Λαχταρώντας τη χαρά, του old boy

Έρχονται στη δημοσιότητα τα επίσημα στατιστικά γεννήσεων στην Ελλάδα και ξεσηκώνεται ο σχετικός αχός. Το 2022 μειώθηκαν κατά 10% σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη χρονιά, ενώ πλέον κοντεύουμε να φτάσουμε στο σημείο όπου οι θάνατοι θα είναι διπλάσιοι από τις γεννήσεις. Σκοπός του κειμένου δεν είναι η εξέταση των αιτιών, που είναι πολλές, ποικίλες, συντρέχουσες και όχι μονοδιάστατες (π.χ. είναι σίγουρα σε σημαντικό βαθμό και οικονομικής υφής, αλλά εξίσου σίγουρα δεν είναι μόνο οικονομικής υφής). Δεν θέλω καν να αναφερθώ σε μια οποιαδήποτε υποχρέωση να συνεχίσουμε να αναπαράγουμε το έθνος ή και το ανθρώπινο είδος. Αν δεν μας βγαίνει, δεν μας βγαίνει, τι να κάνουμε, δε γίνονται με το ζόρι αυτά τα πράγματα. 

Θέλω όμως να αναφερθώ σε κάτι άλλο. Όχι στους αγέννητους, όχι σε όσους δεν πρόκειται να γεννηθούν ποτέ, αλλά σε όλους εμάς τους γεννημένους και ακόμα ζώντες, σε όλους εμάς τους ζωντανούς. Να αναφερθώ και να αναρωτηθώ: πόσος χώρος για χαρά υπάρχει στη ζωή μας; Όχι μόνο σε επίπεδο πραγματικότητας, αλλά και σε επίπεδο επιθυμίας. Γιατί η χαρά έχει πέσει τόσο χαμηλά στα θέλω μας; Γιατί η χαρά μοιάζει να είναι εκτός τόπου, εκτός χρόνου, εκτός των προσδοκιών μας; Η σκέτη χαρά, η απλή χαρά, η χαρά της στιγμής, όχι η ευτυχία.

Για την ακρίβεια, είναι πιθανώς η ευτυχία ως ιδανικό εκείνη που μας εμποδίζει να νιώθουμε συχνότερα χαρούμενοι: κυνηγώντας το ιδανικό της, το να σταματάμε που και που και να χαιρόμαστε εδώ κι εκεί, το μόνο που κάνει είναι να μας αποσπά από τον δρόμο μας, αν όχι και να λειτουργεί ως κρυψώνα από τα προβλήματα που μας στερούν το μεγάλο ιδανικό. Αλλά ακόμα και την ίδια την ευτυχία την έχουμε μάλλον στο μυαλό μας ως κάτι διαρκές, κάτι παγιωμένο, κάτι ασφαλές, κάτι βαθύ, κάτι βαρύ, αλλά και κάτι που δεν έχει εξάψεις και ξεσπάσματα χαράς.

Είναι σαν κάποιου είδους «Μεγάλη Σημασία» να επικρέμαται διαρκώς πάνω από τα κεφάλια μας και να σκιάζει διαρκώς την καρδιά μας. Ό,τι κάνουμε και δεν κάνουμε δεν μπορεί να ιδωθεί ποτέ γυμνό, πρέπει να είναι διαρκώς προσκολλημένο σε μια Μεγάλη Σημασία, διαρκώς εξεταζόμενο ως οργανικό της μέρος. Σε μια Μεγάλη Σημασία, γιατί ούτως ή άλλως ό,τι συμβαίνει στον κόσμο είναι τρομερά σημαντικό, η ζωή μας είναι τρομερά σημαντική, η περιπέτεια της ύπαρξης μας τρομερά σημαντική. Φέρουμε διαρκώς μια ευθύνη, οφείλοντας να ανταποκριθούμε στις προδιαγραφές αυτής της Σημασίας. Είμαστε σαν ηθοποιοί ενός έργου του οποίου δεν έχουμε καταφέρει να διαλευκάνουμε την υπόθεση (κι αυτό μας τρώει), σαν παίκτες ενός παιχνιδιού του οποίου δεν έχουμε καταλάβει ακριβώς τους κανόνες (κι αυτό μας κρατά σε έναν μετεωρισμό διαρκούς αποπροσανατολισμού).

Επαγγελματικά ποιοι είμαστε, τι έχουμε κάνει ως τώρα στη ζωή μας, τι θα θέλαμε να κάνουμε, από τι όνειρα έχουμε προσωρινά ή οριστικά παραιτηθεί; Δεν μας αρκεί ποτέ το τι έχουμε κάνει και ποιοι είμαστε εμείς σκέτο, υπάρχει η διαρκής σύγκριση με εκείνους που έχουν κάνει περισσότερα. Υπολειπόμαστε. Ματαιωνόμαστε. Καταθλιβόμαστε. Ή, αν τυχόν είμαστε από την άλλη πλευρά του λόφου, αν τυχόν είμαστε από εκείνους που πέτυχαν και αναγνωρίστηκαν, πάλι η Μεγάλη Σημασία δεν μας αφήνει σε ησυχία: υπάρχει το διαρκές άγχος για επιβεβαίωση, η διαρκής ανάγκη για αναγνώριση της δικής μας σημασίας εντός του πλαισίου της Μεγάλης.

Στα διαπροσωπικά; Εκεί κι αν κυριαρχεί σε κάθε επιμέρους τους πεδίο η Μεγάλη Σημασία. Γιατί υπάρχει πιθανώς ένα ποσοστό ανθρώπων συμφιλιωμένο με το κομμάτι επάγγελμα, που δεν επένδυσε ίσως ποτέ πολλά στο τι κάνει για να βγάζει λεφτά, αλλά μάλλον το ποσοστό μηδενίζεται όταν πηγαίνουμε στον παράγοντα ανθρώπινες σχέσεις. Ας πιάσουμε τις τέσσερις βασικές τους κατηγορίες. 

Η σχέση με τους γονείς μας, νεκρούς ή ζωντανούς. Και να τα τραύματα, και να τα ζόρια, και να οι γονείς μου με έκαναν έτσι και με έκαναν αλλιώς και να τα βάρη και να οι ψυχοθεραπείες μπας και βρούμε γιατί άραγε είμαστε όπως είμαστε και γιατί άραγε φερόμαστε με τον τρόπο που φερόμαστε. Μπορεί να το βρούμε μέχρι ένα σημείο, μπορεί περισσότερο, μπορεί λιγότερο, ό,τι όμως κι αν μείνει ανεύρετο και ανεπίλυτο, ό,τι κι αν μένει τραυματικό και προβληματικό, μπορεί να μας απασχολεί στο πεδίο της μεγάλης εικόνας και της Μεγάλης Σημασίας, αλλά σε τι μας εμποδίζει τόσο άραγε να περνάμε μέρες, ώρες ή έστω στιγμές χαράς;  

H σχέση με τα δικά μας παιδιά (είτε έχουμε, είτε σκεφτόμαστε αν θα αποκτήσουμε, είτε δεν αποκτήσαμε ποτέ). Καλά ή κακά έκανα που δεν απέκτησα ποτέ; Μωρέ καλά έκανα, αλλά κι αν είχα αποκτήσει; Καλά ή κακά θα κάνω αν αποκτήσω; Να φέρω μια ζωή σε αυτόν τον κόσμο και σε αυτήν την εποχή ή όχι; Αν πάλι έχω ήδη φέρει, ποιον τρόπο άραγε θα βρω εγώ να τραυματίσω το παιδί μου; Με φωτοτυπία του τρόπου με τον οποίο το έζησα εγώ ή θα έρθω να το βρω από την εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, αλλά με το ίδιο τελικά αποτέλεσμα (και σχεδόν πάντα και με τις καλύτερες προθέσεις); Για το καλό του. Εκεί το τραύμα από βάρος μετατρέπεται σε τύψεις: είσαι γονιός όμως, αυτό σου αναλογεί. 

Πάμε στα ζευγαρικά. Να έχω ή να μην έχω άνθρωπο δίπλα μου; Μα έχω πληγωθεί τόσες φορές, πώς θα ξαναμπώ στη διαδικασία; Αντέχω νομίζεις; Μήπως είμαι καλύτερα μόνος μου; Μπα, με τρώει κι αυτό, πολύ με τρώει. Ξέρεις τι θα ‘θελα; Έναν άνθρωπο δίπλα μου. Να που τον βρήκα, να που τον έχω. Τι είναι ο άνθρωπος δίπλα μου; Είναι ακριβώς αυτό που θέλω; Έστω περίπου; Κι αν ναι, είμαι άραγε εγώ αυτό ακριβώς που θέλει; Έστω περίπου; Κι αν πάλι ναι, κι αν και στα δύο σκέλη του ζευγαριού ισχύει το ναι, για πόσο όμως; Για τώρα μόνο, για λίγο ακόμα, για πάντα; Κι αν είναι για πάντα, τότε τι, αυτό είναι η ευτυχία; Αυτό ήταν; Να γεράσεις και να πεθάνεις; Η Μεγάλη Σημασία διαρκώς γεμίζει με αστερίσκους το μυαλό μας. Η Μεγάλη Σημασία έρχεται να σου πει ότι στο ιδανικό σενάριο όλα τελικά θα πάνε κατά διαόλου, γιατί στο μεταξύ τους ντέρμπι αυτός επικράτησε τελικά του Θεού, που κι εκείνος νικούσε όσο υποσχόταν απόδραση από τη Μεγάλη Σημασία της ζωής και ραντεβού σε μια άλλη πάρα πολύ καλύτερη.

Και οι φίλοι; Τους αγαπάμε κι αυτούς; Ναι, προφανώς, ό,τι κι αν σημαίνει η λέξη. Στην περίπτωσή τους μάλιστα, η φάση μας είναι εξ ορισμού απαλλαγμένη κι από τα βάρη των πιο πάνω ειδών σχέσεων. Αλλά τι συνεπάγεται ότι τους αγαπάμε; Ως πού; Όσο δεν μας βαραίνουν και δεν μας δυσκολεύουν σε κάτι; Μα όταν έχουν δυσκολίες, δεν θα τους σταθούμε; Ναι, αλλά πόσο; Πόσο μας ξεβολεύει η δυσκολία; Και πόσο δικαιούμαστε να επέμβουμε στη ζωή τους; Πόσο μας πέφτει λόγος να πούμε αυτό να μην το κάνεις; Φιλία είναι να σέβεσαι τις επιλογές του άλλου ή να προσπαθείς να του επιβάλεις ότι εκείνες που έχεις εσύ στο μυαλό σου είναι ο σωστός τρόπος να ζεις; 

Η Μεγάλη Σημασία βρίσκεται παντού. Σε εξετάζει. Σε πλαισιώνει, Σε προβάλει στο μέλλον, σου κάνει ρετροσπεκτίβα στο παρελθόν, σε χωροθετεί, σε συγκρίνει, σου πιπιλάει το μυαλό, δεν πατάει ποτέ το mute. Δεν λέω ότι δεν γεννάμε εξαιτίας της. Ή κι αν το λέω, σίγουρα δεν φταίει μόνο αυτή. Κι άλλωστε, ας μη γεννήσουμε και ποτέ. Αλλά ας αφήσουμε λίγο χώρο στα ιδανικά μας και για τη χαρά. Τη σκέτη, την απλή, τη γυμνή. Ας λαχταρήσουμε λίγο τη χαρά. Κι αν κρατάει όσο ένα τραγούδι, τουλάχιστον να το τραγουδήσουμε.