-598051.jpg)
Ο Κωνσταντίνος Μάνος είναι ένας από τους πιο διάσημους φωτογράφους του κόσμου. Ο ίδιος τη δουλειά του τη διαχωρίζει σε δύο ενότητες: εκείνη που του εξασφάλισε τα προς το ζην, τη δουλειά που έχει κάνει για έντυπα όπως το Esquire και το Life, και την καλλιτεχνική, εκείνη που έκανε όταν μπορούσε να ξεκλέψει λίγο χρόνο προκειμένου να ταξιδέψει, κυρίως στην Αμερική, και να αιχμαλωτίσει στα κάδρα του καθημερινές σκηνές ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που όμως λόγω της ιδιαίτερης οπτικής γωνίας του καλλιτέχνη δημιουργούν στο θεατή μια αίσθηση ανησυχίας, προβάλλουν με υπαινικτικό τρόπο την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης που άλλες φορές μπορεί να είναι αξιαγάπητη και άλλες να προβληματίζει. Ένας άλλος διαχωρισμός που υπάρχει στη δουλειά του Μάνου είναι το θέμα του φιλμ. Μέχρι το 1982 ήταν αποκλειστικά ασπρόμαυρο. Στη συνέχεια, μόνο έγχρωμο. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου, οι Αθηναίοι θα έχουν τη δυνατότητα να δουν δείγμα και από τις δύο ενότητες. Το Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει τη σειρά «A Greek portfolio, 50 χρόνια μετά», η οποία έχει αποτυπώσει την Ελλάδα των αρχών του ’60, μια Ελλάδα αγροτική που δεν υπάρχει πια, και ο χώρος Athens House of Photography παρουσιάζει παράλληλα την έκθεση «American Color», η οποία περιλαμβάνει έγχρωμες φωτογραφίες από πανηγύρια, εκθέσεις, παρελάσεις και δημόσιες συγκεντρώσεις στις ΗΠΑ. Με την ευκαιρία των δύο εκθέσεων συναντήσαμε τον Κωνσταντίνο Μάνο, ο οποίος μας μίλησε για τη δουλειά του.
ελculture: Μέχρι το 1982 οι φωτογραφίες που βγάζατε ήταν σε ασπρόμαυρο φιλμ, αλλά από τότε και μετά υιοθετήσατε το έγχρωμο φιλμ. Γιατί χρησιμοποιούσατε το ασπρόμαυρο φιλμ τόσο καιρό και ποιος είναι ο λόγος που αλλάξατε τελικά;
Κωνσταντίνος Μάνος: Φωτογράφιζα σε ασπρόμαυρο φόντο για όλη μου τη ζωή. Την αγαπούσα την ασπρόμαυρη φωτογραφία και επεξεργαζόμουν όλα τα φιλμ μόνος μου, όλη την προσωπική -όχι την επαγγελματική- δουλειά μου και έκανα τις δικές μου εκτυπώσεις. Μετά όμως άρχισα ένα μεγάλο και υπέροχο πρότζεκτ, το οποίο και τελείωσα στη Βοστώνη. Έξι μήνες φωτογραφήσεων και 500 ρολά φιλμ για ένα μεγάλο event στη Βοστώνη. Μετά πέρασα κρίση μέσης ηλικίας, είχα βαρεθεί τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες, δεν είχα καθόλου ενθουσιασμό και είχα χάσει την έμπνευσή μου. Οπότε σκέφτηκα, εντάξει, θα επιβιώσω, είμαι ένας καταξιωμένος επαγγελματίας. Όμως, μια μέρα πήρα την κάμερά μου και πήγα στο πάρκο, ήταν ένα καλοκαιρινό απόγευμα και έβγαλα κάποιες φωτογραφίες με έγχρωμο φιλμ. Είχα αυτήν τη σκέψη, ότι ήθελα να ασχοληθώ με το χρώμα, γιατί κάποιες από τις τελευταίες ασπρόμαυρες φωτογραφίες μου αισθανόμουν ότι ήθελαν χρώμα. Αυτές οι φωτογραφίες έπρεπε να είναι έγχρωμες. Έτσι, λοιπόν, σιγά σιγά ξεκίνησα να βγάζω έγχρωμες φωτογραφίες, να δημιουργώ την αφήγηση ενός είδους Americana, μέρη όπου μαζεύονται οι Αμερικάνοι όπως το Coney Island και η Φλόριντα, σε παραλίες, εκδηλώσεις, παρελάσεις και εκθέσεις. Μερικές φωτογραφίες ήταν πολύ περίεργες. Μου πήρε πολύ καιρό να το ολοκληρώσω, επειδή δούλευα σε αυτό το πρότζεκτ όταν είχα ελεύθερο χρόνο από τις υποχρεώσεις μου για την εμπορική μου δουλειά, ένα Σαββατοκύριακο από δω, ένα Σαββατοκύριακο από κει. Οπότε πήρε χρόνια.
ελc: Ποια είναι η διαφορά στην ποιότητα ανάμεσα στις ασπρόμαυρες και τις έγχρωμες φωτογραφίες;
Κ.Μ.: Η ασπρόμαυρη είναι περισσότερο ένα ντοκουμέντο, ενώ η έγχρωμη είναι πιο αφηρημένη. Στην έγχρωμη δεν υπάρχουν τόσα πολλά πρόσωπα, η δουλειά δεν έχει τόσο ως επίκεντρο τον άνθρωπο. Ασχολείσαι περισσότερο με τη φωτογραφία και το φως. Ξεκίνησα να χρησιμοποιώ πλάτες ανθρώπων και σκιές.
ελc: Υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας…
Κ.Μ.: Πάντα υπάρχει κάποια ανθρώπινη παρουσία, έστω και μία σκιά. Υπάρχει πάντα μία στιγμή… Στην εισαγωγή στο American Color λέω ότι υπάρχουν δύο σημαντικά πράγματα που θέλω να υπάρχουν στις εικόνες μου: Η πειστικότητα, να σε κάνουν να πιστεύεις πως αυτό που βλέπεις είναι αληθινό, ότι έχει όντως συμβεί, δεν υπάρχει ποτέ ψηφιακή επεξεργασία και το δεύτερο είναι η στιγμή, το τι συνέβη μέσα σε δύο πεντηκοστά του δευτερολέπτου της ώρας της μέρας του χρόνου. Δεν έγινε ποτέ πριν και δε θα γίνει ποτέ ξανά. Οπότε υπήρξε κάποια μαγεία εκεί πέρα. Ήταν η συγκεκριμένη στιγμή. Τράβηξα πολλά φιλμ κατά τη διάρκεια των ετών και τελικά το πρότζεκτ ολοκληρώθηκε. Έχω τέσσερα μεγάλα κουτιά γεμάτα σλάιντς. Είναι ένα τεράστιο αρχείο, αλλά δεν πρόκειται για ντοκουμέντα, είναι μόνο ένα προσωπικό σχόλιο για το πως έβλεπα την Αμερική. Όταν ξεκινούσα τη δουλειά αυτή, διάβασα μια φράση του Arthur Rimbaud που έλεγε πως «σε όλα τα όμορφα πράγματα υπάρχει κάτι το περίεργο». Τώρα όμως τελείωσα με το χρώμα. Όχι άλλο χρώμα. Θέλω να ξανακάνω κάτι ασπρόμαυρο, στο οποίο θα δείτε πάλι πρόσωπα, καταστάσεις.
ελc: Ενδιαφέρεστε για τους φτωχούς ανθρώπους και τις μειονότητες; Είναι ένα μεγάλο κομμάτι της δουλειάς σας;
Κ.Μ.: Στις ΗΠΑ φωτογράφιζα φτωχούς μαύρους…
ελc: Οι Έλληνες ήταν επίσης πολύ φτωχοί την περίοδο που κάνατε το ελληνικό πορτοφόλιο σας το 1961…
Κ.Μ.: Ήταν πολύ φτωχοί και εγώ δούλεψα σε χωριά που δεν είχαν καθόλου ρεύμα. Ο κανόνας ήταν ότι έψαχνα να βρω τον πιο υποτυπώδη τρόπο ζωής. Δεν υπήρχαν ψυγεία, τηλεοράσεις, ούτε καν ραδιόφωνα. Ήταν φτωχοί, αλλά υπήρχε αρκετό φαγητό, είχαν στέγη και ρούχα και ήταν περήφανοι. Δεν ήταν καταπιεσμένοι. Είχαν τη ζωή τους, ήταν πολύ ανεξάρτητοι και παρήγαγαν όλα αυτά που χρειάζονταν. Ήταν πολύ φιλόξενοι. Στην Αμερική δούλεψα πολύ με φτωχούς ανθρώπους. Ακόμα και στο American Color πήγα σε μέρη που θα πήγαινε η εργατική τάξη, οι καθημερινοί άνθρωποι. Δεν πήγα ποτέ σε μέρη που πήγαιναν οι πλούσιοι. Έψαχνα την πρώτη ύλη, ακατέργαστο υλικό για να φτιάξω μια εικόνα made in America, αλλά δεν προσπαθούσα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για την Αμερική. Χρησιμοποιούσα αυτά τα μέρη, το χρώμα, τη στιγμή και το φως για να φτιάξω μια πιο σουρεαλιστική εικόνα, πιο περίπλοκη. Υπάρχουν δύο είδη φωτογραφιών: Εκείνες που τις κοιτάς και δεν τις ξανακοιτάς, όπως με τις περισσότερες φωτογραφίες στις εφημερίδες, είναι η φύση τους. Είναι εφήμερες. Οι φωτογραφίες όμως που μπορείς να τις κρεμάσεις στον τοίχο ή που μπορούν να χαραχτούν στη μνήμη σου επειδή είναι πιο περίπλοκες και γεννούν ερωτήματα δεν είναι τόσο πολλές.
ελc: Από ποια οπτική βλέπετε τον άνθρωπο; Σας φαίνεται παράξενος; Τον συμπαθείτε;
Κ.Μ.: Τα ανθρώπινα όντα τα βρίσκω ενδιαφέροντα. Βρίσκω τη σχέση μεταξύ τους ενδιαφέρουσα. Επίσης, τραβά την προσοχή μου ό,τι συμβαίνει σε ένα μέρος, σε συνδυασμό με το φως, το χρώμα και τη διάθεση. Βρίσκω ακόμα και το πιο αμόρφωτο ανθρώπινο ον σαν σώμα και πλαίσιο ενδιαφέρον και μου αρέσει να το χρησιμοποιώ σε σχέση με το περιβάλλον. Η δουλειά μου προσπαθεί να ξεπεράσει τα όρια της τεκμηρίωσης. Κάνω μια τεκμηρίωση προσωπικού είδους, αν χρειάζεται ένας τίτλος.
ελc: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είστε ένας καλλιτέχνης…
Κ.Μ.: Δε μου άρεσαν ποτέ οι άνθρωποι που δίνουν στον εαυτό τους αυτόν τον τίτλο. Είμαι ένας φωτογράφος. Αν γίνω καλλιτέχνης, αυτό θα συμβεί επειδή με σέβονται και έχω κάνει εκθέσεις. Το θεωρώ αλαζονικό κάποιος να αποκαλεί τον εαυτό του καλλιτέχνη. Είναι ένας τιμητικός τίτλος.
ελc: Πώς ξέρετε πότε είναι η κατάλληλη στιγμή να πατήσετε το κουμπί για να βγάλετε μια φωτογραφία;
Κ.Μ.: Είναι η στιγμή της απόφασης. Κάθε πλαίσιο είναι σαν σκηνικό θεάτρου. Από την απόσταση που βλέπεις μια κατάσταση που προκύπτει. Υπάρχει ένα ενδεχόμενο να συμβεί. Και βλέπεις το σκηνικό και θέλεις να είσαι μέσα στο κάδρο. Οπότε μετά κάνεις ότι φωτογραφίζεις την εκκλησία, το δρόμο, τα αμάξια και δεν κοιτάζεις στα μάτια τους ανθρώπους που θέλεις να φωτογραφίσεις, εσύ απλά κλικάρεις, κλικάρεις και τελείωσε. Εγώ φωτογραφίζω ανθρώπους χωρίς να το γνωρίζουν. Δεν τους μιλάω ποτέ, δεν ξέρουν ποτέ τι κάνω, δεν ξέρουν ότι παίρνω δική τους φωτογραφία. Και ποτέ δεν αλλάζω τα περιθώρια στις φωτογραφίες. Ακόμα και στο Greek Portfolio ήμουν εκεί, ήξεραν ότι ήμουν εκεί, αλλά δεν ήξεραν πότε φωτογράφιζα. Περιμένω να κάνουν ό,τι κάνουν και μετά φωτογραφίζω. Και πάντα χρησιμοποιώ ευρυγώνιους φακούς και είμαι πολύ κοντά τους.
ελc: Ποιο είναι το σημαντικότερο πράγμα που πρέπει να ξέρει ένας νέος φωτογράφος;
Κ.Μ.: Πιστεύω ότι ένας νέος φωτογράφος πρέπει να σκεφτεί το θέμα με το οποίο θα ασχοληθεί, πώς θα είναι οι φωτογραφίες του, τι φως θέλει να έχουν. Αν θα χρησιμοποιήσει έγχρωμο ή ασπρόμαυρο φιλμ. Και πρέπει να εστιάσει στο να είναι η άποψή του συγκεκριμένη και ξεκάθαρη, μια προσωπική άποψη, όχι γενικότητες. Υπάρχουν γενικότητες και λεπτομέρειες. Έχουμε δει στο παρελθόν τις γενικότητες. Ο καθένας έχει δει πώς είναι όλα. Οι ζούγκλες, ο ουρανός, το φεγγάρι, πώς μοιάζουν. Ένας φωτογράφος πρέπει να μας δείξει κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί και που δε θα ξαναδούμε ακριβώς λόγω του τρόπου που εκείνος βλέπει. Και του τρόπου που επιλέγει. Αυτό είναι το επίκτητο προσόν ενός καλού φωτογράφου. Βλέπεις κάτι που κανένας άλλος δεν έχει δει.
ελc: Επισκεφθήκατε την Art-Athina; Ποια είναι η γνώμη σας για την ελληνική τέχνη;
Κ.Μ.: Εντυπωσιάστηκα πολύ. Βρήκα πολύ σοφιστικέ τέχνη εκεί. Βρήκα περισσότερα από όσα περίμενα. Αλλά εξεπλάγην με το πόσο λίγες φωτογραφίες υπήρχαν. Και όχι πολύ καλές φωτογραφίες.
ελc: Πώς σας φαίνεται η Ελλάδα 50 χρόνια μετά την πρώτη σας επίσκεψη;
Κ.Μ.: Ξέρω όλα τα προβλήματα με την οικονομία, αλλά βρίσκω τους Έλληνες πολύ εξελιγμένους, ενδιαφέρονται για τη σύγχρονη τέχνη, αυτό που κάνουν τώρα είναι να επηρεάζονται από τον υπόλοιπο κόσμο. Ελπίζω να μη χάσουν την ελληνικότητά τους. Να μην γίνουν γενικοί, κλισέ Ευρωπαίοι, γιατί η Ελλάδα έχει να προσφέρει περισσότερα από αυτήν την παγκόσμια ταυτότητα. Ξέρω ότι οι Ευρωπαίοι μας έχουν εκφοβίσει, δεν κατασκευάζουμε ωραία αμάξια, δεν έχουμε υψηλή ραπτική, αλλά έχουμε έναν υπέροχο πολιτισμό που είναι μοναδικός, ειδικά στη λαϊκή μουσική, τουλάχιστον η Ελλάδα που εγώ ξέρω. Η παραδοσιακή μουσική από τη Θράκη, η οποία διαφέρει από τη μουσική στα νησιά ή τη Θεσσαλία, τα ρεμπέτικα. Ακόμα και οι Έλληνες ζωγράφοι είναι Έλληνες, δεν είναι διεθνείς, σαν τον Τσαρούχη και τον Φασιανό. Προτιμώ την τέχνη που προέρχεται από τις ρίζες μας, από τη γη μας, παρά να πνίγεται από μια γενική ευρωπαϊκή ρίζα.
ελc: Θα φωτογραφίσετε ξανά την Ελλάδα;
Κ.Μ.: Δεν έρχομαι πολύ συχνά, καθώς ήμουν πολύ απασχολημένος με το πρότζεκτ μου στην Αμερική. Οι ΗΠΑ είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα και περίπλοκη χώρα και ένα ενδιαφέρον μέρος για εμένα να φωτογραφίζω, ειδικά την περίοδο που δούλευα πάνω στη σειρά «American Color». Η πρώτη ύλη ήταν πολύ πλούσια. Δε νομίζω ότι θα είχα βρει τέτοιο υλικό στην Ελλάδα. Θα έβρισκα περισσότερο υλικό για ασπρόμαυρες φωτογραφίες, για τους ανθρώπους. Δε θα πήγαινα ποτέ ξανά να φωτογραφίσω στα χωριά. Αν επέστρεφα, θα φωτογράφιζα στην Αθήνα. Η Αθήνα είναι τώρα ο καθρέφτης της Ελλάδας, σε αντίθεση με τότε που ήταν τα χωριά. Υπήρχε αθωότητα και αγνότητα, τα πράγματα ήταν απλά. Τώρα με τη μίξη με το εξωτερικό, την Ευρώπη και την Αμερική, τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο μπερδεμένα. Από πού έρχονται τα λεφτά, πώς έρχονται, πώς χρησιμοποιούνται, πώς είναι κατανεμημένα;
Η έκθεση του Κωνσταντίνου Μάνου American color παρουσιάζεται στο The Athens House of Photography από τις 23/5 έως τις 31/8, ενώ το A Greek portfolio στο Κεντρικό Κτίριο του Μουσείου Μπενάκη από τις 22/5 έως τις 25/8.
