Η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄, μονάρχης του Ηνωμένου Βασιλείου και ιδιοκτήτρια μιας από τις μεγαλύτερες συλλογές έργων τέχνης στον κόσμο, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 96 ετών. Παρόλο που εμφανιζόταν συνεχώς στα μέσα ενημέρωσης τα τελευταία 70 χρόνια, δεν αποκάλυψε ποτέ πολλά για αυτή την εκπληκτική συλλογή, αφού το πρωτόκολλο απαιτεί οι δημοσιογράφοι να μην υποβάλλουν ερωτήσεις στη μονάρχη.
Η νεαρή πριγκίπισσα Ελισάβετ δεν φοίτησε σε σχολείο και αντ’ αυτού διδασκόταν στο σπίτι. Αυτό που αναφέρεται στη βασιλική ιστοσελίδα είναι ότι ανάμεσα στα μαθήματα που διδασκόταν ήταν η τέχνη και η μουσική. Μεγάλωσε ανάμεσα στη μεγαλύτερη συλλογή θησαυρών τέχνης στον κόσμο εκτός μουσείου. Αλλά όταν είσαι νέος, περιτριγυρισμένος από έναν τέτοιο πλούτο, είτε μαγεύεσαι είτε γίνεσαι αδιάφορος.
Η υπερπολυτελής Βασιλική Συλλογή με τους πίνακες, τα γλυπτά και τα παλάτια, αποτελούσε το σκηνικό της καθημερινής της ζωής και η Ελισάβετ Β΄ φρόντισε, σύμφωνα με όσα γράφονται στον Τύπο, περισσότερο από οποιονδήποτε επιφανή προκάτοχό της, για να μοιραστεί τους βασιλικούς της θησαυρούς.
Η συλλογή που επέβλεπε ήταν τεράστια: 7.600 πίνακες ζωγραφικής (υπερτριπλάσιος αριθμός από αυτόν που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη), 2.000 μινιατούρες (η μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο) και πάνω από 500.000 χαρακτικά και σχέδια – για να μην αναφέρουμε έπιπλα, κεραμικά, ρολόγια, όπλα και πανοπλίες, αρχεία, βιβλία, φωτογραφίες και, φυσικά, τα κοσμήματα του Στέμματος. Η Βασιλική Συλλογή θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες συλλογές τέχνης στον κόσμο και μία από τις τελευταίες μεγάλες ευρωπαϊκές βασιλικές συλλογές που παρέμειναν ανέπαφες.
Περιλαμβάνοντας σχεδόν όλες τις πτυχές των καλών και διακοσμητικών τεχνών και αριθμώντας περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντικείμενα, η Συλλογή αποτελεί ένα μοναδικό και πολύτιμο αρχείο των προσωπικών προτιμήσεων των βασιλιάδων και των βασιλισσών τα τελευταία 500 χρόνια. Περισσότερα από 5.550 αποκτήματα έγιναν κατά τη διάρκεια της βασιλείας της και καταγράφονται στα αρχεία του καταπιστεύματος. Περιλαμβάνουν δώρα από ξένους επισήμους τα οποία και ενσωματώθηκαν στο καταπίστευμα, ενώ οι δικές της αγορές παρέμεναν σχεδόν εντελώς άγνωστο έδαφος.
Η Βασιλική Συλλογή διατηρείται εμπιστευτικά από τη βασίλισσα ως κυρίαρχη για τους διαδόχους της και το έθνος. Δεν της ανήκει ως ιδιώτη.
Κατά την άνοδο της Ελισάβετ στον θρόνο το 1952, ο Επιθεωρητής των Εικόνων της Βασίλισσας, υπεύθυνος για τη φροντίδα και τη συντήρηση της βασιλικής συλλογής εικόνων που ανήκουν στον ηγεμόνα με επίσημη ιδιότητα, δεν ήταν άλλος από τον Anthony Blunt (Ιστορικός Τέχνης), ο οποίος την υπηρέτησε μέχρι το 1972. Ήταν αυτός που την εισήγαγε πραγματικά στις καλές τέχνες. Οι διάδοχοι του Blunt στη θέση του επιθεωρητή ήταν ο Oliver Millar (1972-88), ο Christopher Lloyd (1988-2005) και ο Desmond Shawe-Taylor (2005-20).
Η δημιουργία της Πινακοθήκης της Βασίλισσας
Ο Blunt οργάνωσε την πρώτη από τις δύο ενέργειες που άνοιξαν τη Βασιλική Συλλογή: τη δημιουργία της Queen’s Gallery.
Το κτίριο που βρισκόταν αρχικά στη θέση της σημερινής Queen’s Gallery σχεδιάστηκε από τον John Nash ως ένα από τα τρία πανομοιότυπα θερμοκήπια ή περίπτερα του παλατιού του Μπάκιγχαμ με τη μορφή ιωνικών ναών. Κατασκευάστηκε στη νοτιοδυτική γωνία του παλατιού, προς τον κήπο, και ολοκληρώθηκε το 1831. Το ωδείο μετατράπηκε σε ιδιωτικό παρεκκλήσι για τη βασίλισσα Βικτωρία το 1843, αλλά καταστράφηκε σε αεροπορική επιδρομή το 1940. Μετά από πρόταση της Βασίλισσας και του Δούκα του Εδιμβούργου, το ερειπωμένο παρεκκλήσι ανακατασκευάστηκε ως γκαλερί για τη Βασιλική Συλλογή το 1962.
Το 1997 διεξήχθη διαγωνισμός για τον διορισμό αρχιτέκτονα που θα επέκτεινε και θα εκσυγχρόνιζε την Πινακοθήκη για τον εορτασμό του Χρυσού Ιωβηλαίου της Βασίλισσας. Ο ρόλος των νεοδιορισθέντων αρχιτεκτόνων John Simpson & Partners περιελάμβανε τη δημιουργία μιας νέας εισόδου, τη βελτίωση της πρόσβασης, την ευελιξία των χώρων της Πινακοθήκης και την προσθήκη σύγχρονων συστημάτων για την προστασία του περιβάλλοντος. Η επέκταση της Πινακοθήκης της Βασίλισσας ύψους 20 εκατομμυρίων λιρών ήταν η σημαντικότερη προσθήκη στο Παλάτι του Μπάκιγχαμ τα τελευταία 150 χρόνια.
Από τα εγκαίνιά της το 1962, η Queen’s Gallery προσφέρει μια συνεχή σειρά 82 θεματικών εκθέσεων που παρουσιάζουν έργα από τη Βασιλική Συλλογή. Η τελευταία είναι η ”Japan: Courts and Culture” (έως τις 26 Φεβρουαρίου 2023), με αντικείμενα που συνέλεξαν διαδοχικοί μονάρχες.
Μια μεγάλη αλλαγή ήρθε μετά την καταστροφική πυρκαγιά στο Κάστρο του Ουίνδσορ το 1992. Μέχρι τότε η συλλογή διαχειριζόταν απευθείας από τον Βασιλικό Οίκο, αλλά το 1993 ιδρύθηκε ως φιλανθρωπικό καταπίστευμα, υπεύθυνο για τη φροντίδα και τη διανομή των έργων τέχνης, που θα χρηματοδοτούνταν από τα έσοδα που θα εισέπρατταν από το άνοιγμα των βασιλικών ανακτόρων στους επισκέπτες. Ήταν η πρώτη φορά που τα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ άνοιξαν το καλοκαίρι, σε μια εποχή που η βασίλισσα δεν διέμενε κανονικά, παρέχοντας μια σημαντική νέα πηγή εσόδων.
Από το 1993 το καταπίστευμα αφιέρωσε μεγάλο μέρος του πλεονάσματός του σε τρία κύρια έργα: την ανακαίνιση του Κάστρου του Ουίνδσορ μετά την πυρκαγιά του 1992, την επέκταση της Πινακοθήκης της Βασίλισσας το 2002 και τη δημιουργία μιας νέας πινακοθήκης στο Holyroodhouse του Εδιμβούργου, επίσης το 2002.
Η Μεγάλη Πινακοθήκη στο Holyroodhouse
Η Μεγάλη Πινακοθήκη, η μεγαλύτερη αίθουσα του παλατιού, είναι διακοσμημένη με πορτρέτα πραγματικών και θρυλικών βασιλιάδων της Σκωτίας. Απεικονίζοντας 95 βασιλείς και μία βασίλισσα, τα πορτραίτα δείχνουν τη μακρά σειρά της δυναστείας των Στιούαρτ, ξεκινώντας από τον Φέργκους Α΄, τον θρυλικό ιδρυτή της Σκωτίας το 330 π.Χ. περίπου.
Η σειρά περιλαμβάνει πορτρέτα του Μάκβεθ, βασιλιά της Σκωτίας και του Ρόμπερτ Μπρους, ο οποίος οδήγησε τη Σκωτία στη νίκη κατά των Άγγλων το 1314. Αρχικά υπήρχαν 111 πορτραίτα, αλλά πολλά από αυτά καταστράφηκαν το 1746 από κυβερνητικά στρατεύματα μετά την ήττα στη μάχη του Φόλκερκ.
Και παρόλο που η ενασχόληση της Ελισάβετ με τις εικαστικές τέχνες μπορεί να ήταν περιορισμένη, περιβαλλόταν από στενά μέλη της οικογένειάς της με έντονα ενδιαφέροντα. Η μητέρα της βασίλισσας ήταν σημαντική συλλέκτρια, αγοράζοντας πίνακες του Monet και του Sisley. Ο σύζυγος της Ελισάβετ, ο Δούκας του Εδιμβούργου (ο οποίος πέθανε τον Απρίλιο του 2021), ήταν ενθουσιώδης ακουαρελίστας, με δάσκαλο τον Edward Seago, και επίσης προσωπικός συλλέκτης. Και ο γιος της, ο πρίγκιπας Κάρολος, είναι ακόμη πιο επιδέξιος με τις ακουαρέλες, με βαθιά δέσμευση στην κτισμένη κληρονομιά.
Αν και η Βασιλική Συλλογή ενεργεί στο όνομα της Βασίλισσας, εκείνη άφησε σε μεγάλο βαθμό την επίβλεψη της οργάνωσής της στον Κάρολο. Ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Royal Collection Trust, υπηρετώντας για 28 χρόνια μέχρι τον Μάρτιο του 2021, οπότε και παρέδωσε τη θέση του στον τραπεζίτη James Leigh-Pemberton. Μια συνετή επιλογή, ειδικά όπως φαίνεται σήμερα με τον Κάρολο να κληρονομεί τον θρόνο γεγονός που τον καθιστά ακατάλληλο ως μονάρχη να διατηρήσει την προεδρία.
Επί Ελισάβετ οι κύριες προτεραιότητες για τη συλλογή ήταν η πρόσβαση του κοινού, η συντήρηση και η απογραφή. Πολλά από τα ωραιότερα έργα τέχνης μπορεί κανείς να τα δει στις 15 βασιλικές κατοικίες που είναι ανοιχτές για τους επισκέπτες, με σημαντικότερα το Κάστρο του Ουίνδσορ, τα Ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, το Holyroodhouse, το Χάμπτον Κορτ, τον Πύργο του Λονδίνου, το Osborne House και το Royal Pavilion του Μπράιτον). Είναι προνόμιο να βλέπει κανείς έργα τέχνης στα ιστορικά περιβάλλοντα για τα οποία αρχικά παραγγέλθηκαν ή αποκτήθηκαν, καθώς και προσωρινές εκθέσεις στα παλάτια και στην Πινακοθήκη της Βασίλισσας.
