Κανένα σκοτάδι δε θα μας κάνει να ξεχάσουμε

«Η αληθινή μουσική και η τέχνη γενικότερα οφείλει να προφητεύει τα χειρότερα τις εποχές που οι άνθρωποι νομίζουν πως ευημερούν και τα καλύτερα όταν δυστυχούν, καταθλίβονται και πιστεύουν πως έχουν όλα χαθεί, υπενθυμίζοντάς τους πως πάντα, στο πιο βαθύ σκοτάδι, άνθιζε η συνείδηση και η ορμή για εξέλιξη», Γιάννης Αγγελάκας.

Φόντο μαύρο. Φως λευκό γράφει πάνω του αναλάμποντας μια ιστορία συνείδησης και υπενθύμισης. Το 2007, ο Τουρκοαρμένιος δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ δολοφονείται εν ψυχρώ από ένα 17χρονο Τούρκο εθνικιστή. Η δολοφονία του Ντινκ προκαλεί διεθνή κατακραυγή εν μέσω κατηγοριών για εμπλοκή παρακρατικών παραγόντων: ο Ντινκ ευαγγελιζόταν την αγάπη και την αλληλεγγύη και μαχόταν για την προώθηση των τουρκοαρμενιακών σχέσεων, διακηρύσσοντας όμως παράλληλα την ανάγκη να αναγνωριστεί ως γενοκτονία η σφαγή των Αρμενίων από τις Οθωμανικές αρχές κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.

Το ασπρόμαυρο animation βίντεο του Hüseyin Karabey με τίτλο «Κανένα σκοτάδι δε θα μας κάνει να ξεχάσουμε» καταγράφει το κίνημα διαμαρτυρίας που συνόδεψε την κηδεία του Ντινκ και την ερωτική επιστολή που ανάγνωσε ως επικήδειο η σύζυγός του Ράκελ Ντινκ: «Κανένας άνθρωπος δε γεννιέται σπουδαίος από μόνος του. Οι πράξεις είναι αυτές που καθιστούν κάποιον σπουδαίο… Με την απόφασή σας να συγκεντρωθούμε εδώ σήμερα, αποδεικνύετε ότι κι εσείς είστε ικανοί για μεγάλες ιδέες… Μη σταματήσετε σήμερα. Μη συμβιβαστείτε με την υφιστάμενη κατάσταση… Αγάπη μου, ποιος θα μπορούσε να ξεχάσει ποτέ τα όσα έκανες και είπες; Ποιο σκοτάδι θα μπορούσε να μας κάνει να λησμονήσουμε; … Θα μπορούσε ο φόβος να μας κάνει να ξεχάσουμε την αγάπη; Τη ζωή; Την καταπίεση; Τις απολαύσεις του υλικού κόσμου; Ή μήπως ο θάνατος θα μας κάνει να ξεχάσουμε, αγάπη μου; Όχι. Κανένα σκοτάδι δεν μπορεί να το κάνει αυτό, αγάπη μου».

Claire Fontaine, Burning of P.I.G.S. (2011). Βιντεοπροβολή, χρώμα και ήχος. Παραχώρηση του καλλιτέχνη και του Musac, Ισπανία.

Λίγα μίλια δυτικά στον παγκόσμιο χάρτη, λίγα χιλιόμετρα δυτικά στο χάρτη της πόλης. Δωμάτιο σκοτεινό. Φόντο λευκό. Έκρηξη φωτός. Τα «γουρούνια» του ευρωπαϊκού νότου παίρνουν ένα ένα φωτιά. Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, στάχτη. Πολιτεύματα, κοινωνικά κεκτημένα, αξίες, ανθρώπινες ζωές, στάχτη. Η βιντεοσκοπημένη εγκατάσταση της κολεκτίβας Claire Fontaine προειδοποιεί συμβολικά για τις πραγματικές διαστάσεις μιας σταθερά υποτιμημένης υπερεθνικής συνθήκης. Τι είδους «αναδάσωση» θα μπορέσει να ξαναχτίσει όσα έχασε η Δύση;

Λίγα βήματα πιο πέρα, πίσω στο φυσικό φως, μια νέον πινακίδα, έτερη εγκατάσταση της ίδιας κολεκτίβας: «ΝO PRESENT». Δεν υπάρχει παρόν. Καμπανάκι κινδύνου περισσότερο και όχι πεσιμιστικός αφορισμός. Οι συνέπειες των κάθε είδους πολιτικών και οικονομικών «εμπρησμών» δεν είναι μελλοντολογικά σενάρια, αλλά ήδη βιωμένο παρόν. Ένα παρόν που παύει πια να υπάρχει ως αυτονόητο ή ετεροδομημένο, αλλά είναι κάτι που διεκδικείς και χτίζεις από την αρχή. Και στην εποχή που σήμανε το τέλος των ενικών αριθμών, αυτό δεν μπορεί παρά να είναι ζήτημα συλλογικό και όχι ατομικό.

Πίσω στα ανατολικά της πόλης, πίσω στην Ανατολή. Σε φόντο καθημερινό, μέσα στο τελευταίο τζαμί που χτίστηκε στη Θεσσαλονίκη, μόλις έναν αιώνα πριν, μια ταινία μικρού μήκους αφηγείται ακριβώς αυτή την ανάγκη να υψωθούμε πάνω από ό,τι μας χωρίζει και να ζήσουμε μαζί. Στο «Ακορντεόν», ο σπουδαίος Ιρανός σκηνοθέτης Τζαφάρ Παναχί, που από το 2010 έχει καταδικαστεί σε εξαετή κατ’ οίκον περιορισμό και εικοσαετή στέρηση της δυνατότητας να κινηματογραφεί λόγω «αντικαθεστωτικής προπαγάνδας», μιλά για την ανάγκη να δοθεί ένα τέλος στη βία και τη μισαλλοδοξία και στηρίζει τις ελπίδες του στις νέες γενιές, που ξέρουν ότι η αλληλεγγύη σε πάει μακρύτερα από τη σύγκρουση.

Η κεντρική έκθεση «Παντού αλλά Τώρα» της 4ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης υπό την επιμέλεια της διεθνούς φήμης Adelina von Fürstenberg είναι ένα καλειδοσκόπιο ιστοριών και βλεμμάτων που απλώνεται στο χώρο και στο χρόνο της Μεσογείου και της Θεσσαλονίκης. Ιστορίες που θυμίζουν όσα έγιναν και που προβλέπουν όσα θα συμβούν. Κυριολεξίες και μεταφορές. Μακρινές ή κοντινές. Γνωστές ή ανοίκειες. Σε πρώτη, δεύτερη ή πολλαπλή ανάγνωση. Μας θυμίζουν ότι υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος εκεί έξω, έξω από μας, έξω από τους τοίχους της βολής μας. Ένας κόσμος γεμάτος Χραντ Ντινκ και «γουρούνια» στην πυρά και φως και σκοτάδι και μουσική. Ένας κόσμος που χρειάζεται να γνωρίσουμε, γιατί, όπως μας έμαθε ο Julian Barnes, όσα περισσότερα μαθαίνεις, τόσο λιγότερο φοβάσαι. Τους «εμπρηστές» και τα κάθε είδους σκοτάδια.

Ανεξάρτητα από το καλλιτεχνικό της αποτέλεσμα, η έκθεση «Παντού αλλά Τώρα» πετυχαίνει κάτι εξαιρετικά σημαντικό: σε μια εποχή που το σύνθημα «Τέχνη για όλους» έχει γίνει μόνιμη επωδός κάθε είδους πολιτιστικής και καλλιτεχνικής διοργάνωσης, με την πολυφωνία και την πολυτροπικότητά της καταφέρνει να πλησιάσει το στόχο ίσως περισσότερο από κάθε άλλη προσπάθεια ως τώρα. Τέχνη για τους μυημένους και τέχνη για τους πολλούς, που αίρει τους περιορισμούς και τους αυτισμούς του παρελθόντος φέροντας ένα ξεκάθαρο μήνυμα: «Η τέχνη είναι το ισχυρότερο σύγχρονο μέσο για την επικοινωνία των λαών, το ισχυρότερο μέσο για την κατανόηση της ίδιας της ζωής». Και γι’ αυτό, είναι πολλαπλά κρίσιμο να είναι τέχνη για όλους. Γιατί σε καιρούς σκοτεινούς, δεν είναι οι γνώστες εκείνοι που την έχουν ανάγκη, αλλά όσοι δεν ξέρουν και φοβούνται.

Η έκθεση «Παντού αλλά Τώρα» διαρκεί έως τις 31/01/14. Φιλοξενείται σε διάφορους χώρους της πόλης, μουσειακούς και μη, γι’ αυτό απαιτεί χρόνο και προσεκτική ανάγνωση του ειδικού χάρτη που παρέχεται. Το ίδιο διάστημα, στο πλαίσιο του κεντρικού και του παράλληλου προγράμματος, διοργανώνεται μια σειρά δράσεων και εκθέσεων. Η είσοδος είναι δωρεάν. Για περισσότερες πληροφορίες: http://www.thessalonikibiennale.gr

Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου είναι από το μικρού μήκους animation του Hüseyin Karabey «Κανένα σκοτάδι δεν θα μας κάνει να ξεχάσουμε», 2011.