Οι θεμελιώδεις αρχές – κανόνες είναι ικανές να εξηγήσουν τον κόσμο που ζούμε και τα φαινόμενά του, αλλά συχνά παραμένουν απρόσιτες για όσους δεν κατέχουν γνώση και άρτια θεωρητική και επιστημονική κατάρτιση. Εδώ ξεχωρίζουμε μερικούς τίτλους βιβλίων που μπορούν να διευρύνουν τη γνώση και την οπτική μας για την κατανόηση του κόσμου μας με εκλαϊκευμένο τρόπο, φέρνοντας την επιστήμη στο πιάτο μας.
Ο David Kaiser με την «Κβαντική Κληρονομιά», μας ταξιδεύει στον πυρήνα εμβληματικών ιστορικών στιγμών ανακάλυψης, με πρωταγωνιστές ορισμένους από τους σημαντικότερους επιστήμονες της περιόδου, ο Carlo Rovelli με την «Τάξη του Χρόνου» μας μυεί στη φιλοσοφία και τη φυσική του χρόνου, δεκαπέντε Έλληνες επιστήμονες με το «Ψευδοεπιστήμες και θεωρίες συνωμοσίας» με την επιστημονική επιμέλεια του αστροφυσικού καθηγητή Μανώλη Πλειώνη επιχειρούν την αποδόμηση με λογικά επιχειρήματα κάποιων ψευδοεπιστημονικών απόψεων, ενώ ο Vaclav Smil με το βιβλίο του ”Size” έρχεται να μας εξηγήσει για τον ρόλο του «μεγέθους» σε επίκαιρες κοινωνικές και πολιτικοοικονομικές προκλήσεις όπως η εισοδηματική ανισότητα, η εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών και οι άνισες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Κβαντική κληρονομιά – David Kaiser
O David Kaiser στο βιβλίο «Κβαντική κληρονομιά» εισάγει τους αναγνώστες σε εμβληματικά επεισόδια της ακόμα αδιευκρίνιστης προσπάθειας των φυσικών να κατανοήσουν τον χώρο, τον χρόνο και την ύλη στα πιο θεμελιώδη σημεία τους. Στις σελίδες του βιβλίου του μας μεταφέρει μέσα σε στιγμές ανακάλυψης και αντιπαράθεσης μεταξύ των μεγάλων μυαλών της εποχής – του Άλμπερτ Αϊνστάιν, του Έρβιν Σρέντινγκερ, του Στίβεν Χόκινγκ και πολλών άλλων που διαμόρφωσαν ανεξίτηλα την κατανόησή μας για τη φύση – καθώς προσπάθησαν να δώσουν νόημα σε έναν ακατάστατο κόσμο.
Διατρέχοντας χώρο και χρόνο, τα επεισόδια καλύπτουν τη πολυτάραχη δεκαετία του 1920, τις σκοτεινές μέρες της δεκαετίας του 1930, την αναταραχή του Ψυχρού Πολέμου και την ιδιότυπη πολιτική πραγματικότητα που ακολούθησε. Σε αυτές τις εποχές, όπως και στη δική μας, η φιλοδοξία των ερευνητών ήταν συχνά να υπερβούν τις ιδιοτροπίες του εδώ και τώρα, να συνεισφέρουν μόνιμες γνώσεις για το πώς λειτουργεί ο κόσμος που θα μπορούσαν να φτάσουν πέρα από την περιορισμένη οπτική του εκάστοτε ερευνητή.
Ξεκινώντας με ένα αστείο, το βιβλίο γίνεται γρήγορα σκοτεινό. Στην πρώτη κιόλας σελίδα, συναντάμε το γνωστό όνομα του Άλμπερτ Αϊνστάιν, η παρουσία του οποίου σε βιβλία σαν κι αυτό είναι κάτι σαν θεσμοθετημένη προϋπόθεση. Αυτός και ο στενός του φίλος, ο φυσικός του Leiden Paul Ehrenfest, ανταλλάσσουν σαρκαστικές σημειώσεις σε ένα επιστημονικό συνέδριο στις Βρυξέλλες το 1927. Τρεις σελίδες και έξι χρόνια αργότερα, οι φίλοι χωρίζονται από έναν ωκεανό, απομακρύνονται από την κατάληψη της Γερμανίας από τον Χίτλερ στις αρχές του 1933, και δεν υπάρχει χώρος για γέλιο. Τον Σεπτέμβριο, στην αίθουσα αναμονής ενός γιατρού με τον γιο του Wassik (που είχε σύνδρομο Down), ο Ehrenfest έβγαλε ένα πιστόλι, πυροβόλησε το αγόρι και στη συνέχεια αυτοκτόνησε.
Θα περίμενε κανείς ότι από εδώ και πέρα θα ξετυλιγόταν ένα μάλλον μελαγχολικό βιβλίο, αντιθέτως, οι σημειώσεις από το φιστικοπωλείο Ehrenfest-Einstein δρομολογούν την αρχή της κβαντικής αφήγησης.
Φυσικός και ιστορικός της επιστήμης, ο Κάιζερ έχει αποδείξει εδώ και χρόνια ότι είναι ένας οξυδερκής χρονογράφος του αντικειμένου: ικανός να εξηγεί τα απόκρυφα φαινόμενα με επιδέξιο τρόπο, καθώς και να συνθέτει το βαθύτερο πλαίσιο γύρω από τις ανακαλύψεις και τις εξελίξεις του κλάδου. Αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει από τους περισσότερους εκλαϊκευτές είναι ότι δεν κατευθύνεται απλώς προς τα πιο φανταχτερά θέματα, αλλά γράφει εύγλωττα για τις πραγματικές δουλειές που απασχολούν τους περισσότερους φυσικούς: ροές χρηματοδότησης και βιομηχανική υποστήριξη, διανοητικές μόδες και φήμη, διδασκαλία και δημοσιεύσεις.
To βιβλίο Κβαντική κληρονομιά κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ροπή.
Η τάξη του χρόνου – Carlo Rovelli
«Είμαστε χρόνος. Είμαστε αυτός ο χώρος, αυτό το ξέφωτο που αποκαλύπτεται χάρη στα ίχνη της μνήμης στις συνδέσεις ανάμεσα στους νευρώνες µας. Είμαστε μνήμη. Είμαστε νοσταλγία. Ποθούμε ένα μέλλον που δε θα έρθει».
Το βιβλίο «Η τάξη του χρόνου» είναι ένας βαθύτερος, πιο αφηρημένος διαλογισμός, που διευκρινίζει μερικές από τις βασικές εξελίξεις στη φιλοσοφία και τη φυσική του χρόνου. Εμπλουτισμένο με αποσπάσματα από τον Προυστ, τον Αναξίμανδρο και τους Grateful Dead (ο Rovelli έχει χίπικο παρελθόν), το βιβλίο συνεχίζει μια παράδοση επιστημονικής γραφής χωρίς αργκό από τον Γαλιλαίο έως τον Δαρβίνο, η οποία εξαφανίστηκε με την ακαδημαϊκή εξειδίκευση του περασμένου αιώνα.
Το βιβλίο του Rovelli αρχίζει με μια συζήτηση για την ιδέα του Νεύτωνα περί απόλυτου «αληθινού χρόνου», που χτυπάει αμείλικτα στο σύμπαν. Έτσι φανταζόμαστε ακόμα οι περισσότεροι από εμάς τον χρόνο, αν και ο Αϊνστάιν έδειξε ότι δεν υπάρχει ένα και μοναδικό «τώρα» αλλά μάλλον ένα πλήθος «τώρα». «Ο χρόνος του ρολογιού», είπε ο Αϊνστάιν, «είναι μια ψευδαίσθηση». Στη γενική θεωρία της σχετικότητας (που δημοσίευσε πριν από έναν αιώνα, το 1915) προέβλεψε ότι ο χρόνος περνάει πιο γρήγορα «ψηλά» απ’ ό,τι κάτω, πιο κοντά στη Γη. Έτσι, αν ένας άνθρωπος που έχει ζήσει στο επίπεδο της θάλασσας συναντήσει τον δίδυμό του που έχει ζήσει στα βουνά, θα διαπιστώσει ότι ο αδελφός του είναι ελαφρώς μεγαλύτερος. Αντίστοιχα, ένα ρολόι τοποθετημένο στο πάτωμα τρέχει λίγο πιο αργά από ένα ρολόι τοποθετημένο σε ένα τραπέζι. Ποιο από τα δύο λοιπόν δείχνει την πραγματική ώρα; Το ερώτημα αυτό διατρέχει το βιβλίο του Rovelli.
Ο Rovelli συνεχίζει να εξετάζει την πεποίθηση του Αριστοτέλη ότι αυτό που αποκαλούμε «χρόνο» είναι απλώς η μέτρηση της αλλαγής: αν τίποτα δεν άλλαζε, ο χρόνος δεν θα υπήρχε. Ο Νεύτωνας επέλεξε να διαφωνήσει. Αν το σύμπαν ήταν να παγώσει, ο χρόνος θα χτυπούσε ανεξάρτητα.
Ο γρίφος του χρόνου μπορεί τελικά να αναζητηθεί πέρα από τη «θολή», γήινη κατανόησή μας, λέει ο Rovelli. Από το βιβλίο του Στίβεν Χόκινγκ «Μια σύντομη ιστορία του χρόνου» έχει να υπάρξει τόσο ευφυής ενοποίηση της φυσικής και της φιλοσοφίας.
Το βιβλίο «Η τάξη του χρόνου» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη.
Ψευδοεπιστήμες και θεωρίες συνωμοσίας – Επιστημονική επιμέλεια Μανώλης Πλειώνης
Δεκαπέντε Έλληνες επιστήμονες, ο καθένας στην ειδικότητά του, παρουσιάζουν τις δέκα πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας και ψευδοεπιστημονικές απόψεις. Περιεκτικά και συνεκτικά, επισημαίνονται οι αντιφάσεις τις οποίες ενέχουν και επιχειρείται η αποδόμησή τους με λογικά επιχειρήματα και επιστημονικά δεδομένα, φιλοδοξώντας να προσφέρει στους αναγνώστες μια ολοκληρωμένη και τεκμηριωμένη προσέγγιση.
Οι εμφανίσεις ΑΤΙΑ και η θεωρία πως ο άνθρωπος δεν επισκέφτηκε ποτέ τη Σελήνη, η ψευδοεπιστήμη της επίπεδης Γης, και οι θεωρίες συνωμοσίας για τους αεροψεκασμούς, ο ιός SARS-CoV-2 ως ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα για την εξολόθρευση πληθυσμών σε μαζική κλίμακα, οι μαζικοί εμβολιασμοί, οι αεροψεκασμοί ως μέτρα ελέγχου και χειραγώγησης, μερικά μόνο από τα ψευδοεπιστημονικά σενάρια που εξετάζονται από διάφορους Έλληνες επιστήμονες στη νέα θεματική ανθολογία κειμένων που κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Την επιστημονική επιμέλεια αυτού του πολύ επίκαιρου εγχειρήματος είχε ο αστροφυσικός καθηγητής Μανώλης Πλειώνης, ο οποίος μαζί με τον καθηγητή Νίκο Δεμερτζή έγραψαν μια εκτενή και κατατοπιστική εισαγωγή, στην οποία επιχειρούν να ορίσουν σαφώς τι είναι και σε τι διαφέρουν οι ψευδοεπιστήμες από τις θεωρίες συνωμοσίας.
Στον τόμο συμμετέχουν οι: Μανώλης Πλειώνης, Νίκος Δεμερτζής, Σταύρος Άκρας, Όμηρος Γιαννάκης, Μανώλης Σαριδάκης, Ιωάννης Παπουτσής, Αλίκη Φλώρου, Βασιλική Κοτρώνη, Κωστής Λαγουβάρδος, Βασιλική Ασημακοκούλου, Νίκος Μιχαλόπουλος, Ιωάννης Καλόγηρος, Ιωσήφ Χαλαβαζής, Δημήτρης Δημόπουλος, Χάρης Βάρβογλης.
Το βιβλίο Ψευδοεπιστήμες και θεωρίες συνωμοσίας, κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Size – Vaclav Smil
Για να απαντήσουμε στα πιο σημαντικά ερωτήματα της εποχής μας, πρέπει να κατανοήσουμε το μέγεθος. Ούτε τα βακτήρια ούτε οι αυτοκρατορίες είναι απρόσβλητα από τους νόμους του. Η μέτρησή του αποτελεί πρόκληση, ιδίως όταν πρόκειται για πολύπλοκα συστήματα όπως οι οικονομίες, ωστόσο η κατάκτησή του προσφέρει πλούσιες ανταμοιβές.
O Vaclav Smil, καθηγητής γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Μανιτόμπα στον Καναδά, σε αυτό το βιβλίο, μελετά το μέγεθος και τη σχέση του με το κύρος, την ευφυΐα, τον πλούτο και την ομορφιά. Προσφέροντας σκέψεις για τον ρόλο που παίζουν η ανάπτυξη, η κλίμακα, η αναλογία και άλλες έννοιες που σχετίζονται με το μέγεθος στη φύση και τις ανθρώπινες υποθέσεις, ο Smil υποστηρίζει ότι οι ανθρώπινες προσπάθειες για την κατασκευή ολοένα και μεγαλύτερων αντικειμένων, «από τις οθόνες της τηλεόρασης μέχρι τους ουρανοξύστες», είναι αποτέλεσμα της εκβιομηχάνισης και της έμφασής της στην ανάπτυξη ολοένα και πιο αποδοτικών μέσων συλλογής ενέργειας.
Υποστηρίζει ότι το μέγεθος του σώματος έχει πολύπλοκες συνέπειες- μελέτες δείχνουν ότι τα ψηλότερα παιδιά έχουν υψηλότερες βαθμολογίες στα τεστ και ότι οι ψηλότεροι ενήλικες βγάζουν περισσότερα χρήματα από τους κοντύτερους ομολόγους τους.
Χρησιμοποιώντας τη διεπιστημονική προσέγγιση που έχει κερδίσει ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, ο Smil αντλεί στοιχεία από την ιστορία, τις γεωεπιστήμες, την ψυχολογία, την τέχνη και πολλά άλλα για να προσφέρει φρέσκια εικόνα για ορισμένες από τις μεγαλύτερες προκλήσεις μας, όπως η εισοδηματική ανισότητα, η εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών και οι άνισες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Το βιβλίο εξηγεί τις κανονικότητες -και τις ιδιαιτερότητες- των βασικών διαδικασιών που διαμορφώνουν τη ζωή (από τα μικρόβια μέχρι τις φάλαινες), τη Γη (από τους αστεροειδείς μέχρι τις ηφαιστειακές εκρήξεις), τις τεχνικές εξελίξεις (από την αρχιτεκτονική μέχρι τις μεταφορές) και τις κοινωνίες και τις οικονομίες (από τις πόλεις μέχρι τους μισθούς).
To βιβλίο Size κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Penguin Books Ltd.
Αναζητήστε περισσότερες προτάσεις βιβλίων στο public.gr και επιλέξτε ανάμεσα σε μία ευρεία γκάμα βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης
