχολεία, ακόμη και στα καλύτερα, στα «αριστοκρατικά»! Και τι να πούμε; το ένα φέρνει το άλλο, η βίαιη ατμόσφαιρα, η προβληματική καθημερινότητα των παιδιών, πού αλλού θα μπορούσε να οδηγήσει; Η μεγάλη παιδαγωγός, η τηλεόραση, τα τηλεπαιχνίδια, η γειτονιά, τα σούπερ κινητά τηλέφωνα που λειτουργούν ως εκβιαστικές βιντεοταινίες… Κι εδώ έπειτα έρχεται ο εκπαιδευτικός, ανήμπορος και σχεδόν ακυρωμένος να αναλάβει το πεδίο της γνώσης. Τι θα καταφέρει; Παρ’ όλα αυτά, κάποια παιδιά προχωρούν και προκόβουν, κάποια άλλα, όμως, τα πιο φτωχά, τα πιο αποριγμένα, ρίχνονται στον Καιάδα, ποιος νοιάζεται;
Το βιβλίο Φελιτσιτά, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
