«Είναι καθήκον μου να εκφράσω τα βάσανα των ανδρών, τα ατελείωτα βάσανα που συσσωρεύονται» – Κέτε Κόλβιτς
Όταν ένας άνθρωπος τσακισμένος, ραγισμένος, απελπισμένος, δημιουργεί τέχνη, δεν μπορεί παρά να αποτυπώσει κάθε λεπτή απόχρωση αυτής της συνθήκης στα έργα του. Ένα νεκρό παιδί παραδομένο ανάμεσα στα πόδια της μητέρας του. Η μητέρα είναι ένα πλάσμα εγκλωβισμένο στον χειρότερο εφιάλτη κάθε γονιού, τον θάνατο του παιδιού του. Οι σκιές της θλίψης απλώνονται στα γυμνά της μέλη. Το έργο της Γερμανίδας Κέτε Κόλβιτς (Käthe Kollwitz, 1867-1945) Μητέρα με το νεκρό παιδί της (1903), της οποίας η καλλιτεχνική δημιουργία διαμορφώθηκε από τις πολιτικές της πεποιθήσεις και το πρόσωπο της αγριότητας που της έδειξε η ζωή είναι καθολικά σπαρακτικό.
Εστιάζοντας σε θέματα μητρότητας, θλίψης και αντίστασης, η Κέτε Κόλβιτς έφερε την ορατότητα στην εργατική τάξη και επιβεβαίωσε τη γυναικεία άποψη ως απαραίτητο και ισχυρό παράγοντα αλλαγής.
Στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όταν πολλοί καλλιτέχνες πειραματίζονταν με την αφαίρεση, η Κέτε Κόλβιτς παρέμεινε προσηλωμένη σε μια τέχνη κοινωνικού σκοπού συνδέοντας το έργο της με έναν ανθρωπιστικό δεσμό.
Μετά τον θάνατό της σε ηλικία 77 ετών το 1945, λίγες ημέρες πριν από την κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας, για πολλά χρόνια η καλλιτεχνική της αξία παρέμεινε αναμφισβήτητα υποτιμημένη. Τώρα, τρεις μεγάλες εκθέσεις αφιερωμένες στο έργο της, μία στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και δύο στην Ευρώπη επιδιώκουν να αναδείξουν την καλλιτεχνική της ευφυία που κατάφερε να αποτυπώσει με συναισθηματική δύναμη τη σκοτεινή πλευρά της ζωής και τα κοινωνικά δεινά.
Στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) της Νέας Υόρκης, θα παρουσιαστούν περίπου 120 έργα, μεταξύ αυτών θα υπάρχουν μελέτες και άλλα δοκίμια για το γνωστό χαρακτικό της Γυναίκα με νεκρό παιδί (1903) που εκτείνονται από τις αρχές της δεκαετίας του 1890 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1940, προβάλλοντας το σύνολο της καριέρας της ως σχεδιάστριας, χαράκτριας και γλύπτριας για πρώτη φορά εδώ και 30 χρόνια με την επιμέλεια της Σταρ Φιγκούρα, από τις 31 Μαρτίου έως τις 20 Ιουλίου 2024:
«Κατέχει μια ενδιαφέρουσα θέση στην ιστορία της τέχνης αλλά στη συνολική ιστορία του μοντερνισμού, θεωρείται κάπως περιθωριακή φιγούρα», δήλωσε η Φιγκούρα σε συνέντευξη Τύπου και συνεχίζει «για την Κέτε Κόλβιτς «η θλίψη ήταν πάντα ένα σημαντικό θέμα στο έργο της, ακόμη και πριν πεθάνει ο γιος της, αλλά μετά από αυτό, ο θάνατος αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία στο έργο της».
Οργανωμένη χρονολογικά, η έκθεση θα παρακολουθήσει την εξέλιξη του έργου της Κόλβιτς σε μια περίοδο πρωτοφανούς αναταραχής στη γερμανική αλλά και την παγκόσμια ιστορία που σημαδεύτηκε από τα κοινωνικά δεινά της εκβιομηχάνισης στα τέλη του 19ου αιώνα και τα τραύματα του πολέμου και των πολιτικών αναταραχών στις αρχές του 20ού αιώνα.
Στο Μουσείο Städel της Φρανκφούρτης στη Γερμανία από τις 20 Μαρτίου έως και τις 9 Ιουνίου αφιερώνει και αυτό με τη σειρά του μια μεγάλη έκθεση στην Κόλβιτς θέλοντας να αποθεώσει την ποικιλομορφία, την εκρηκτική της δύναμη και τη νεωτερικότητά της. Με περισσότερα από 110 έργα σε χαρτί και χαρακτική η έκθεση επιχειρεί να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ αισθητικής και πολιτικής στο έργο της: «Μια συνάντηση με μια καλλιτέχνιδα της οποίου το έργο παραμένει επίκαιρο μέχρι σήμερα», αναφέρει ο διευθυντής του Μουσείου Städel, Φίλιπ Ντεμάντ. Η Εθνική Πινακοθήκη της Δανίας θα φιλοξενήσει επίσης από τις 7 Νοεμβρίου 2024 έως και τις 25 Φεβρουαρίου 2025 έργα της.
Κέτε Κόλβιτς – Η απεικόνιση του σκληρού προσώπου της ζωής
Η Κέτε Κόλβιτς γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1867 στην Πρωσία και μεγάλωσε μέσα σε μια φιλελεύθερη μεσοαστική οικογένεια. Ο πατέρας της Καρλ Σμιντ από νωρίς αναγνώρισε το ταλέντο της στο σχέδιο και ενθάρρυνε την καλλιτεχνική της ανάπτυξη στέλνοντάς την σε μια ιδιωτική ακαδημία τεχνών, κάτι ανήκουστο στα μέσα του 19ου αιώνα, καθώς οι γυναίκες δεν γίνονταν δεκτές σε κρατικές ακαδημίες κύρους εκείνη την εποχή.
Σπούδασε ζωγραφική στο Βερολίνο (1884-1885) και στο Μόναχο (1888-1889). Εντυπωσιασμένη από τα χαρακτικά του Μαξ Κλίνγκερ, εκτιμώντας τις πολλαπλές δυνατότητες που προσέφεραν, πολλαπλές επανεκτυπώσεις, ώστε να φτάσει σε περισσότερους ανθρώπους και για τα επόμενα 50 χρόνια αφιερώθηκε κυρίως στη γραφιστική τέχνη μετά το 1890, παράγοντας χαρακτικά, λιθογραφίες, ξυλογραφίες και σχέδια.
Το 1891 παντρεύτηκε τον Καρλ Κόλβιτς, γιατρό ο οποίος θα ανοίξει κλινική σε μια εργατική συνοικία του Βερολίνου, και μαζί θα αποκτήσουν δύο γιους τον Χανς (1892–1971) και τον Πέτερ (1896-1914). Εκεί θα γίνει μάρτυρας των άθλιων συνθηκών ζωής των ανθρώπων της αγροτικής τάξης. Αυτοί θα γίνουν έμπνευση για τις πρώτες της απεικονίσεις με το πρώτο μεγάλο κύκλο έργων της αφιερωμένο στις προσπάθειες των αγροτών για εργατικές μεταρρυθμίσεις με τίτλο Εξέγερση των Υφαντών (1894-1898) επικεντρώνοντας τις προσπάθειές της στην ανάδειξη των αναξιοπρεπών συνθηκών κάτω από τις οποίες ζούσαν, αγωνιζόμενοι για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, ακολουθούμενο από τη σειρά έργων Πόλεμος των αγροτών (1902-1908).
Αρχικά η Κόλβιτς σχεδίαζε να δημιουργήσει αυτή τη σειρά ως έγχρωμες λιθογραφίες αλλά τελικά θα αποφασίσει να δημιουργήσει μια σειρά χαρακτικών παραδίνοντας μας μερικές από τις πιο σκληρές εικόνες καταπίεσης.
Η γωνία της διαγώνιας γραμμής των σωμάτων, η οποία ελάχιστα ξεπερνά το οριζόντιο έδαφος, συμβολίζει την ταπείνωση και την καταπίεση των αγροτών. Η παντελής έλλειψη κάθετων γραμμών ως μεταφορά της αξιοπρεπούς, όρθιας στάσης του ανθρώπου και ο βαρύς ουρανός από πάνω τονίζουν ακόμη περισσότερο την ατμόσφαιρα καταπίεσης. Στο σύνολο αυτών των έργων απεικονίζει τη δυσχερή θέση των φτωχών και καταπιεσμένων με τις έντονα απλοποιημένες, τολμηρά τονισμένες μορφές που αργότερα θα γίνει το σήμα κατατεθέν της.
Είναι η περίοδος που θα κερδίσει μια θέση διδασκαλίας στην Ακαδημία Γυναικών Καλλιτεχνών του Βερολίνου, ενώ το 1899 θα λάβει μέρος στην πρώτη έκθεση και στη Βιέννη το Μουσείο Albertina θα αποκτήσει λιθογραφίας από τη σειρά Εξέγερση των Υφαντών θέτοντας τον θεμέλιο λίθο για τη Συλλογή Κόλβιτς του Μουσείου.
Ο θάνατος του μικρότερου γιου της σε μάχη το 1914 την επηρέασε βαθύτατα. Συντετριμμένη από τον πόνο και την απώλεια ανθρώπινων ζωών, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας του γιου της αλλά και ενός εγγονού στον δεύτερο, τα έργα της θα συμπληρωθούν με τις τραυματικές εικόνες ως μάρτυρα των δύο παγκοσμίων πολέμων. Η εμπειρία της απώλειας του γιου της την μετέτρεψε σε φανατική ειρηνίστρια. Διεξήγαγε εκστρατεία κατά του πολέμου σχεδιάζοντας πλακάτ με συνθήματα όπως Ποτέ ξανά! σε μια γνωστή αφίσα του 1929.
Αποφασισμένη να κάνει τον πόνο της τέχνη, από το 1924 έως το 1932 η Κόλβιτς εργάστηκε επίσης πάνω σε ένα μνημείο από γρανίτη για τον γιο της, το οποίο απεικόνιζε τον σύζυγό της και την ίδια ως πενθούντες γονείς. Το 1932 ανεγέρθηκε ως μνημείο σε ένα νεκροταφείο κοντά στο Υπρ του Βελγίου. Η τελευταία μεγάλη σειρά λιθογραφιών της Κόλβιτς, ο Θάνατος (1934-1936), πραγματεύεται αυτό το τραγικό θέμα με σκληρές και μνημειώδεις φόρμες που μεταδίδουν την αίσθηση του δράματος.
Παρόλο που τα συγκλονιστικά θέματα και η δεξιοτεχνική τεχνική της Κόλβιτς έκαναν σύντομα το έργο της δημοφιλές σε όλη τη Γερμανία και τον δυτικό κόσμο, δημιούργησαν επίσης αντιδράσεις. Το 1933, η ναζιστική κυβέρνηση την ανάγκασε να παραιτηθεί από τη θέση της ως η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια που διορίστηκε στην Πρωσική Ακαδημία ενώ λίγο αργότερα της απαγορεύτηκε να εκθέτει την τέχνη της.
Κατά τα τελευταία της χρόνια, η Κόλβιτς παρήγαγε χάλκινα και πέτρινα γλυπτά που ενσωμάτωναν τους ίδιους τύπους θεμάτων και αισθητικών αξιών με το έργο της σε δύο διαστάσεις. Το 1940 πέθανε ο σύζυγός της και το 1942 ο εγγονός της σκοτώθηκε στη μάχη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο βομβαρδισμός του σπιτιού τους σε αεροπορική επιδρομή στο Βερολίνο το 1943 κατέστρεψε μεγάλο μέρος τους καλλιτεχνικού της έργου. Αμέσως μετά, η Κόλβιτς απομακρύνθηκε στο Μόριτζμπουργκ, μια πόλη λίγο έξω από τη Δρέσδη, όπου πέθανε δύο χρόνια αργότερα.
Η ικανότητά της να ανάγει τα πάντα στο έργο της στην απεικόνιση του πόνου παραμένει η υπογραφή της. Το μέσο που προτιμούσε για να ερμηνεύσει τη θλίψη και το πένθος με τόσο ρεαλιστικό τρόπο ήταν η τυπογραφία.
